گزارش اکتشافات تفصیلی در محدوده پلی متال مشکین شهر

توضیحات

موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه محدوده مورد مطالعه در 25 کیلومتری شمال غرب شهرستان مشگین شهر از استان اردبیل واقع شده است. این ناحیه بین طولهای جغرافیایی شرقی 40  33  47 تا 77  33  47  و عرضهای جغرافیایی شمالی 10  33  38 تا 56  33  38 محدود می گردد. مساحت ناحیه مطالعاتی بیش از یک کیلومتر مربع بوده و بخشی از ورقه زمین شناسی 1:100000 لاهرود (جنوب غرب چهارگوش) را تشکیل می دهد. این محدوده در یک ناحیه کوهستانی، در شمال شرق روستای دوست بیگلو و نیز در فاصله حدود دو کیلومتری شرق – شمال شرق دهکده قشلاق زاخور قرار گرفته است. راه های دسترسی به محدوده مطالعاتی جاده خاکی منتهی به روستای دوست بیگو به طول 11 کیلومتر بوده و از کیلومتر 16 جاده آسفالته مشگین شهر – کوجنق به سمت شمال غرب منشعب می گردد. مسیر فوق از روستاهای پری خان، قورتپه، باغلر و صاحب دیوان می گذرد. روستای قشلاق زاخور و محدوده مطالعاتی در شمال شرق قریه دوست بیگلو و سمت شمال رودخانه قره سو قرار گرفته اند. جهت دسترسی به ناحیه مورد مطالعه بایستی از رودخانه فوق عبور نمود. در بیش از نیمی از ایام سال به خصوص در فصول پرباران عبور از رودخانه قره سو با خودرو امکان پذیر نمی باشد. یک پل پیاده رو موقت و نامطمئن در سمت غرب و در کنار باغات شمال غرب روستای دوست بیگلو وجود دارد که می توان در مواقع ضروری از آن استفاده نمود. در فصل پائیز و زمستان اکیپ عملیاتی با استفاده از تراکتور و چهارپایان خود را به آن سوی رودخانه می رسانند ولی در اواخر بهار و در فصل تابستان با عنایت به خشک سالی 78 عبور از گدارهای رودخانه با خودروی مناسب امکان پذیر بود. روستای قشلاق زاخور در کرانه آن سوی رودخانه قره سو قرار گرفته است. از این نقطه به بعد دیگر هیچ گونه جاده ای ساخته نشده ای به سمت محدوده مطالعاتی وجود ندارد. در واقع کل اراضی آن سوی رودخانه قره سو فاقد جاده های ارتباطی هستند و فقط معدود کوره راههایی که به سختی با خودروهای کمک دار و شاسی بلند قابل تردد هستند، مشاهده می شوند. از روستای قشلاق زاخور آبراهه ای به سمت شرق می رود که با طی کردن حدود 2 کیلومتر در طول این آبراهه به ابتدای محدوده مطالعاتی می رسیم. گروه کارشناسی عمدتاً این مسیر را جهت رسیدن به محدوده عملیاتی پیاده طی می کردند. حمل لوازم و وسایل مورد نیاز برای عملیات صحرایی با استفاده از چهارپایان صورت می پذیرفت. محدوده مطالعاتی بسیار ناهموار و دارای پستی و بلندی های شدید است به همین لحاظ پیمایش های صحرایی با دشواری فراوان همراه می باشد. نقشه شماره (1-1) موقعیت محدوده مورد مطالعه را نسبت به مشگین شهر و راههای دسترسی به آنرا نشان می دهد.   آب و هوای محدوده مطالعاتی ناحیه مورد مطالعه را می توان جز کوههای البرز غربی و شمال آذربایجان قلمداد نمود. به لحاظ کوهستانی بودن دارای آب و هوای سردسیری است به گونه ای که مشگین شهر غالباً در زمره سردترین شهرهای کشور قرار می گیرد. با بررسی تحلیلی آمار آب و هوایی ایستگاه های هواشناسی، این بخش از آذربایجان و استان اردبیل به این نتیجه می رسیم که با وجود آنکه کلا منطقه سردسیر است ولی فاکتور ارتفاع مهمترین شاخص میزان برودت نسبی می باشد و عامل عرض جغرافیایی دارای اهمییت کمتری است. به عبارت دیگر ایستگاههای مشگین شهر و تازه کند به علت ارتفاع بیشتر دارای آب و هوای سردتر هستند. ایستگاه اهر دارای برودتی کمتر از دو ایستگاه قبلی است و در ایستگاه مشیران که پست ترین ایستگاه است (653 متر) برودت میانگین به کمترین میزان در منطقه می رسد. به زبان دیگر هر چه که از سبلان (بلندترین نقطه در کل منطقه) به سمت شمال و غرب دور می شویم از ارتفاع کاسته می شود و میانگین برودت هوا کاهش می یابد و مواجه با زمستانهای معتدل تری هستیم. به همین دلیل در مشکین شهر که با ارتفاعی حدود 1400 متر در دامنه شمالی سبلان قرار گرفته است در سردترین ماه سال (دی و بهمن) میانگین حداقل درجه حرارت 9/7- درجه سانتیگراد است. در همین ماهها میانگین حداکثر درجه حرارت 5/3 درجه سانتیگراد است. رطوبت نسبی میانگین در طی سردترین ماه سال 75% و میانگین حداکثر رطوبت در فصل زمستان برابر 82% گزارش شده است. میانگین حداکثر درجه حرارت در گرمترین ماه سال (تیر و مرداد) 31 درجه سانتیگراد است. رطوبت نسبی میانگین در طی گرمترین ماه سال 69% و میانگین حداکثر رطوبت در فصل تابستان 75% گزارش شده است. حداکثر بارش در ماههای اسفند و فروردین به میزان 1/50 میلیمتر و حد اقل بارش در ماههای تیر و مرداد به میزان 2/1 میلیمتر رخ می دهند. میزان بارش سالیانه 4/366 میلیمتر اندازه گیری شده است. به این ترتیب مشگین شهر در زمستان ها دارای اقلیم خیلی سرد و در تابستانها معتدل است.   نزدیکترین ایستگاه هواشناسی از نوع Climatological به محدوده مورد مطالعه، ایستگاه هواشناسی مشیران است که در عرض جغرافیایی 42  38 و طول جغرافیایی 32  47 با ارتفاع 653 متر از سطح دریا در کرانه رودخانه قره سو واقع شده است. فاصله هوایی این ایستگاه تا محدوده مورد مطالعه حدود 13 کیلومتر است. با توجه به اینکه ارتفاع روستای قشلاق زاخور حدود 800 متر است می توان آمار و اطلاعات آب و هوایی ایستگاه مشیران را تا حدودی برای محدوده مطالعاتی نیز مورد استفاده و استناد قرار داد. بر این اساس سردترین ماه سال دی و بهمن با میانگین حداقل دمای 3/3- درجه سانتیگراد است. میانگین حداکثر دمای هوا در سردترین ماه سال 3/8 درجه سانتیگراد است. گرمترین ماه سال تیر و مرداد با میانگین حداکثر دمای 32 درجه می باشد. رطوبت نسبی میانگین در طی سردترین ماه سال 74% و میانگین حداکثر رطوبت در فصل زمستان برابر 81% ثبت شده است. رطوبت نسبی میانگین در طی گرمترین ماه سال 61% و میانگین حداکثر رطوبت در فصل تابستان 73% گزارش شده است. حداکثر بارش در ماه اردیبهشت و به میزان 9/39 میلیمتر رخ می دهد. حد اقل بارش نیز در ماه مرداد به میزان 5/1 میلیمتر صورت می پذیرد. متوسط بارش سالیانه 7/226 میلیمتر گزارش شده است. بارش در فصل سرد سال بیشتر به صورت برف است. آمار و اطلاعات ارائه شده در بالا، حاصل اندازه گیری متغییر های مختلف آب و هوائی طی 15 سال بوده است. نکته قابل ذکر دیگر در مورد شرایط آب و هوائی منطقه بادخیز بودن آن در اکثر مواقع سال است. بر اساس منحنی های آمبروترمیک سطح وسیعی از منطقه دارای حدود 3 تا 4 ماه فصل خشک است و علاوه بر آن 2 تا 3 ماه فصل یخبندان بر منطقه حکمفرماست. با وجود کلیه موارد مطرح شده در بالا و با عنایت به ناموزونی توپوگرافی و وجود ارتفاعات در محدوده و نقش بادهای محلی، شرایط آب و هوایی ممکن است تغییر کند. آنچه که مسلم است محدوده دوست بیگلو با وجود آنکه در منطقه مشکین شهر که عموماً به عنوان یک منطقه بسیار سردسیر در سطح کشور شناخته می شود قرار گرفته است. ولی به علت شرایط ویژه ارتفاعی و عبور رودخانه ها دارای زمستان های بسیار معتدل تری نسبت به کوهپایه های سبلان و مشکین شهر است. میان روستای قشلاق زاخور و اراضی آن سوی رودخانه قره سو به عنوان مناطق قشلاقی شناخته می شوند. به عنوان شاهد بر ابن امر ذکر این نکته می تواند جالب باشد که گروه کارشناسی در بهمن ماه 1377 در حدود 25 روز کار صحرایی در محدوده مطالعاتی انجام دادند که در این مدت فقط یک روز به علت شرایط بد آب و هوایی کار صحرایی تعطیل شد. از مجموعه این مباحث چنین بر می آید که فصل کاری در این محدوده از مناطق همجوار طولانی تر است و گمان می رود که در حدود 9 ماه از سال امکان فعالیت های اکتشافی و معدنکاری وجود داشته باشد. این نکته می تواند به عنوان مزیتی در مراحل آتی طرح مطرح شود.   وضعیت اجتماعی محدوده مطالعاتی محدوده مطالعاتی از لحاظ تقسیمات کشوری در استان اردبیل واقع شده و جز توابع شهرستان مشکین شهر محسوب می گردد. این محدوده در شمال غرب مشکین شهر قرار گرفته است. اراضی شمال مشکین شهر با وجود مرتفع بودن کلاً حالتی نسبتاً مسطح و دشت گونه ای دارند. جاده ای که از مشکین شهر به سمت محدوده مطالعاتی می رود از میان دشت ها و اراضی کشاورزی پهناور می گذرد. به طور کلی این اراضی شیب عمومی بسیار ملایمی به سمت شمال دارند. روستاهای آباد و پرجمعیتی همچون پری خان، قورتپه، قره باغلر، صاحب دیوان، سرخانلو و دوست بیگلو در این مسیر قرار دارند. این روستاها به دلیل برخورداری از اراضی مسطح و مناسب و همچنین مشروب شدن از رودخانه های قره سو، اهرچای، مشکین چای، دینوچای و دیگر منابع آب سطحی دارای وضعیت نسبتاً مناسبی از نظر کشاورزی و باغداری هستند. عمده محصولات کشاورزی آنان سیفی جات، علوفه، گندم و محصولات باغی آنان بیشتر مشتمل بر سیب، هلو و انگور می باشد. در کنار این محصولات آبی در دامنه ارتفاعات کشت گندم دیمی نیز رواج دارد. دامداری هم در میان این روستائیان معمول می باشد. اقتصاد این روستاها بر پایه کشاورزی، باغداری و دامداری بنا گشته است. روستاهای فوق الذکر عموماً دارای امکانات اولیه از قبیل آب لوله کشی، برق، جاده های ارتباطی و واحد بهداشتی هستند. روستای قشلاق زاخور که در آن سوی رودخانه قره سو قرار گرفته است و نزدیکترین روستا به محدوده مطالعاتی می باشد. دارای وضعیت کاملاً متفاوتی است. این روستا فاقد آب لوله کشی، برق، جاده و ساده ترین امکانات بهداشتی حتی آب آشامیدنی سالم است. از آن سوی رودخانه قره سو دوباره کوههای مرتفع قد بر می افرازند. در این بخش هیچ تجمع جمعیتی  عمده ای وجود ندارد و فقط تعدادی آغل در سطح منطقه پراکنده است که از آن میان می توان به داش قاپو در شمال غرب روستای قشلاق زاخور اشاره کرد. روستاهای قشلاق زاخور و دوست بیگلو نزدیکترین روستاها به محدوده مطالعاتی هستند. در طول عملیات اکتشافی غالباً نیروی انسانی غیر ماهر مورد نیاز از این روستاها تامین می شد. روستای دوست بیگلو حدود 125 خانوار را در خود جای داده است و جمعیت روستای قشلاق زاخور در فصول سرد سال حدود 35 خانوار می باشد. تابستانها این روستا خالی از سکنه بوده و اهالی آن به نواحی خوش آب و هوا کوچ می کنند. روستاهای موجود در محدوده مطالعاتی فاقد کارگر ماهر معدنکاری است. و در صورت آغاز به کار معدن حداقل از شروع فعالیت باید از کارگران ماهر غیر بومی استفاده شود. گویش محلی ساکنان منطقه آذری است و مذهب رسمی آنان شیعه اثنی عشری می باشد. ژئومورفولوژی محدوده مطالعاتی محدوده مطالعاتی در شمال غرب کوه سبلان و در قسمتی از دامنه های جنوبی رشته کوه های آذربایجان  - البرز غربی واقع گردیده است. رشته کوههای مذکور در این منطقه تقریباً دارای دو روند شرقی – غربی و شمال غربی – جنوب شرقی با مورفولوژی خشن می باشد. محدوده مطالعاتی در شمال رودخانه قره سو قرار گرفته است. این محدوده دارای مورفولوژی خشن و ارتفاعات پر شیب می باشد. عملکرد پدیده دگرسانی بر روی سنگهای آتشفشانی محدوده فوق، باعث ایجاد مورفولوژی خاصی شده است. در نتیجه تاثیر این عملکرد زمین لغزش های زیادی در این ناحیه دیده می شود. عکس شماره 1-1 مورفولوژی محدوده مطالعاتی را نشان می دهد. همانطوریکه در عکس مشهود است عملکرد دگرسانی در راستای شکستگی های منطقه باعث سست شدن سنگها و فروریختن آنها در طول شیار فوق گردیده و پدیده زمین لغزش را ایجاد کرده است. به طور کلی در محدوده مورد مطالعه یک آبراهه اصلی وجود دارد. این آبراهه از روستای قشلاق زاخور به طرف شرق و شمال شرق ادامه دارد ودر فاصله حدود دو کیلومتری از این روستا و در پای ارتفاع ارش قلعه به سمت شمال – شمال غرب منحرف می گردد. تمامی شیارها و آبراهه های محدوده فوق به این آبراهه منتهی می شوند. از لحاظ توپوگرافی بلندترین ارتفاع محدوده مورد بررسی در شمال غرب ناحیه فوق قرار گرفته و دارای بلندیب 1276 متر می باشد. پست ترین نواحی محدوده مذکور در کف آبراهه اصلی اشاره شده در بالا واقع شده است که دارای ارتفاعی در حدود 900 متر می باشد. شایان ذکر است ارش قلعه با ارتفاع 1310 متر در شرق محدوده مطالعاتی دیده می شود. عکس شماره 2-1 نمایی از ارتفاع ارش قلعه را نشان می دهد. نقشه شماره 2-1 وضعیت توپوگرافی ناحیه مورد مطالعه را نشان می دهد.   شبکه آبراهه ای محدوده مورد مطالعه مهمترین رودخانه منطقه مورد بررسی، رودخانه قره سو می باشد که در جنوب – جنوب غرب منطقه فوق جاری است. این رودخانه که از کوههای اردبیل و نمین سرچشمه می گیرد با جهت شرقی – غربی از شمال مشکین شهر می گذرد و در شمال غربی مشکین شهر به رودخانه اهرچای که از سمت غرب می آید، می پیوندد و از آنجا با نام قره سو به سمت شمال جریان می یابد تا به ارس بپیوندد. رودخانه مذکور پر آب بوده و در قسمتهایی از مسیر از پتانسیل سیل خیزی برخوردار است. شایان ذکر است در سال 1378 بر اثر خشکسالی این رودخانه در فصول کم آب، خشک گردیده است. محدوده مطالعاتی در نزدیکی محل تلاقی دو رودخانه قره سو و اهرچای و در سمت شمال رودخانه قره سو قرار گرفته است. همانطوری که قبلاً گفته شد در محدوده مورد بررسی یک آبراهه اصلی از نوع فصلی وجود دارد که به رودخانه قره سو منتهی می گردد. تمامی آبراهه های محدوده فوق از این آبراهه منشعب می شوند. این آبراهه در پائین دست عریض تر و در قسمتهای بالایی باریک می گردد. نقشه شماره 3-1 شبکه آبراهه ای منطقه مطالعاتی را نشان می دهد همانطوریکه در نقشه مشهود است سیستم آبراهه ای منطقه به صورت دندریتی می باشد.   پوشش گیاهی محدوده مطالعاتی به طور کلی منطقه مورد مطالعه دارای پوشش گیاهی کم پشت و استپی است. اکثر مناطق مرتفع این منطقه حالت مرتع دارد و عمده پوشش گیاهی آن به صورت بوته ای و درختچه ای است. نوع پوشش بوته ای اکثراً از نوع گون، خار و غیره می باشد که به صورت گسترده در منطقه دیده می شوند. نوع درختچه ای نیز بیشتر شامل درختچه های تمشک، زالزالک، بادام کوهی و انجیر کوهی بوده که اکثراً در کف آبراهه ها گسترش دارند. در مناطق پست و پیرامون رودخانه قره سو در جنوب غرب محدوده مطالعاتی مناطق تراستی وجود داشته که قابلیت کشاورزی و باغداری دارند. در این نواحی کشت های آبی به خصوص برنج، یونجه، شبدر و صیفی جات و همچنین درختکاری از نوع سیب، هلو ، آلبالو صورت پذیرفته و پوشش گیاهی ناحیه را از سایر نواحی متمایز کرده است.   پیشینه مطالعاتی احتمالاً نخستین مشاهدات ثبت شده در کل منطقه استان اردبیل، مربوط به شخصی به نام بیلی غریز می باشد که در سال 1826 میلادی در جریان سفرش از تهران به تفلیس ، یادداشت هایی در توصیف سنگهای منطقه (سنگهای آبی تیره، سنگهای قهوه ای رنگ پورفیری و آهک های کمپاکت) ارائه کرده است. سپس هرمن آبیخ زمین شناس آلمانی بین سالهای (1841-1840) زمین شناسی منطقه ساوالان و قفقاز را مورد بررسی قرار داد. پس از وی در طول قرن 19 میلادی محققین و جهانگردان دیگری نیز از قسمت های مختلف منطقه بازدید کردند و گزارشهای خود را ارائه دادند. مطالعات نوین زمین شناسی در حد فاصل سالهای (1946-1940) و در مدت اشغال آذربایجان توسط قوای شوروی سابق توسط زمین شناسان روسی انجام شد و تنها نتایج اندکی از ایم مطالعات منتشر شده است. در حد فاصل سالهای 1952-1950 شناسایی های مقدماتی زمین شناسی منطقه توسط زمین شناسان شرکت نفت انجام شد. سپس آلبرتی استاد یکی از دانشگاههای ایتالیا به همراه همکارانش ولکانیسم، پتروگرافی و مینرالوژی بخشهای مختلف شمال شرق آذربایجان را به طور دقیق مورد مطالعه قرار داد و برای نخستین بار بازالت های قلیایی عهد ائوسن و الیگوسن را شناسایی نمود.   لسکوویه و ریو (Lesquyer & Riou) و همچنین باباخانی از سازمان زمین شناسی کشور نقشه های زمین شناسی 1:250000 و 1:100000 منطقه را تهیه کردند. سازمان انرژی اتمی کشور نیز برای پی جوئی و اکتشاف مواد رادیواکتیو در شرق روستای ساری خانلو (در نزدیکی محل برخورد دو رودخانه اهرچای و قره سو) اقدام به حفر چندین حلقه چاه اکتشافی کرده اند که در گزارش حفاری خود اشاره ای نیز به مواد معدنی موجود در مغزه های حاصل از حفاری نموده اند. حدود سال 1350 این منطقه توسط کارشناسان سازمان زمین شناسی کشور جهت بررسی و مطالعه مواد معدنی مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه این بررسی ها به صورت گزارشی در سازمان زمین شناسی کشور وجود است. در این گزارش نیز اشاره ای به وجود بعضی از این کانیها شده است. در راستای این مطالعات، پروژه های زیر در منطقه مورد بررسی، انجام گردیده است. - طرح پی جوئی و آثار یابی مقدماتی مواد معدنی در شمال مشکین شهر در سال 1374 توسط گروه مهندسین مشاور ژئوداد - طرح مطالعه ماگماتیسم مناطق دگرسان شده و کانیهای سنگین مشکین شهر در سال 1375 توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل - گزارش اکتشاف ژئوشیمیایی و زمین ساخت محدوده انزان – دبیگلو، خانباز – کرملو، شمال قره سو توسط بهرام سامانی - طرح اکتشاف نیمه تفصیلی منطقه پلی متال مشکین شهر در سال های 1376 و 1377 توسط گروه مهندسین مشاور ژئوداد هدف از مطالعه هدف از مطالعه در طرح فوق انجام مطالعات زمین شناسی معدنی و ژئوشیمی در مقیاس 1:1000 در محدوده حدود یک کیلومتر مربع می باشد. در این راستا عملیات و بررسیهایی به شرح زیر صورت پذیرفته است: -          تعیین محدوده مورد نظر جهت بررسیهای زمین شناسی معدنی و ژئوشیمی با عنایت به نتایج مطالعات صورت پذیرفته قبلی -          تهیه نقشه توپوگرافی به مقیاس 1:1000 به منظور مشخص شدن وضعیت توپوگرافی و عوارض محدوده پروژه -     تهیه نقشه زمین شناسی و معدنی به مقیاس 1:1000 و مقاطع مربوطه جهت تفکیک و تعیین گسترش لیتولوژی های موجود در محدوده مطالعاتی -          ارائه گزارش زمین شناسی و معدنی به منظور بررسی وضعیت زمین شناسی و معدنی محدوده مورد مطالعه -          بررسی وضعیت زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک محدوده مطالعاتی -          تشخیص و تفکیک زونهای آلتراسیون موجود در محدوده مورد مطالعه و بررسی چگونگی ایجاد آنها - انجام بررسیهای ژئوشیمیایی جهت عنصر طلا و عناصر همراه از طریق نمونه برداری لیتوژئوشیمیایی سطحی و تا حدودی عمقی (حفر ترانشه و چاهک) به روش دو بعدی ردیفی تصادفی سیستماتیک وبه صورت لیپری در محدوده مورد بررسی - تعیین ارتباط آلتراسیون و کانه زائی در محدوده مطالعاتی - ارزیابی موقعیت سطح فرسایش کنونی آنومالیهای ژئوشیمیایی نسبت به توده های اصلی کانسار - تعیین ژنز و چگونگی جایگزینی مواد معدنی - ارائه پیشنهادات جهت انجام مطالعات بعدی روش مطالعه پس از عقد قرارداد پروژه فوق، اکیپ کارشناسی اقدام به انجام عملیات و مطالعات به شرح ذیل نموده اند: الف) جمع آوری و بررسی کلیه اطلاعات و سوابق فعالیت های مطالعاتی و معدنی صورت گرفته و نیز تعیین محدوده مورد نظر در