گزارش زمین لرزه هاى تیر ماه ۱۳۸۳منطقه پاقلعه شهربابک

توضیحات

فهرست   - چکیده - مقدمه - موقعیت جغرافیایى - ویژگى هاى عمومى زمین شناسى و ساختارى - کوه آتشفشان مزاحم - گسل ها - گسله رفسنجان - گسله انار - گسله شهر بابک - شرح رویداد - لرزه خیزى - ناپایداریهاى دامنه اى - پى سنگ مغناطیسى - بررسى چشمه ها - نتیجه گیرى و پیشنهادها - ویژگى هاى شبکه رفتار سنجى لرزه اى و غیر لرزه اى پیشنهادى   چکیده     در بامداد چهاردهم تیر ماه سال 1383 در منطقه پاقلعه شهرستان شهربابک که در دامنه هاى خاورى کوه آتشفشان مزاحم واقع شده، صداى غرش زمین و لرزش هایى گزارش شده و نیز به تغییراتى در آب چشمه هاى موجود اشاره گردیده بود. چنین رویدادهایى مى توانند به عنوان پیش نشانگرهاى زمین لرزه مطرح بوده و از جنبه تحقیقاتى بسیار با اهمیت باشند. در بررسى انجام شده روشن شد که غرش هاى یاد شده مربوط به رویداد زمین لرزه هاى کوچکى بوده است که از دوازدهم تا بیست و چهارم تیر ماه در این منطقه روى داده و توسط شبکه لرزه نگارى موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در پایگاه یزد به ثبت رسیده اند و از نظر زمانى نیز هماهنگى خوبى با زمان شنیده شدن صداى غرش زمین و لرزش ها در منطقه نشان مى دهند. صرف نظر از آنکه تغییرات فیزیکى و شیمیایى آب چشمه ها هنگام رویداد زمین لرزه ها پدیده اى است شناخته شده و با اهمیت، بروز چنین تغییراتى در آب چشمه هاى این منطقه، دست کم در حدى که بدون سنجش هاى دقیق آزمایشگاهى و با تکیه بر رفتار سنجى پیوسته و توسط انسان قابل تشخیص باشد، در حد شایعه و یا تفسیر غیر علمى بوده و نادرست است. اما وجود گسله هاى کواترنرى و آتشفشان کوه مزاحم، شواهد زمین ریخت شناسى و پى سنگ مغناطیسى، و نیز رویداد زمین لرزه هاى اخیر، نشان دهنده فعال بودن منطقه است که جا دارد از دیدگاه پژوهشى مورد توجه قرار گیرد.   مقدمه           در پى گزارش ستاد حوادث غیرمترقبه استاندارى کرمان مبنى بر شنیده شدن صداى غرش زمین در منطقه پاقلعه شهرستان شهر بابک و نامه شماره ب/31/435 مورخ 28/4/83 ستاد حوادث غیرمترقبه کشور، تیمى از کارشناسان مدیریت زمین شناسى مهندسى و زیست محیطى سازمان زمین شناسى کشور و مدیریت زمین شناسى جنوب خاورى از منطقه بازدید نموده و دلایل احتمالى پدیده را مورد بررسى قرار دارند.           در گزارش ستاد حوادث به کم شدن آب یکى از چشمه ها و زیادشدن آب چشمه دیگر و نیز بروز تغییراتى در طعم و بوى آب چشمه ها اشاره شده بود که در صورت تائید مى توانست از دیدگاه تحقیقاتى رویداد قابل توجهى باشد.            گزارش حاضر حاصل بررسى هاى کارشناسى است که طى آن روشن گردید غرش هاى یادشده مربوط به رویداد زمین لرزه هاى کوچکى بوده است که در بامداد روز هاى شنبه سیزدهم و یکشنبه بیست و یکم تیر ماه در این منطقه روى داده و توسط شبکه لرزه نگارى موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در پایگاه یزد به ثبت رسیده اند و از نظر زمانى نیز با اندکى اختلاف با زمان شنیده شدن صداى غرش زمین در منطقه هماهنگى نشان مى دهند.           صرف نظر از آنکه تغییرات فیزیکى و شیمیائى آب چشمه ها هنگام رویداد زمین لرزه پدیده اى است شناخته شده، بروز چنین تغییراتى در آب چشمه هاى این منطقه در حد شایعه و یا تفسیر غیر علمى بوده و صحت ندارد.   موقعیت جغرافیایى           " پا قلعه " نام منطقه اى است در دامنه خاورى کوه آتشفشان مزاحم و در فاصله تقریبى 160 کیلومترى باختر شهر کرمان (شکل 1). ارتفاع متوسط این منطقه در حدود 2150 متر از سطح دریا بوده و منطقه اى است کوهستانی. قله کوه مزاحم  یا  مدوار بالا ، با ارتفاع تقریبى 3473 متر از بلندترین ارتفاعات منطقه به شمار مى آید و به همراه تعدادى دیگر از دهانه هاى فرعى آتشفشانى، در بخش مرکزى ارتفاعاتى واقع شده که با راستاى جنوب خاورى – شمال باخترى، دشت هاى رفسنجان و شهر بابک را از یکدیگر جدا مى سازند ( شکل هاى 2 و 3 و عکس 1). اختلاف ارتفاع متوسط این دشت ها با قله کوه مزاحم بیش از 1000 متر مى باشد.           هواى منطقه خنک بوده و به سبب بارش نسبتاً زیاد ، پوشش جنگلى غیر متراکم دارد. روستاهاى ریسه، سرخان و پیش استا در این منطقه روستاهایى هستند که بیشترین لرزش و صداى غرش زمین را در حین رویداد زمین لرزه ها دریافت نموده اند  ( شکل 4).   ویژگى هاى عمومى زمین شناسى و ساختارى           گستره مورد بررسى در بخش شمال خاورى کمربند ساختمانى سنندج- سیرجان واقع شده و بخشى از کمربند آتشفشانى ارومیه دختر محسوب مى شود.این کمربند بصورت نوار باریکى از سیرجان و اسفندقه در جنوب خاورى تا سنندج و ارومیه در شمال باخترى و به موازات کوههاى زاگرس کشیده شده و داراى ویژگى هایى است که براساس آنها مى توان آنرا از منطقه زاگرس و ایران مرکزى متمایز نمود.           این کمربند بصورت پهنه باریکى از راندگى هاى عمیق و گسله هاى معکوس پرشیب از کمربند چین خورده زاگرس جدا مى شود (بربریان 1976)، اما فالکون (1967) و دیگران آنرا بصورت پهنه اى جداگانه از ایران مرکزى در نظر نمى گیرند.           برخى از ویژگیهاى اصلى کمربند سنندج   – سیرجان به قرار زیر هستند (اشتوکلین 1968 و بربریان 1972 و 1973): 1- ساختار رسوبى و ساختمانى و ناپیوستگى هاى مشابه ایران مرکزى 2- روند ساختمانى مشابه زاگرس 3- گسترش کم پوشش رسوبى و آتشفشانى ترشیرى           سبزه اى (1974) این کمربند را به عنوان حوضه ریفتى باریکى به موازات راندگى اصلى زاگرس در نظر مى گیرد.           به هرحال مى توان آرامش نسبى لرزه اى و نبود گنبدهاى نمکى را نیز بر دیگر ویژگى هاى این کمربند افزود.   کوه آتشفشان مزاحم           ارتفاع بلندترین قله این کوه 3473 متر است و دامنه هاى آن با شیبى نسبتاً یکنواخت (بویژه در بخشهاى جنوبى و جنوب باخترى) به دشتهاى پیرامون مى پیوندند   ( شکل 3). در این دامنه ها مى توان حالت جریان گدازه ها را از بخش هاى مرکزى به اطراف مشاهده نمود (شکل 5) .           در بخش دهانه کوه آتشفشان مزاحم کالدراى ریزشى با قطر حدود 8 کیلومتر تشکیل شده است. دهانه هاى فرعى نیز پیرامون آن دیده مى شود( شکل 4).           در عکس 2 مى توان پوششى از جریان گدازه را برروى نهشته هاى توف و لاهار مشاهده نمود که با فرایش پیوسته زمین اکنون در ارتفاع تقریبى 150 تا 200 مترى از کف دره مجاور قرار گرفته و سیماى منشورهاى توسعه یافته درآن بویژه در ارتفاعات مجاور روستاى ریسه چشمگیر است(عکس 3). شاید این روستا نام خود را از ویژگى رشته رشته یا ریسه مانند بودن این سنگها گرفته باشد.           در نقشه هاى زمین شناسى تهیه شده توسط سازمان زمین شناسى کشور سن سنگهاى کوه آتشفشان مزاحم ترشیرى دانسته شده و در نقشه هاى زمین شناسى شرکت نفت با مقیاس یک میلیونیم سن این سنگها ترشیرى – کواترنرى در نظر گرفته شده است.           با توجه به ویژگیهاى زمین ریخت شناسى این کوه و دامنه هاى آن نظیر: 1-سطوح تخت زمین ریخت شناسى 2- اندازه فرایش زمین 3-بریده شدن  (Dissection) آبراهه ها 4- وضعیت گسترش بادزن هاى آبرفتى 5- سیماى فرسایشى و الگوى توسعه آبراهه ها            به نظر مى رسد سن سنگ هاى آن جوان بوده و نمى بایست از کواترنرى قدیمى تر باشد.   گسله ها           موقعیت گسله ها و ویژگى هاى هندسى و حرکتى آنها در بسیارى از موارد مى تواند راهنماى خوبى براى ارزیابى لرزه خیزى یک ناحیه و بررسى ارتباط بین نقاط آزادشدن انرژى در پوسته جامد زمین با عوارض بیرونى آن باشد.           مهم ترین گسله هایى که پیرامون منطقه پاقلعه واقع شده اند گسله هاى رفسنجان، انار و شهر بابک مى باشند(شکل 6).           علاوه بر این گسله ها، گسله هاى دیگرى نیز در منطقه وجود دارند که گسله هاى فرعى محسوب مى شوند ولى اطلاعات چندانى از آنها در دست نیست و نیاز به بررسى دارند(عکس 4).   گسله رفسنجان           گسله اى است کواترنرى با راستاى شمال باختری– جنوب خاورى در جنوب شهر رفسنجان (شکل 6). درازاى آن در حدود 100 کیلومتر مى باشد و سازوکار حرکتى آن راستبر بوده و بلوک شمالى آن به سمت پائین حرکت کرده است. بیشینه اختلاف ارتفاع قائم ناشى از این گسله در حدود 10 متر تخمین زده مى شود. در خاور جاده سرچشمه رفسنجان و در مسافتى بیش از 7 کیلومتر، این گسله رسوبات ژیپس دار پلیو – پلئیستوسن را در سوى شمال از سنگهاى آتشفشانى در جنوب مجزا مى کند( بربریان، 1976 ). کانون سطحى زمین لرزه هاى دستگاهى ثبت شده در قرن بیستم در راستاى گسله رفسنجان قرار نمى گیرد.   گسله انار            این گسله درست در باختر شهر انار واقع شده و با جهت شمال شمال خاورى – جنوب باخترى درازایى در حدود 100 کیلومتر دارد(شکل 6). بربریان (1976) این گسله را کواترنرى دانسته و معتقد است که داراى سازوکار راست بر بوده و بخش باخترى آن پائین تر قرار دارد. کانون سطحى زمین لرزه هاى دستگاهى ثبت شده در قرن بیستم در امتداد این گسله قرار نمى گیرد.   گسله شهر بابک           این گسله با راستاى جنوب خاورى – شمال باخترى گسله اى است کواترنرى که شهربابک در راستاى بخش میانى آن قرار دارد (شکل 6). درازاى این گسله در حدود 150 کیلومتر بوده و مى توان آنرا جداکننده کمربند آتشفشانهاى جوان در شمال خاورى از فرونشست سیرجان در جنوب باخترى در نظر گرفت (شکل 6 ). کانون سطحى تعدادى زمین لرزه دستگاهى ثبت شده در قرن بیستم در نزدیکى بخش جنوبى این گسله قرار گرفته است.           با وجود آرامش لرزه اى نسبى، بدلیل ایجاد برش در نهشته هاى کواترنری  نمى توان این گسله ها را غیرفعال دانسته و احتمال تجدید فعالیت آنها را نادیده گرفت و یا آنها را با رویداد زمین لرزه ها در این منطقه بى ارتباط دانست.   شرح رویداد           بر مبناى گزارش ستاد حوادث غیرمترقبه، در تیرماه سال جارى در منطقه پاقلعه صداى غرش زمین شنیده شده و در پى آن تغییراتى در آب چشمه ها پدید آمده است.           بخشى از بررسى حاضر شامل تحقیقات و پرس و جوى محلى از ساکنین روستاهاى منطقه بوده است، بنابراین گاهى شرح رویدادها با اغراق همراه بوده و نیز در مورد تاریخ و زمان دقیق آن اختلاف نظرهایى وجود دارد. این مسئله تا حد زیادى از آنجا ناشى مى شود که  در بسیارى از روستاها بین ساعت مورد استفاده ساکنین و ساعت رسمى کشور یک ساعت اختلاف وجود دارد و معمولاً براى تعیین زمان از لفظ ساعت قدیم و ساعت جدید استفاده مى شود که اشکالات زیادى را در هماهنگ سازى زمان رویداد پدیده ها ایجاد مى کند.           به هرحال براى برآورد شدت زمین لرزه و تعیین مرکز مهلرزه اى آن و تکمیل داده هاى دستگاهى مى بایست تاثیرات محلى زمین لرزه مورد توجه و ارزیابى قرار گیرد، بویژه با توجه به اینکه زمین لرزه هاى روى داده در این منطقه داراى بزرگى کمى بوده و داده هاى دستگاهى ثبت شده ممکن است خطا داشته باشند.       روستاهاى متعددى در این منطقه وجود دارند، اما اهالى روستاهاى ریسه  (Riseh) ،سرخان (Sorkhan)  و پیش استا( Pishosta) که در دامنه خاورى کوه مزاحم و در فاصله نسبتاً کمى از یکدیگر قرار گرفته اند، غرش ها و لرزش ها را بطور آشکارترى حس کرده اند(شکل هاى 4 و 5).           به گفته ساکنین این روستاها در روز شنبه 13/4/83 از حدود ساعت 1:00 تا 5:00 بامداد بین 2 تا 4 صداى انفجار یا غرش شنیده شده که همراه با لرزش بوده و ظاهراً اولین رویداد بزرگتر از بقیه بوده است. دوام لرزش این رویدادها نیز بین 5 تا 15 ثانیه برآورد شده است.           این رویدادها هیچ گونه خسارتى ببار نیاورده اند اما تا اندازه اى قوى بوده اند که اغلب ساکنین را از خواب بیدار کرده، بدنبال صداى انفجار سبب لرزش شیشه ساختمان ها و ریزش خاک از سقف آنها شده، ترک خوردگى در دیوار و سقف منازل پدید آورده و یا ترک هاى موجود را توسعه داده اند.           در روستاى سرخان که صداى انفجار و لرزش ها شدیدتر از سایر نقاط احساس شده، گزارش کرده اند که پنجره هاى رو به قبله (تقریباً بسوى باختر) لرزش بیشترى داشته است. همچنین در روستاى پیش استا  از بى قرارى سگ هاى روستا خبر داده اند که روشن نیست پیش از رویداد زمین لرزه ها و یا پس از آنها بوده است.           در بامداد روز یکشنبه 21/4/1383 ، یک هفته پس از رویداد پیشین زمین لرزه دیگرى گزارش شده که با صداى شبیه انفجار و در پى آن ارتعاش زمین و به هم خوردن درهاى چوبى ساختمان ها همراه بوده و در حدود 5 ثانیه دوام داشته است.           براى بیان اثر زمین لرزه در هر نقطه معین بطور معمول از واژه شدت (Intensity)  استفاده مى شود که مقیاسى توصیفى و غیر دستگاهى بوده و با توجه به اثرات محلى زمین لرزه ها نظیر واکنش اشخاص یا اشیا بیان مى شود.            با استفاده از مقیاس اصلاح شده مرکالى(Modified Mercalli Intensity ) که 12 درجه دارد و با توجه به شدت دریافت امواج لرزه اى در روستاهاى مختلف مى توان شدت بزرگترین زمین لرزه روى داده را در حدود 4 مرکالى برآورد نمود.          با استفاده از رابطه تجربی   I =  8.16 + 1.45 M – 2.46 Ln r  که توسط  Esteva در سال 1964 ارائه شده، شدت بزرگترین زمین لرزه در روستاى سرخان در حدود 7/3 مرکالى برآورد مى شود که به شدت برآورد شده قبلى نزدیک است. در این رابطه  r فاصله محل از کانون زمین لرزه با استفاده از داده هاى دستگاهى است که در حدود 30  کیلومتر مى باشد و M بزرگى زمین لرزه که برابر 7/ 2 (مربوط به بزرگ ترین رویداد) در نظر گرفته شده است.          با توجه به کوچک بودن رویدادها و وسعت کم مناطقى که امواج لرزه اى را دریافت نموده اند و نیزکمبود داده ها، ترسیم منحنى هاى هم شدت زمین لرزه امکانپذیر نیست، اما گستره اى که امواج در آن بطور محسوس ترى حس شده اند در شکل 4 مشخص گردیده است. لرزه خیزى           مهم ترین زمین لرزه اى که از ابتداى قرن بیستم تاکنون در این ناحیه روى داده زمین لرزه روز 22 سپتامبر سال 1923 میلادى (31 شهریور 1302 هجرى شمسى) قلعه عسگر واقع در شمال شهر بافت بوده است (بربریان 1976 )، که در فاصله تقریبى 170 کیلومترى جنوب خاورى منطقه پاقلعه قرار دارد (شکل6).           بزرگى میانگین این زمین لرزه 5/6 بوده و سبب کشته شدن 260 نفر شده است. در اثر این زمین لرزه 5 روستا بطور کامل تخریب شده و 5 روستا نیز آسیب هاى شدیدى را متحمل شده اند. تمام خانه ها در بافت ترک خورده و چند خانه نیز فرو ریخته اند. خانه ها در رفسنجان در فاصله 120 کیلومترى شکاف برداشته اند. همچنین در سیرجان و کرمان آسیب هایى وارد آمده است. احتمال دارد این زمین لرزه در اثر آزاد شدن انرژى در امتداد بخش جنوب خاورى گسله رفسنجان روى داده باشد (شکل 6).            با استفاده از داده هاى دستگاهى پایگاه لرزه نگارى موسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در یزد،  کلیه زمین لرزه هایى که  از دهم تا بیست و پنجم تیرماه 1383 در منطقه روى داده در جدول زیر خلاصه شده و در شکل هاى 3 و 6  نمایش داده شده اند. Magnitude Langitude Latitude Original Time Date 2.2 55.05 30.28 08:26:04.5 2004/07/02 2.5 55.28 30.26 21:34:11.1 2004/07/03 2.7 55.07 30.30 08:59:10.9 2004/07/04 2.0 55.29 30.32 00:08:11.3 2004/07/11 2.6 55.65 30.18 07:34:03.2 2004/07/12 1.8 55.01 30.50 08:11:58.8 2004/07/13 2.4 55.73 29.87 07:46:44.9 2004/07/14   پراکندگى کانون سطحى این زمین لرزه ها روندى خطى با راستاى جنوب خاورى- شمال باخترى نشان مى دهد که با راستاى ساخت هاى زمین شناسى منطقه نظیر گسله ها هماهنگ است.           بیشترین شمار و بزرگ ترین این رویدادها در سوى باختر منطقه پاقلعه و قله کوه مزاحم روى داده اند. این شاید توضیحى برعلت لرزش شدید تر پنجره هاى رو به قبله منازل در روستاى سرخان باشد (که در این منطقه تقریبا رو به باختر هستند).           تفاوت زمانى چندى بین داده هاى دستگاهى و گفته هاى ساکنین روستا وجود دارد که مى تواند ناشى از ناهماهنگى ساعت مورد استفاده در روستا و دقیق نبودن توصیف رویدادها باشد. بعلاوه داده هاى دستگاهى نشان مى دهد که اغلب زمین لرزه هاى ثبت شده در این دوره زمانى در هنگام روز روى داده اند اما به سبب کوچک بودن احساس نشده اند، در حالیکه رویداد زمین لرزه در هنگام شب به سبب سکوت محیط بهتر احساس شده است.           به هر حال موقعیت کانون سطحى و زمان داده هاى دستگاهى با داده هاى محلى هماهنگى نسبى دارد.     ناپایداریهاى دامنه اى           در ارتفاعات خاورى مجاور روستاى سرخان و در واحدهاى متناوب آتشفشانى (آذرآوارى) زمین لغزه  (Landslide) بزرگى روى داده است که با افراز مرتفع و ریخت شناسى خاص توده هاى لغزشى مشخص مى شود (عکس5). با توجه به شیب تند زمین و صخره ساز بودن این ارتفاعات، خردشدگى سنگها، بارش نسبتاً زیاد و هواى سرد منطقه در زمستان (که فرسایش مکانیکى را تشدید مى کند)، رویداد این زمین لغزه در این محل دور از انتظار نیست، اما نمى توان نقش اساسى زمین لرزه ها را در تشکیل آن نادیده انگاشت. بطور معمول زمین لغزه هاى بزرگ همزمان با رویداد زمین لرزه هاى متوسط یا شدید بوجود مى آیند. بنابر این وجود این زمین لغزه مى تواند نشان از رویداد زمین لرزه هاى متوسط یا بزرگ در گذشته اى نه چندان دور باشد.           برمبناى ریخت شناسى توده لغزیده، میزان خاک مختصر تشکیل شده روى آن، وضعیت پوشش گیاهى و پاره اى اطلاعات محلى، سن این زمین لغزه نمى بایست از چند سده قدیمى تر باشد، به این ترتیب و با توجه به ساختار زمین شناسى و زمین ساختى احتمال رویداد زمین لرزه هاى متوسط و بزرگ در این منطقه دور از انتظار نیست. بعلاوه از دیگر نشانه هایى که مى تواند فعالیت لرزه اى این ناحیه را تائید نماید، سنگ افت (  Rock Fall) هاى متعددى است که در پاى ارتفاعات صخره ساز منطقه دیده شده و با تقریب خوبى مى توان ثابت نمود که رویداد اغلب آنها همزمان بوده که مى توانند در اثر یک زمین لرزه پدید آمده باشند (عکس 6).   پى سنگ مغناطیسى           بررسى نقشه هاى شدت کل مغناطیسى منطقه ( Yousefi and Friedberg, 1978) نشان دهنده همخوانى خطواره هاى مغناطیسى پى سنگى با گسله هاى رفسنجان، انار و شهربابک مى باشد که مى تواند گویاى پى سنگى بودن این گسله ها باشد (شکل 3 ).           آنومالى هاى فراوان حاصل از سرچشمه هاى مغناطیسى کم عمق در این ناحیه معرف سنگهاى ولکانیکى و توده هاى نفوذى هستند که در سطح رخنمون داشته و یا در زیر نهشته هاى کواترنرى واقع شده اند. همچنین منحنى هاى هم مغناطیس در بخش جنوبى کوه آتشفشان مزاحم، توده اى متقارن که از نظر اندازه و شکل کم و بیش با این کوه همخوانى دارد را در عمق نشان مى دهند (نگاه کنید به نقشه هاى مغناطیس هوایى منطقه از سازمان زمین شناسى با مقیاس 1:250000 تهیه شده توسط مولفین یاد شده).            با توجه به همخوانى گسله هاى یادشده با موقعیت آنومالى ها و خطواره هاى پى سنگ مغناطیسى و نیز بریده شدن نهشته هاى کواترنرى توسط این گسله ها مى توان آنها را داراى پتانسیل ایجاد زمین لرزه در نظر گرفت.   بررسى چشمه ها           زمین لرزه ها با تغییرات گسترده اى در شرایط زمین شناسى هر ناحیه همراه هستند که گاهى این تغییرات از مدتها پیش آغاز شده و معمولاً در حین رویداد زمین لرزه و پس از آن تشدید مى شوند. از مهم ترین این تغییرات مى توان به تغییر در میدان مغناطیسى و ثقلى زمین، تغییر الگوى تنش در سنگها، حرکت هاى افقى و قائم پوسته زمین، افزایش فعالیت هاى لرزه اى و تغییرات فیزیکى و شیمیائى آبهاى زیرزمینى اشاره نمود که بعنوان پیش نشانگرهاى زمین لرزه مطرح هستند. با افزایش بزرگى زمین لرزه، تغییرات یادشده نیز شدیدتر خواهند بود.           با تکیه بر دوره هاى طولانى مدت رفتار سنجى، وضعیت طبیعى پیش نشانگرها بعنوان مرجعى براى مقایسه تغییرات ناشى از تجمع انرژى در پوسته زمین مى تواند مورد استفاده قرار گیرد. تغییرات آبهاى زیرزمینى و چشمه هاى معدنى در بسیارى از موارد با رویداد زمین لرزه ها ارتباط و هماهنگى داشته و در صورت بررسى دقیق و مداوم بعنوان یکى از پیش نشانگرهاى مفید مطرح است.           در گزارش ستاد حوادث غیرمترقبه به تغییراتى در آب چشمه ها شامل کم و زیادشدن آب چشمه ها و تغییراتى در طعم و بوى آب آنها اشاره شده بود که در بررسى بعمل آمده این مطلب تائید نشد. به سبب کوهستانى بودن و بارش نسبتاً مناسب، چشمه هاى متعددى در این منطقه وجود دارند اما اغلب این چشمه ها معدنى نیستند و امکان بازتاب تغییرات بوجود آمده در عمق زمین را فراهم نمى آورند.          گرچه در سالهاى اخیر تغییراتى در اندازه آب چشمه ها بوقوع پوسته اما علت اصلى آن را مى توان به خشکسالى هاى چند ساله اخیر مانند سایر نقاط کشور نسبت داد و ارتباط روشن و معنى دارى را بین این تغییرات و زمین لرزه هاى تیرماه سال جارى نمى توان یافت.           یکى از چشمه ها که ظاهراً اخبار اعلام شده اولیه در مورد تغییرات آن بوده است، چشمه موجود در ارتفاعات مجاور روستاى پیش استا مى باشد که از سنگهاى آتشفشانى خارج مى شود( شکل5 و عکس 7) . این سنگها شامل تناوبى از توف و لاهار و در بخش بالایى بیشتر گدازه هاى قلیایى با ساخت منشورى و پردرز و شکاف هستند که با توجه به ترازیابى ارتفاعى و ریخت شناسى منطقه با آبهاى زیرزمینى و معدنى منطقه ارتباط نداشته و آب موجود در آنها بطور مستقیم حاصل بارش هاى جوى است. تغییراتى که در این چشمه صورت گرفته تنها به جابجایى چند مترى محل خروج آب محدود بوده و با تحقیقات محلى تغییر محسوسى در اندازه آب خروجى و یا طعم آن در ارتباط با زمین لرزه هاى اخیر ایجاد نشده است( عکس8).           برمبناى اندازه گیرى صورت گرفته درجه حرارت آب این چشمه 12 درجه سانتیگراد و   PH  آن در حدود 8/6 بوده است. در این بررسى، چند نمونه از آب این چشمه برداشت شده و تجزیه کامل شیمیایى بر روى آنها صورت گرفته است اما در حال حاضر به سبب نبود اطلاعاتى از وضعیت گذشته آن به منظور مقایسه چندان مفید نیستند، با این حال در صورت بروز تغییراتى در آینده مى توانند به عنوان مرجعى معتبر براى ندازه گیرى تغییرات مورد استفاده قرار گیرند.           دلایل مختلفى براى جابجائى محل خروج آب این چشمه وجود دارد که یکى از آنها مى تواند تغییر وضعیت درزه هاى موجود در سنگها، براى مثال در اثر تکانهاى ناشى از زمین لرزه هاى خفیف و نامحسوس محلى باشد، بدون آنکه ارتباط مستقیمى بین تغییرات آب چشمه و این جابجائى با فرآیند هاى درونى زمین  وجود داشته باشد.           این ناحیه و دامنه هاى کوه آتشفشان مزاحم داراى شرایط نسبتاً مناسبى براى انجام بررسیهاى پیش نشانگرهاى زمین لرزه به نظر مى رسند، اما هر گاه قرار باشد با هدف تحقیقات لرزه اى، پیش نشانگرهاى آبزمین شناسى زمین لرزه در این منطقه مورد بررسى قرار گیرند، مى بایست چشمه هاى انتخاب شده از نوع چشمه هاى معدنى بوده تا امکان بازتاب تغییرات درونى زمین را که ممکن است با زمین لرزه ها در ارتباط باشند فراهم آورند.   نتیجه گیرى و پیشنهادها            به سبب کمبود اطلاعات دشوار بتوان این زمین لرز ها را به فعالیت گسله مشخصى نسبت داد، اما پهنه اى که گسله هاى شهر بابک، رفسنجان و ادامه جنوبى گسله انار را در بر مى گیرد را، با توجه به شواهد فعالیت در کواترنرى، سیماهاى زمین ریخت شناسى جوان و وجود آتشفشان مزاحم و دهانه هاى فرعى آن و همخوانى خطواره هاى مغناطیسى پى سنگ با راستاى گسله ها و ساختمان هاى زمین شناسى ناحیه، مى توان به عنوان پهنه اى داراى استعداد لرزه زایى در نظر گرفت.           رویداد ناپایدارى هاى دامنه اى نظیر زمین لغزه و سنگ افت نیز از دیگر نشانه هاى فعالیت لرز ه اى در این ناحیه بشمار مى آیند.           به هر حال این ناحیه نیز مانند بسیارى دیگر از نقاط فلات ایران از خطر زمین لرزه ایمن نمى باشد. با دانش فعلى زمان رویداد زمین لرزه قابل پیش بینى نیست بنابر این بهتر است با یک دید واقع بینانه ساختمان ها از دیدگاه طراحى و ساخت مورد توجه ویژه قرار گیرند.           استفاده از پیش نشانگرهاى زمین لرزه که امروزه تنها در برخى کشورها متداول است، هنوز روشى مطمئن براى پیش بینى زمین لرزه به حساب نمى آید، اما تاسیس شبکه هاى رفتار سنجى لرزه اى و غیر لرزه اى ضمن افزایش دانش ما نسبت به ویژگى هاى پوسته زمین از دیدگاه تحقیقاتى، در آینده با پیشرفت روش ها و تعیین قوانین حاکم بر پوسته، داده هاى مورد نیاز براى پیش بینى زمین لرزه را نیز فراهم مى آورد.           در بررسى ما تغییراتى که در گزارش هاى اولیه در مورد چشمه ها عنوان شده بود مشاهده نگردید، اما تغییرات فیزیکى و شیمیایى در چشمه هاى معدنى از پیش نشانگرهاى مهم زمین لرزه بشمار مى آیند و در صورت تاسیس شبکه رفتار سنجى و پیش نشانگرهاى زمین لرزه در این منطقه داده هاى سودمندى در مورد تغییرات درونى زمین در اختیار قرار خواهند داد.           این ناحیه با توجه به شرایط خاص زمین شناسى براى انجام بررسى هاى بنیادى زمین شناسى مناسب به نظر مى رسد. تاسیس شبکه اى با ویژگى هایى که بصورت خلاصه در پى مى آید، مى تواند داده هاى بسیار مفیدى از ویژگى هاى پوسته زمین در این منطقه از کشور فراهم آورد.     ویژگى هاى شبکه رفتار سنجى لرزه اى و غیر لرزه اى پیشنهادى   شبکه رفتار سنجى لرزه اى           شامل تعدادى دستگاه لرزه نگار ثابت و متحرک که با استقرار در نقاط مناسب به ثبت داده هاى لرزه اى در مقیاس ناحیه اى مى پردازند. داده هاى حاصل از این شبکه به همراه اطلاعات بدست آمده از شبکه هاى لرزه نگارى ملى و بین المللى در پردازش زمین لرزه ها مورد استفاده قرار خواهند گرفت. انتخاب محل نصب دستگاه هاى لرزه نگار با توجه به ویژگى هاى زمین شناسى و با توجه به موقعیت پهنه هاى فعال صورت خواهد گرفت.           دستگاه هاى ثابت شامل تجهیزات لرزه نگارى، موقعیت یابى و مخابراتى خواهند بود که توسط پرسنل ثابت یا مامور کنترل و نگهدارى مى شوند و 24 ساعته داده ها را دریافت و ارسال مى کنند.           دستگاه هاى متحرک شامل تجهیزات قابل حملى خواهند بود که بصورت مقطعى به دریافت داده ها در یک منطقه محدود داراى پتانسیل لرزه اى خواهند پرداخت.   شبکه رفتار سنجى غیر لرزه اى           این شبکه به رفتار سنجى مجموعه اى از ویژگى هاى فیزیکى و شیمیایى و ژئودتیک پوسته زمین خواهد پرداخت که از داده هاى آن به منظور دستیابى به الگوى تغییرات خاص هر منطقه پیش از رویداد زمین لرزه ها استفاده خواهد شد که بطور خلاصه شامل موارد زیر است:   1- بررسى هاى ژئوشیمیایى آبهاى زیرزمینى و چشمه هاى معدنى شامل اندازه گیرى گازهاى محلول در آب، جیوه، رادون، عناصر کمیاب، درجه حرارت، PH ، و تغییرات سطح آبهاى زیر زمینی. 2- بررسى هاى ژئوفیزیکى شامل گرانى سنجى، مغناطیس سنجى و ژئو الکتریکی. 3- بررسى هاى ژئودتیکى شامل بررسى جابجایى هاى افقى و قائم پوسته زمین توسط GPS هاى بسیار دقیق ثابت و متحرک. 4- بررسى و اندازه گیرى تغییرات تنش و تغییر شکل در پوسته.           تاسیس چنین شبکه اى با وجود نیاز به منابع مالى و انسانى قابل توجه، ضمن فراهم آوردن داده هاى زیربنایى بسیار ارزشمند، مى تواند در آینده سبب کاهش تلفات و خسارت هاى جبرا ن ناپذیر اقتصادى شود. در صورت تامین منابع مالى براى این طرح، برنامه زمان بندى اجرایى همراه با جزئیات بیشترى قابل تنظیم و ارائه خواهد بود.           عکس1- کوه آتشفشان مزاحم(نگاه بسوى شمال باخترى)   عکس2- سنگ هاى ناشى از جریان  گدازه هاى قلیایى بر روى توف و لاهار(بین روستاى ریسه و سرخان)   عکس3- ساخت منشورى در سنگ هاى قلیایى(روستاى ریسه)   عکس4-  گسلش در نهشته هاى توف ولاهار در مجاور روستاى سرخان عکس5- زمین لغزه مجاور روستاى سرخان   عکس6- سنگ افت هاى مجاور روستاى سرخان   عکس7- روستاى پیش استا و چشمه آن   عکس8- چشمه روستاى پیش استا و تغییر مختصر در محل خروج آن