از نظر تکنولوژى هدف از اکتشاف، یافتن و استحصال ذخایرمعدنى جدیدى است که قابلیت بهره بردارى اقتصادى از آنها وجود داشته باشد و منظور اساسى در این راه یافتن حداکثر مقدار ذخایر در حداقل زمان با حداقل هزینه است. این مهم با یک برنامه کامل زمین شناسى و اکتشافى شروع مى شود.
توضیحات
پیشگفتار
از نظر تکنولوژی هدف از اکتشاف، یافتن و استحصال ذخایرمعدنی جدیدی است که قابلیت بهره برداری اقتصادی از آنها وجود داشته باشد و منظور اساسی در این راه یافتن حداکثر مقدار ذخایر در حداقل زمان با حداقل هزینه است. این مهم با یک برنامه کامل زمین شناسی و اکتشافی شروع می شود.
علوم زمین شناسی و اکتشاف معدن از هم جدا شدنی نبوده و بخصوص که در این میان اکتشاف معدن بگونه ای که تعریف گردید مطرح شده باشد. در این صورت تفکیک مباحث این دو از هم ممکن نبوده و بدون شناخت زمین شناسی ناحیه عملاً اکتشاف غیر ممکن می گردد. نحوه شکل گیری حوضه های رسوبی، شناخت رخساره سنگی، ترکیب و زمان تشکیل آنها، نحوه فعالیتهای ولکانیکی و ماگماتیکی، تکتونیک حاکم بر ناحیه، شرایط فیزیکوشیمیایی محیط و هم آبندی مواد با هم در امر اکتشاف حائز اهمییت بوده و امر اکتشاف را سهولت می بخشد حتی در بیشتر موارد ترکیب در میزان آلکالی ها و سیلیس موجود در ماگمای تشکیل دهنده بر بارور و نازا بودن توده حاصل از آن ماگما رهنمود و مراحل اکتشافی را بسیار کوتاه می نماید. لذا عدم شناخت بر پدیده های زمین شناسی ممکن است سبب صرف هزینه های خارج از عرف و بکارگیری نیروی انسانی بیش از حد، هم در معدن و هم در صنعت گردد. با توجه به این مهم در مجموعه نگاشته شده که حاصل پی جوئی ناحیه ای است ابتدا مختصری بر زمین شناسی ناحیه اشاره و زایش کانی و کانسارها در جریان این پدیده ها مشخص و شرح داده شده و سپس برای هر محدوده معدنی برنامه اکتشافی مشخص گردیده است. امید است که اجرای ادامه مطالعات در هر کدام از مناطق معرفی شده مثمر ثمر بوده و دیدگاهی در کیفیت عمومی کانسارها بدست آید.
کلیات
مقدمه
در اجرای مفاد قرارداد 1789 مورخه 17/6/79 مربوط به پروژه اکتشاف پتانسیلهای معدنی منطقه خلخال، اکیپ کارشناسی این مهندسین مشاور پس از انجام بررسی های اولیه دفتری به منطقه مطالعاتی عزیمت و نسبت به انجام بخش اول عملیات صحرایی این پروژه اقدام نموده است.
بخش اول این عملیات شامل جمع آوری اطلاعات، اسناد و مدارک بوده است. این اطلاعات شامل تهیه نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1:50000 با عناوین کوارئیم، زرج آباد و امام چای، تهیه نقشه های زمین شناسی این ناحیه در برگیرنده نقشه های میانه، بندر انزلی با مقیاس 1:250000 و تهیه عکسهای هوائی منطقه با مقیاس تقریبی 1:55000 به تعداد حدود 60 قطعه بوده است.
پس از جمع آوری این مدارک و اسناد و بررسی و تلفیق اطلاعات موجود بر روی آنها محل پتانسیلهای بالقوه معدنی موجود در این ناحیه که عمدتاً شامل کانسارهای غیر فلزی می باشند، تا حدودی شناسایی و با توجه به این، برنامه ریزی عملیات صحرایی برای تعیین تعداد و کم و کیف پیمایشها صورت گرفته و با در نظر گرفتن محل این پیمایشها عملیات صحرایی انجام گردیده است.
عملیات صحرایی شامل بررسی های مقدماتی بوده و طی این بررسی ها پی جوئی و اکتشاف چکشی، تهیه نقشه بصورت کروکی از اندیسهای بالقوه و موجود و همچنین نمونه گیری انجام پذیرفته است.
با توجه به نوع اندیسها، جایگاه زمین شناسی و چینه شناسی آنها و نحوه گسترش آنها، تعداد 22 نمونه جهت آنالیز شیمیایی کامل، تعداد 26 نمونه برای پتروگرافی و تعداد 14 نمونه برای آنالیز XRD اخذ و پس از آماده سازی مورد تجزیه و بررسی قرار گرفته که نتایج آنالیز شیمیایی و XRD این نمونه ها پیوست می باشد.
موقعیت جغرافیایی ناحیه معدنی جنوب غرب اردبیل
ناحیه معدنی غرب هرو آباد با مساحتی در حدود 1500 کیلومتر مربع در طول جغرافیایی 15 48 – 45 47 شرقی و عرض جغرافیایی 45 37 – 30 37 شمالی واقع شده است و سه ورقه نقشه توپوگرافی با عناوین کورائیم، زرج آباد و امام چای با مشخصات:
کورائیم به شماره 5665 IV سری K753
زرج آباد به شماره 5665 III سری K753
امام چای به شماره 5565 I سری K753
را شامل می شود.
جاده اصلی تبریز – اردبیل از بخش شمالغرب ناحیه عبور می کند. در حالی 13 کیلومتر از این جاده در ناحیه امام چای قرار دارد که از شمالغرب منطقه وارد شده و پس از عبور از روستای زیری و گیلیان از شمال ناحیه خارج و به طرف اردبیل کشیده می شود.
جاده اردبیل به کورائیم با 40 کیلومتر طول از دیگر جاده های آسفالته شمالغرب ناحیه است که از شرق به غرب کشیده شده و جاده های خاکی فرعی منشعب از آن کوهستانهای ناحیه را قابل دسترس و نفوذ می نماید. گفتنی است که این جاده ها در سهولت پی جوئی نقش بسیار مهمی را بازی می نمایند زیرا اکثراً راهها ییلاقی بوده و تا قلل مرتفع کشیده شده اند. همانند جاده میانه به هروآباد که از مرکز ناحیه عبور می کند به نحوی که پس از عبور از روستای ترک واقع در شهرستان میانه از غرب وارد ناحیه شده و تا شرق ناحیه امتداد پیدا می کند و روستاهای حاج یوسفعلی، قره قیه و اسلام آباد را بهم وصل می نماید. انشعابات آن همانند جاده اردبیل به کورائیم عمل می نماید.
جاده هروآباد به میانه از طریق جنوب ناحیه نیز از دیگر جاده هایی است که منطقه را قابل دسترس می نماید. این جاده از شرق، جنوب شرق و بخش جنوب ناحیه روستاهای فیروزآباد – زرج و یله قارشو را بهم متصل و حومه کوهستانی آن روستاها را نیز با انشعابات فرعی و خاکی خود قابل دسترس نموده است.
اندیس های معدنی یا بعبارتی رخنمونهای پرلیت، زئولیت، پامیس در دو سوی این جاده به شرح ذیل استقرار دارند:
پرلیت چال داغ، پرلیت خانه شیر، پرلیت هفت چشمه، پرلیت کری بزرگ، پرلیت دو شانجه، پرلیت عرصه دوگاه، پرلیت آق چای، زئولیت هفت چشمه شماره I ، زئولیت هفت چشمه شماره II و بالا خره رخنمون های پامیس یا مواد پوزولانی.
اشتغال مردم این ناحیه عموماً کشاورزی، دامداری و صنایع دستی بخصوص قالی، گلیم، جاجیم می باشد. اخیراً در مجاورت پاره ای از اجتماعات انسانی صنایع پرورش کرم ابریشم و مرغداری های بزرگ ایجاد گردیده که موفقیت آمیز به نظر می رسند.
موقعیت زمین شناسی ناحیه
بر پایه تقسیمات زمین شناسی ایران (ج –افتخارنژاد) این ناحیه در حاشیه دو زون (Western Alborz, Aouth Caspion Deperession) حوضه فرونشست جنوبی دریای خزر و البرز غربی و به عبارت دیگر در منتهی الیه جنوب غرب زون ساختاری البرز غربی – آذربایجان (م. نبوی) واقع شده و از نظر واحدهای زمین شناسی نیز به تبع قرارگیری در این زون در برگیرنده سنگهای رسوبی و آتشفشانی خاص این زون ساختاری می باشد.
در این بحث، با توجه به توضیح زونهای افیولیتی و دگرگونه ها، ولکانیسم الیگوسن و میوسن در بخش زمین شناسی عمومی ناحیه، ترجیحاً به خصوصیات این دو حوضه یا زون ساختاری (ذکر شده توسط افتخارنژاد) اشاره ای خواهیم کرد. البرز غربی را گسل عطاری در طول سیلورن و دونین پیشین از البرز شرقی جدا نموده به گونه ای که این زون در دونین پیشین با زون ساختاری سلطانیه – میشو بالاآمدگی واحدی را تشکیل می دادند و در دونین پسین با ایران مرکزی ارتباط برقرار نموده و پس از پرمین شدیداً تحت تاثیر فازهای کوهزایی آلپی مربوط به دوران سوم قرار گرفته و فعالیت ولکانیکی در طول دوره ائوسن ، الیگوسن، میوسن و کواترنز وجود داشته که به ترتیب در اهر، قره چمن، میانه و غرب هروآباد رخ داده است. این بخش در کرتاسه، پالئوسن، الیگوسن، میوسن چین خورده که در الیگوسن به همراه پلوتونیسم بوده است.
فرونشست دریای خزر: در جنوب دریای خزر به سنگهای دگرگونه ای که اغلب منشاء ولکانیکی و افیولیتی دارند برخورد می نمائیم که این سنگها احتمالاً پی سنگ دریای خزر را تشکیل می دهند.
دیویس Davis در سال 1972 این سنگها را به پرکامبرین نسیت داده و توده های سنگهای الترابازیک را در حد برخورد مجموعه پی Basement خزر با پلاتفرم ایران فرض نموده که به گونه تکتونیکی در محل برخورد آنها جایگزین شده است.
در شمال کلیبرع – باباخانی و ریو (1358) وضع مشابهی را گزارش نموده اند. در این محل سنگهای دگرگونی مشابهی از شیستهای سبز و آمفیبولیت بگونه تدریجی به رسوبات دگرگون نشده کرتاسه تبدیل می گردند. در ادامه این روند اسالم – شمالشرق آذربایجان، در جنوب قفقاز کوچک از آذربایجان شوروی هم، وضع ساختمانی مشابهی وجود دارد که در آنجا سنگهای افیولیتی به همراه دگرگونه ها مشاهده می شود. این سنگها توسط م. ع- قشقایی به ژوراسیک نسبت داده شده است. تمام این شواهد نشان می دهد که این سنگهای دگرگون شده که بیشتر منشاء ولکانیکی زیر دریایی دارند با سنگهای مجموعه پی (Basement) خزر در ارتباط بوده و ادامه گسترش آنرا در طول مزوزوئیک در طول جنوب غرب نشان می دهد. به عبارت دیگر دریای خزر با پوسته اقیانوسی در اوائل دوران مزوزوئیک علاوه بر حاشیه جنوبی و شرقی خود قسمتی از شمال شرق آذربایجان ایران را در بر می گرفته است. همچنین در طول کرتاسه پسین و پالئوسن در این بخش رسوباتی از فلیش آتشفشانی انباشته شده است.
و اما به طور کلی قسمتی که در آذربایجان شرقی به عنوان فرونشست خزر بدان اشاره شد نسبت به البرز دو نوع مجموعه سنگی پی (Basement)متفاوت داشته است (نقشه شماره 1-2 )
روش بررسی و پی جوئی در حوضه معدنی زمین شناسی جنوب غرب اردبیل
هر چند در مواردی بخصوص، بعضی از دست اندرکاران معدن سلایق شخصی و با ثبات نرسیده ای را در روش های پی جوئی بکار برده و پاره ای از مباحث به خصوص زمین شناسی را از ردیف کارها حذف و علاقه ای نشان نمی دهند ولی به نظر نگارندگان این گزارش بررسی های زمین شناسی نه تنها در پی جوئی مواد معدنی، عموماً در هر زمینه دیگری که در ارتباط با زمین و ساختار آن داشته باشد ضروری است، که در تمامی زمینه ها راهگشای بررسی ها می باشد. لذا بر خلاف توصیه های قبلی، در پی جوئی حوضه معدنی جنوب غرب اردبیل در زمینه زمین شناسی بهره فراوانی از نقشه های موجود از ناحیه برده شده است.
در این زمینه از نقشه های زمین شناسی اردبیل، اهر، بندر پهلوی (انزلی)، قزوین – رشت و میانه که در قالب پروژه های 1:250000 زمین شناسی سازمان زمین شناسی کشور منتشر گردیده است بهره گیری و ضمن برگزینی عناوین مورد بحث این گزارش در صحرا تا آنجا که مقدور بوده بررسی های زمین شناسی بر روی آنها انجام پذیرفته است.
در این زمینه نقشه های زمین شناسی با مقیاس 1:100000 سراب و کیوی (نقشه سراب منتشر و کیوی توسط سازمان زمین شناسی کشور در حال انتشار است) در این پی جوئی بسیار سودمند بوده و پایه نقشه این گزارش را نیز این دو مورد تشکیل می دهد و از آنها اقتباس گردیده است، با توضیح اینکه ، هر دو این نقشه ها از نظر اطلاعات معدنی نظر به سیاست های حاکم بر سازمان در آن زمان بسیار فقیر می باشند.
