پروژه اکتشاف پتاس سنگى در استان هاى فارس و بوشهر

توضیحات

1-1- مقدمه عنصر پتاسیم از عناصر مهم در بدن موجودات زنده است که در فعالیت ها حیاتى مانند متابولیسم و فعالیتهاى سیستم عصبى جانداران نقش اصلى و غیرقابل جایگزین دارد. در گیاهان عنصر پتاسیم در رشد و سلامت گیاهان نقش اصلى دارد به طورى که کاهش آن در خاک زراعى موجب اختلال در رشد گیاه و ثمردهى گیاهان مى شود. مصارف صنعتى عنصر پتاسیم بسیار گسترده است و موارد زیر بخشى از مصارف آن مى باشد: صنایع شیمیایى و داروسازى، کودهاى شیمیایى پتاس دار، صنایع رنگ سازى،‌صنایع شیشه سازى، صنایع نظامى و تولید مواد منفجره، فرآورى مواد غذایى و ... 1-2- عنصر پتاسیم پتاسیم عنصر شماره سى و نه جدول تناوبى است بنابراین در گروه فلزات قلیایى قرار دارد و برخى از مهمترین ویژگیهاى آن به شرح زیر است:   1-3-  کانى شناسى واژه پتاس به تمامى ترکیبات طبیعى محلول در آب پتاسیم گفته مى شود که بیش از 7 درصد عنصر پتاسیم داشته باشد و کانى شناسى آن به ترتیب اهمیت کانى به شرح زیر است: 1-4- کانسارهاى پتاس کانسارهاى پتاس از نوع رسوبى شیمیایى و تبخیرى هستند که در گنبدهاى نمکى و پلایاها یافت مى شوند. کانیهاى پتاس معمولاً یا ذخایر نمکى تشکیل مى شوند ولى به دلیل مقدار کم املاح پتاسیم نسبت به املاح سدیم در آب دریا و شورابه ها و همچنین قابلیت انحلال بیشتر کانیهاى پتاس،‌ذخایر آنها نسبت به نمک بسیار ناچیز است. بنابراین ذخایر پتاس معمولاً در مناطق بسیار خشک دیده مى شود و به ندرت در سطح زمین رخنمون دارند. معمولاً کانیهاى پتاس در رسوبات تبخیرى جزء آخرین رسوبات ته نشین شده هستند. بنابراین در قسمت هاى مرکزى و عمیقتر حوضه رسوبى تبخیرى تشکیل مى شوند. نسبت یونى سدیم به پتاسیم در آب دریا، 7/27 به 1 است بنابراین ذخایر پتاس به همراه لایه هاى ضخیم نمک طعام وجود دارد. 1-5- اهمیت پتاس کود ماده اى است که براى افزایش توانایى خاک در رشد و سلامت گیاه به کار مى رود. کود طبیعى یا شیمیایى حاوى نیتروژن، ‌فسفر یا پتاسیم است و این عناصر حاصلخیزى خاک را افزایش مى دهد. همچنین گوگرد نیز در سلامت و رشد گیاه موثر است. این چهار عنصر به طور طبیعى در خاک وجود دارد اما در اثر کشاورزى، خاک از این عناصر تهى میشود و قبل از استفاده مجدد از زمین، این عناصر بایستى توسط کودها جایگزین شود. در سال 2020 جمعیت جهان به 7/7 بیلیون نفر خواهد رسید. یعنى یک افزایش 35 درصدى در مقایسه با جمعیت 7/5 بیلیون نفرى سال 1995، این افزایش بیشتر در کشورهاى در حال توسعه اتفاق خواهد افتاد. جایى که همواره براى تولید غذا مشکلات جدى وجود داشته است. از طرف دیگر در حالى که تقاضا براى غذا افزایش مى یابد اما زمین براى تولید غذا تقریبا ثابت باقى مى ماند،‌بنابراین بایستى روش هایى براى تولید بیشتر گیاه یافت و تولید کود یکى از این روشهاست. 1-6- تاریخچه و تحولات پتاس در جهان اولین کاربردهاى پتاس در صنایع صابون، شیشه گرى، رنگ، فراورى مواد غذایى و ساخت باروت بوده است. تا قبل از قرن هیجدهم پتاس از خاکستر چوب (ash) بدست مى آمد. پس از شستشوى نمک از خاکستر، پتاس از طریق تبخیر محلول در یک دیگ (pot) استحصال مى شد. جلبک هاى دریایى یکى دیگر از منابع تامین پتاس بوده است و تا سال 1860 امریکا، ‌با کاربرد این روش یکى از بزرگترین تولیدکنندگان بود. در سال 1840 یک دانشمند آلمانى نقش پتاس را در شد گیاهان کشف کرد و بنابراین تقاضا براى پتاس افزایش یافت. امروزه تقریباً تمام پتاس جهان از ذخایر تبخیرى همراه نمک استخراج مى شود که در اثر تبخیر در اقیانوس ها، دریاها و دریاچه هاى قدیمى تشکیل شده اند. این ذخایر چینه بندى شده چندین متر ضخامت و صدها کیلومتر مربع وسعت دارند و معمولاً زمین شناسى آنها به علت چین خوردگى و گسلش پیچیده است و دانش زمین شناسى ساختمانى نقش موثرى در توسعه معدن کارى دارد. پتاس از شورآبه هاى دریاها، دریاچه ها و صحراها نیز استخراج مى شود. اولین ذخیره پتاس در سال 1857 در آلمان هنگام حفارى شفت در یک معدن نمک اکتشاف شد. اولین ذخایر فرانسه در اوایل سالهاى 1900 با حفارى هاى نفتى اکتشاف شد و این دو کشور تا آغاز جنگ جهانى دوم بیشتر نیاز دنیا را تامین میکردند. در طول جنگ اول تولید کاهش یافت و افزایش تقاضا براى نیترات پتاسیم که در ساخت باروت، مواد منفجره، در آتش کارى، کبریت سازى، کود و نگهدارنده مواد غذایى به کار مى رفت باعث افزایش قیمت پتاس شد. بنابراین باز هم در آمریکا پتاس از خاکستر چوب،‌ جلبک ها و فلدسپار غنى از پتاسیم استحصال شد و همچنین قیمت آن از 1700 دلار براى هر تن در قبل از جنگ به 10000 دلار براى هر تن در طول جنگ رسید. رشد تکنولوژى، افزایش نیاز و قیمت بالا باعث اکتشاف ذخایر جدیدى شد و بنابراین تولید جهانى از 100 هزار تن در سال 1920 به 25 بیلیون تن در سال 1998 رسید. از آنجایى که سازندهاى نمکى پتاس دار در نواحى زمین شناسى واقع شده اند که براى نفت پتانسیل بسیار بالایى دارند لذا مهمترین ذخایر پتاس جهان طى حفارى هاى نفتى اکتشاف شد. براى مثال در اوایل سال هاى 1940 یکى از بزرگترین نهشته هاى پتاس جهان (بیشتر از 5 بیلیون تن) در اعماق یک و دو کیلومترى ناحیه ساسکاچوان (saskatchwan)  در کانادا کشف شد. این ذخیره به سمت جنوب در ایالت هاى مونتانا و داکوتاى شمالى آمریکا ادامه دارد. در نیم قرن گذشته با کاربرد تلفیقى از روش هاى ژئوفیزیک، ژئوشیمى و تکنیک هاى زمین شناسى بیلیون ها تن ذخایر پتاس در کشورهاى برزیل، کانادا و روسیه کشف شده است. مجموعه این ذخایر تا صدها سال نیاز جهانى را تامین خواهد کرد. به علت پیشرفت تکنولوژى و در نتیجه با کاهش هزینه معدن کارى و فراورى و به علت رشد موثر صنعت حمل و نقل قیمت پتاس مرتب کاهش یافته به طورى که در دهه 1990 قیمت آن 25 درصد کمتر از قیمت دهه 1930 بوده است. 1-7- آینده پتاس در جهان صرف نظر از وقایع غیرعادى و غیر قابل پیش بینى به نظر مى رسد که افزایش تولید و کاهش قیمت، روند عادى تحولات تولید و قیمت پتاس در جهان خواهد بود. اگرچه پیش بینى مى شود با رشد جمعیت نیاز به کود براى رشد بیشترگیاه افزایش مى یابد. 1-8- آمار جهانى بر اساس داده هاى نیمه اول سال 2003 میزان مصرف در جهان به شرح زیر بوده است: -                    کشورهاى غرب آسیا 33 درصد مصرف جهانى -                    کشورهاى شرق اروپا و آسیاى مرکزى 7 درصد مصرف جهانى -                    کشورهاى آمریکاى لاتین 20 درصد مصرف جهانى -                    آمریکاى شمالى 20 درصد مصرف جهانى -                    اروپاى مرکزى و اروپاى غربى 18 درصد مصرف جهانى جدول زیر میزان تولید یا استخراج را براى سال 2002 در کشورهاى تولیدکننده و میزان ذخایر (reserve)  و ذخایر پایه (reserve base) را براى کشورهاى تولیدکننده پتاس نشان مى دهد. در این جدول اعداد بر حسب یک هزار تن متریک براى اکسید پتاسیم است. کل منابع جهان 250 هزار میلیون    تن تخمین زده مى شود که شش هزار میلیون تن آن در آمریکا است و بخش عمده اى نیز در روسیه، بلاروس و تایلند واقع شده است. Resource is a concentration of naturally occurring solid, liquid, or gaseous material in or on the earth crust in such form and amount that economic extraction of a commodity from the concentration is currently of potentially feasible. Reserve base or geologic reserve may encompass those parts of the resources that have a reasonable potential for planning horizons beyond those that assume proven technology and current economics. Reserve or recoverable material is part of a reserve base which could be economically extracted or produced at the time of determination. بر اساس آمار منتشر شده از سوى سازمان زمین شناسى آمریکا میزان تولید جهانى نمک در سال 2005 برابر 238 میلیون تن و در سال 2006 برابر 240 میلیون تن بوده است که از این مقدار 44 میلیون تن در سال 2005 و 48 میلیون تن در سال 2006 توسط چین تولید شده است و این کشور به همراه آمریکا همواره بزرگترین تولیدکنندگان جهان بوده اند. ایران با دو میلیون تن تولید سالیانه در ردیف بیست کشور تولیدکننده محسوب مى شود. اظهارنظر درباره ذخایر نمک بسیار دشوار است اما با توجه به اینکه ایران از نظر رخنمون هاى نمک استثنائى است لذا مى تواند یکى از بزرگترین تولیدکنندگان نمک در دنیا باشد زیرا میزان تقاضا در سطح آسیا نیز در حال افزایش است. 1-9- محصولات سولفات پتاسیم به صورت بلورهاى دانه ریز سفید با خاکسترى روشن قابل حل در آب در بسته هاى 25 یا 50 کیلوگرمى به عنوان کود شیمیایى به فروش مى رسد. این محصول بین 48 تا 52 درصد اکسید پتاسیم دارد و حداکثر قدار کلرید و آهن آن به ترتیب دو درصد و یک دهم درصد است. سولفات پتاسیم به صورت بلورهاى دانه ریز سفیدرنگ بادرجه خلوص 8/99 درصد و وزن مخصوص 66/2 گرم بر سانتیمتر کعب براى مصارف شیمیایى در بسته هاى 25 و 50 کیلویى به فروش مى شود. در این محصول حداکثر یون هاى دو ظرفتى آهن،‌کلسیم و منیزیم به ترتیب 001/0، 02/0 و 012/0 درصد است و بیشترین مقدار یون کلر 01/0 درصد است. سولفات مضاعف منیزیم و پتاسیم (پیکرومریت یا شوئنیت) نیز از محصولاتى است که به عنوان کود مصرف مى شود. 1-10- ذخایر و پتانسیلهاى عمده پتاس در ایران در ایران در هر دو محیط گنبدهاى نمکى و پلایاها و حوضه هاى تبخیرى ذخایر پتاس شناسایى شده اند. اکتشاف پتاس در قالب طرح هاى اکتشاف سراسرى در استان هاى مختلف انجام شده است. مناطق اکتشافى پتاس در ایران عبارتند از: 1-10-1- پلاایاى کویر بزرگ ایران 1-10-2- حوضه آبریز مرداب گاو خونى 1-10-3- دریاچه ارومیه 1-10-4- گنبدهاى نمکى جنوب و جنوب غربى ایران 1-10-5- اندیس هاى پتاس در ایران مرکزى در حوضه هاى گرمسار، قم،‌ سمنان 1-10-6- اندیسهاى پتاس در زون البرز خصوصاً منطقه آذربایجان 1-10-7- در منطقه خراسان مانند افق هاى پتاس معدن عمارلو نیشابور   1-11- بررسى تاریخچه اکتشاف پتاس در ایران پى جوئى پتاس سنگى در شمال غرب ایران در سال 1866 توسط گوبل (Goeble)‌ شروع و توسط انتظام در سال 1940 دنبال شد و همچنین شازن (shazan)‌در سال 1966 کار را ادامه داد (شرکت توسعه علوم زمین، 1376). در سال 1368 اجراى طرح پى جویى سراسرى پتاس در دو زمینه گنبدهاى نمکى و پلایاها در سازمان زمین شناسى شروع شد. طى این طرح یلویت با عیار بالا تا ضخامت 30 سانتیمتر در ناحیه گرمسار اکتشاف و با حفارى و مغزه گیرى مطالعه شد اما میزان ذخیره ناچیز بود. براى اولین بار یک زمین شناس آلمانى پس از مطالعه شورآبه هاى گنبد نمکى پل در استان هرمزگان طى نامه اى اظهار کرده بود که از این گنبد میتوان پتاس استخراج کرد (ناصر سعدالدین، 1369) لذا این گنبد نمکى مورد توجه طرح پى جویى سراسرى پتاس قرار گرفت و پتانسیل آن براى ذخایر پتاس قطعى شد. در اجراى همین طرح،‌ پلایاها نیز مورد توجه و پى جویى قرار گرفت و بالاخره طرح پى جویى سراسرى پتاس با تاکید روى پلایاها و گنبد نمکى پل به اتمم رسید. در سال 1376 استخراج پتاسیم موجود در میلیون ها متر مرکب شورآبه پهنه هاى نمکى (پلایا) مورد توجه قرار گرفت و بنابراین اکتشاف تفصیلى در پلایاى خور طراحى و اجرا شد و برنامه هاى تجهیز در حال اتمام است. در سال 1378 در چارچوب طرح پى جویى ذخایر معدنى یک برنامه پى جویى در شمال غرب کشور اجرا و سه ساختمان نمکى براى ادامه اکتشاف انتخاب شد (صادقى و فرهادى، 1378). سپس طرح اکتشافات سراسرى ذخایر معدنى، اکتشافات تفصیلى اولین ذخایر پتاس کشور در ساختمان نمکى ایلجاق را در سال 1380 با بیش از دو میلیون تن ذخیره به اتمام رساند (فرهادى، 1380) و به طور همزمان در چهارچوب همین طرح اولین رخنمون هاى سیلویت در گنبد نمکى پل در استان هرمزگان پى جویى شد (تالبوت، 2002؛ آفتابى و جهانگیرى، 1380). عملیات پى جویى پتاس سنگى و اکتشافات سطحى در گنبد نمکى پل در سال 1381 ادامه یافت و منجر به اکتشاف رخنمون هاى بیشترى گردید. سپس همه برون زدهاى نقشه بردارى شده و نتایج به صورت حدود یک هزار مورد تجزیه شیمیایى براى نمونه هایى که به صورت منظم از 2000 متر پیمایش زمین شناسى برداشت شده بود گزارش شد (فرهادى، 1381). بر اساس این مطالعات دو نوع ذخیره سطحى (آهن دار و عیار بالا) در گنبد نمکى پل وجود دارد: پتاس غنى از آهن به رنگ سیاه تا قهوه اى در سطح و قهوه اى تا جگرى در زیر سطح با ترکیب کانى شناسى سیلویت (KCl)، هالیت (NaCl)، رینئیت (K3NaFe2+Cl6)،‌ اریتروسیدریت (K2Fe3 + Cl5. H2O)،‌اندکى ارکانیت (K2SO4)‌و هیدرومولازیت (FeCl3.6H2o) که متوسط معادل اکسید پتاسیم در این ذخیره برابر 99/14 درصد است. پتاس نوع عیار بالا در سطح به رنگ زرد و در عمق بیشتر از یک متر به رنگ سفید دیده مى شود و از سیلویت وهالیت تشکیل شده است. متوسط معادل اکسید پتاسیم در این ذخیره 89/38 درصد است. مجموع ذخایر سطحى پتاس درگنبد نمکى پل 102، 629 تن با عیار متوسط 16/29 درصد معادل اکسید پتاسیم برآورد شده است (فرهادى، 1381). برخى از رخنمون هاى سطحى به صورت لایه هایى با چندین متر ضخامت و چندین ده متر طول نقشه بردارى شد اما بیشتر رخنمون ها بین 5/0 تا 3 متر ضخامت و 2 تا 20 متر طول دارد. در بخش شرقى گنبد عملیات حفارى در سایتى به وسعت 20 هزار متر مربع انجام شده است و در طى این حفارى تعداد 8 حلقه گمانه با مجموع طول 1300 متر حفر شده است. بر اساس این حفارى ها ذخیره زمین شناسى پتاس درگنبد نمکى پل برابر 27 میلیون تن پیش بینى شد و میزان ذخیره نیمه قطعى در محدوده اجراى پروژه اکتشاف عمومى (حاشیه شرقى گنبد نمکى) معادل 000/527/1 تن برآورد شده است (فرهادى، 1382). پروژه پتاس سنگى گرى شیخ نیز منجر به اکتشاف ذخایر دیگرى از پتاس در گنبد نمکى پل شد. ذخایرى از پتاس سنگى نیز توسط شرکت زمین شناسى معدنى پارس شهر و در گنبد نمکى خورگو (شهرویه) در 40 کیلومترى شمال بندرعباس شناسایى شد. طى همین پروژه داده هاى قابل توجهى در ارتباط با امکان فرآورى پتاس گنبدهاى نمکى زاگرس در مقیاس آزمایشگاهى ارائه شده است (شرکت زمین شناسى معدنى پارس شهرو، 1385). هم اکنون پروژه استحصال پتاس سنگى از گنبد نمکى پل در حال پیگیرى است. گنبدهاى نمکى زاگرس 1-2- کمربند کوه زایى زاگرس کمربند چین و تراست زاگرس که حدود 2000 کیلومتر از جنوب شرق ترکیه تا جنوب ایرانگسترش دارد نتیجه تغییرات ساختارى در سیستم پروفورلند (proforeland)  زاگرس است. حوضه هاى خلیج فارس و نواحى خوزستان به انضمام جلگه عراق و همچنین حوضه هاى پلاتفرم و پادگانه قاره اى در زیر آنها نمونه هاى جدیدترى از سیستم مذکور هستند. این کمربند از نظر ساختمانى شامل مجموعه اى از ورقه هاى تراستى است که از طبقات رسوبى اواخر نئوپروترزوئیک تا فانروزوئیک تشکیل شده اند و ضخامت آنها در لبه خارجى کمربند (حاشیه جنوب غربى زاگرس) به 7 تا 12 کیلومتر مى رسد. کوه زایى زاگرس محصول سه فرایند متوالى تکتونیکى است: 1-                       فرورانش صفحه اقیانوسى نئوتتیس بر روى حاشیه قاره اى غیرفعال عربستان در اواخر کرتاسه. 2-                       جایگیرى تعدادى از ورقه هاى اقیانوسى نئوتتیس بر روى حاشیه قاره اى غیرفعال عربستان در اواخر کرتاسه. 3-                       برخورد لیتوسفر قاره اى عربستان با صفحه ایران در پایان کرتاسه و بعد از کرتاسه. این کوه زایى از سمت شمال توسط گسل چپ گرد و امتداد لغز شرق آناتولى و از سمت جنوب شرق توسط خط عمان که یک گسل انتقالى باقیمانده از زمان باز شدن نئوتتیس است محدود مى شود. کوه زایى زاگرس از سه کمربند موازى تشکیل مى شود: 1-                 مجموعه ماگمایى ارومیه – دختر که در اثر فرورانش در حاشیه صفحه اى فعال ایران انجام شده است. 2-         کمربندى از مجموعه گسل هاى تراستى که این گسل ها ورقه هاى بیشمارى از واحدهاى چینه شناسى دگرگون شده و یا غیردگرگونى حاشیه قاره اى عربستان را حمل کرده اند و همچنین این گسل ها ورقه هاى افیولیتى را از محل برخورد در شمال شرق به سمت جنوب غرب حرکت داده اند. 3-         کمربند چین و تراست زاگرس قسمت خارجى و کمتر تغییر شکل یافته کوه زایى را تشکیل میدهد؛ این کمربند شامل رشته هایى از سنگ هاى چین و گسل خورده است که 4 تا 7 کیلومتر آن را رسوبات پالئوزوئیک تا مزوزوئیک و 3 تا 5 کیلومتر دیگر آن را سنگ هاى سیلیسى آوارى و کربناته سنوزوئیک تشکیل مى دهد؛ این مجموعه بر روى پى سنگ به شدت دگرگون شده پان آفریکن قرار گرفته و این پى سنگ تحت تاثیر گسلهاى امتداد لغز نجد با سن نئوپروتروزوئیک تا کامبرین بوده است؛ مرز جنوب غربى کمربند چین و تراست زاگرس توسط جبهه تغییر شکل عهد حاضر زاگرس تعریف مى شود که تغییر شکل تاکنون در سمت جنوب غرب آن منتشر نشده است. 2-2- چینه شناسى زاگرس و حوضه رسوبى هرمز چینه شناسى کمربند چین و تراست زاگرس از اواخر نئوپروتروزئیک و در طول فانروزوئیک براساس ویژگى هاى تکتونورسوبى، توسط چهار گروه اصلى مشخص مى شود که هر گروه شامل چندین توالى رسوبى عظیم محصور شده با سطوح ناپیوستگى است. هر توالى نیز معرف یک چرخه رسوبى است و هر چرخه از تعدادى واحد چینه شناسى سنگى تشکیل شده است. قدیمى ترین گروه اصلى با سن اواخر نئوپروتروزوئیک تا دونین (؟) شامل دو توالى رسوبى عظیم است؛ توالى زیرین این گروه با سن اواخر نئوپروتروزئیک تا کامبرین زیرین در یکحو.ضه کششى مرتبط با سیستم گسلش امتداد لغز نجد رسوبگذارى شده که این سیستم گسلش در زمان اواخر پرکامبرین تا اوایل کامبرین قسمت شمال شرقى گندوانا را تحت تأثیر قرار داده و اقیانوس پروتوتتیس شکل گرفته است. «حوضه اى موازى با اقیانوس هاى بعدى تتیس در امتداد حاشیه گنداوانا که به اندازه کافى وسیع، طویل و کم عمق بوده است تا بتواند توالى هاى عظیم نمکى هرمز را در خود جاى دهد.» چرخه هاى رسوبى هرمز از نمک هاى رنگانگ بین لایه اى با دولومیت هاى تیره، ماسه سنگ، سیلت استون و مارن تشکیل شده است که به آن چرخه اولیه یا زیرین گفته مى شود چرخه فوقانى یا جوان تر شامل حجم عظیمى از طبقات نمک یکنواخت است. فسیل هاى استروماتولیت و تریلوبیت سن نئوپروتروزئیک تا کامبرین میانى را نشان میدهد و شبکه هاى جلبکى در دولومیت هاى چرخه زیرین هرمز معروف رخساره هاى سبخایى است. فراوانى هماتیت، پیریت و گوگرد در مارن ها وسیلت استون ها شرایط احیایى محیط رسوبى را نشان مى دهد. بنابراین یک حوضه بسیار وسیع اما کم عمق احیایى که گاهى عمق آن به صورت محلى بیشتر مى شود، براى سازند هرمز پیشنهاد شده است. 2-3- گنبدهاى نمکى زاگرس پیش از 200 گنبد نمکى در خلیج فارس و جنوب ایران شناخته شده است که برخى در سطح زمین رخنمون دارند و برخى دیگر مدفون هستند. بیشتر آنها در استان هرمزگان قرار گرفته اند. هیچ گنبد نمکى درغرب گسل قطر- کازرون،‌در شرق خط عمان و شمال تشرق کمربند تراستى زاگرس شناخته نشده است. این گنبدها به دو دسته اصلى فعال و غیرفعال طبقه بندى مى شوند. گروهى دیگر نیز گنبدهایى هستند که در سطح رخنمون نمک ندارند اما اثرات ساختمانى آنها قابل مشاهده است و نشان مى دهد که فرایند دیاپیریسم ادامه دارد. در بسیارى از گنبدهاى نمکى زاگرس تکوین شامل چهار مرحله بوده است: 1- حرکت نمک در امتداد لایه هاى منشا اولیه در اعماق براى چندین کیلومتر به صورت افقى تا محل مجرا. 2- حرکت عمودى و رو به بالاى نمک براى بیشتر از 5 کیلومتر