تمرکز فعالیت اکتشافى و زمین شناسى شرکت ملى نفت ایران در حوضه زاگرس و بخصوص در منطقه خوزستان هک با هدف دستیابى به ذخایر نفتى انجام شده گرچه موجب شناسائى رخساره‌ها وتهیه نقشه‌هاى زمین شناسى در مقیاس‌هاى مختلف گردیده که در جاى خود بسیار باارزش و قابل توجه است،ولى در عدم فعالیت هاى گسترده سایر موسسات اکتشافى بى تأثیر نبوده،بطوریکه عمده فعالیت‌هاى اکتشافات معدنى این استان در طى سالهاى اخیر انجام شده است.
توضیحات
فصل اول
توانائیهاى معدنى استان خوزستان
در این فصل کوشش بر این است که با جمع آورى کارهاى مطالعاتى انجام شده سازمانها و موسسات مختلف و همچنین گزارشات زمین شناسى کارشناسان اداره کل معادن و فلزات استان خوزستان چگونگى پتانسیل مواد معدنى استان را بیان و ارائه نمائیم.
ذکر این نکته لازم است که تمرکز فعالیت اکتشافى و زمین شناسى شرکت ملى نفت ایران در حوضه زاگرس و بخصوص در منطقه خوزستان هک با هدف دستیابى به ذخایر نفتى انجام شده گرچه موجب شناسائى رخساره‌ها وتهیه نقشه‌هاى زمین شناسى در مقیاس‌هاى مختلف گردیده که در جاى خود بسیار باارزش و قابل توجه است،ولى در عدم فعالیت هاى گسترده سایر موسسات اکتشافى بى تأثیر نبوده،بطوریکه عمده فعالیت‌هاى اکتشافات معدنى این استان در طى سالهاى اخیر انجام شده است.
درا ین فصل ضمن تقسیم‌بندى مواد معدنى مختلف موجوددر استان ،شرح سازند زمین‌شناسى منشاء و موقعیت هر ماده معدنى در نقاط مختلف استان مورد بررسى قرار گرفته‌اند.
سنگ آهک
یکى از فراوانترین مواد معدنى استان،سنگ آهک است.
ارتفاعات شمالى و شمال شرقى استان شامل سازنده‌هاى مختلف کربناتى مى‌باشند که گسترش وسیلع آنها از بهبهان در جنوب شرقى خوزستان تا دزفول و اندیمشک در شمال استان امتداد دارد. عملیات پى چوبى و شناسائى مقدماتى بر روى این سازندهاى آهکى در مناطق مختلف انجام گرفتهاست و نتایج حاصله این امیدوارى را میدهد که آهکهاى مزبور قابل استفاده کارهاى ساختمانى و همچنین بعضاً‌در صنعت مى‌باشند.
از آنجائیکه آهک مورد مطالعه در استان عمدتاً‌متعلق به دو سازند آسماوى و میشان مى‌باشند،بهتر آن دیدیم که ابتدا به اختصار سنگ شناسى این دو سازند را مورد مطالعه قرار دهیم.
سازند آسمارى
این سازند نامش از کوه آسمارى واقعى در نزدیکى شهرستان مجلس سلیمان گرفته شده است. مقطع نمونه آن به ضخامت 314 متر در تنک گل ترش دریال جنوب شرقى طاقدیس کوه زبور قرار دارد که شامل آهک کرم تا قهوه‌اى روشن همراه با درزها وشکستگى‌هاى فراوان و لایه‌هاى نازک پله سنگى مى‌باشد. حد فوقانى این سازند با سازند گچساران بصورت هم شیب و حد تحتانى آن یا سازند یابد،گاهى بصورت قاطع و گاهى تدریجى مى‌باشد.
سازند آسمارى از مهم‌ترین منابع نفتى کشورمان بشمار مى‌آید.
سازند میشان:
این سازند در گذشته به نام فارس میانى نامیده مى‌شده است و مقطع نمونه آن در یال جنوبى میدان نفتى گچساران در نزدیکى دهکده میشان به مختصات E=50° 25’34" و N=30°13’8" قرار دارد.
ضخامت این سازند در مقطع تیپ شامل 210 متر تناوب آهک و مارنهاى خاکسترى مى‌باشد که در بخش تحتانى بیشتر آهکى و در بخش فوقانى مارنى مى‌باشد. همچنین سازند میشان با سازند بالائى خود یعنى سازند آغاجارى یک همبرى تدریجى مى‌باشد.
ذیلاً‌بشرح مطالعات انجام شده در مناطق مختلف استان در زمینه سنگ آهک پرداخته مى‌شود.
منطقه بهبهان:
منطقه بررسى شده بین 50°00’ تا 50°30’ طول شرقى و 30°30’ تا 30°45’ عرض شمالى محدود مى‌باشد. این منطقه در فاصله 183 کیلومترى شرق بندر امام خمینى و 223 کیلومترى جنوب شرقى شهرستان اهواز قرار گرفته است.
درسال هاى اخیر مطالعات مقدماتى بر روى آهکهاى اطراف این شهرستان انجام پذیرفته‌است که در ذیل به این مطالعات پرداخته مى‌گردد.
1- اولین منطقه مورد مطالعه در شمال شرقى بهبهان و در شمال روستان خاویز واقع است. سنگهاى آهکى این کوه که متعلق به سازند آسماوى مى‌باشند،بصورت ارتفاعات نسبتاً‌بلند و پرتگاه‌هاى تیز توسعه دارد که از لحاظ سنگ شناسى از آهک ضخیم تا متوسط لایه تشکیل شده است. رنگ این آهکها در انتهاى مختلف متفاوت بوده و اکثرا رنگ ظاهرى خاکسترى روشن و رنگ مقطع کرم تا زرد روشن همراه با درز و شکاف فراوان و علائم کارستیک که دلیل بر خلوص آهک مى‌باشد،دارند. از این سنگ آهکها پنج نمونه برداشت و مورد آزمایش شیمیائى قرار گرفت که در جدول شماره یک نتایج آن آورده شده است.
شماره نمونه
%CaO
%MgO
%Al2O3
1
1/55
18/0
40/0
2
5/54
31/0
45/0
3
7/54
30/0
52/0
4
5/54
39/0
10/0
5
6/53
39/0
4/0
جدول شماره 1
با توجه به تجزیه شیمیایى نمونه مذکور،مشخص میشود این آهکها داراى درجه خلوص بالائى مى‌باشند که آنها را بعنوان سنگ آهک صنعتى مى نمایاند و با مطالعه بیشتر مى‌تواند بعنوان سنگ آهک صنعتى مورد استفاده قرار گیرند.
2- دومین منطقه مورد مطالعه تنگ تکاب در شمال شهرستان بهبهان مى‌باشد.
این آهک ها نیز متعلق به سازند آسماوى بوده که کوههاى با ارتفاع نسبتاً‌بلند را تشکیل مى‌دهند. از لحاظ سنگ شناسى این کوه از سنگ آهک مطبق ضخیم لایه تشکیل شده‌اند.
آهکهاى نامبرده داراى درزه و شکاف فراوان مى‌باشند که این درزه‌ها عموماً‌بطور ثانوى از کلسیت پرشده‌اند. رنگ ظاهرى آنها خاکسترى روشن و رنگ مقطع کرم رنگ است
دو نمونه از نقاط مختلف این سنگ آهک جهت آزمایش شیمیائى برداشت گردید.
این آهکها نیز با توجه به درصد بالاى اکسید کلسیم آن با مطالعه بیشتر مى‌تواند بعنوان سنگ آهک صنعتى مورد استفاده قرار گیرد. (جدول شماره 2)
شماره نمونه
%CaO
%MgO
%Al2O3
6
8/54
48/0
53/0
7
9/51
50/0
71/0
جدول شماره 2
3-سومین منطقه مورد مطالعه کوه بهزى (بهیز) در شمال شهرستان بهبهان مى‌باشد. این محدوده که کوههاى آن از ارتفاعات نسبتاً‌بلند و پرتگاه‌هاى تیز ساخته شده است،از لحاظ سنگ شناسى از آهک ضخیم لایه همراه با تناوبى از آهک مارنى داراى لایه بندى ضخیم تا متوسط تشکیل شده است. رنگ ظاهرى این آهکها خاکسترى روشن است. شیب متوسط لایه‌ها بین 25 تا 30 درجه جنوب شرقى است. سه نمونه از این آهکها جهت تجزیه شیمیایى برداشت شده است که بجز نمونه شماره 8 که آهک دولوسیتى مى‌باشد،دو نمونه دیگر از درجه خلوص بالائى برخوردار مى‌باشند.
شماره نمونه
%CaO
%MgO
%Al2O3
8
4/35
5/16
61/0
9
3/54
15/0
40/0
10
6/55
20/0
40/0
جدول شماره 3
3- در شمال روستاى علمدار در شرق بهبهان آهک آسماوى، لایه آهکى مطبق ضخیم لایه تا توده‌اى تشکیل داده است که ضخامت لایه‌ها بین 70 تا 60 سانتى‌متر و رنگ ظاهرى آنها خاکسترى روشن و رنگ مقطع کرم با درزه و شکاف فراوان‌اند.
تجزیه شیمیائى 3 نمونه از سنگ آهک این منطقه(جدول شماره 4) نشان مى‌دهد که این آهک نیز از درجه خلوص بالائى برخوردار مى‌باشد.
شماره نمونه
%CaO
%MgO
%Al2O3
11
3/54
59/0
63/0
