اکتشافات ژئوشیمیایی در محور ماکو – اشنویه

توضیحات

مقدمه یکى از نواحى با استعداد و دست نخورده پهنه ایران زمین که داراى موهبت‌هاى خدادادى بى‌شمارى همچون آب و هواى مناسب،‌ انرژى خورشیددى مُکفى، بارش‌هاى به نسبت جالب، جمعیت جوان و کارآمد، نیروى کار ارزان، آثار باستانى گوناگون، چشم‌اندازهاى زیباى طبیعى و ثروت‌هاى پنهان معدنى مى‌باشد، استان آذربایجان باخترى است. وجود دریاچه زیبا و دل‌انگیز ارومیه با گسترش قابل توجه، خود به تنهایى مى‌تواند در جذب گردشگران داخلى و خارجى و در نتیجه اشتغالزایى و کسب درآمدهاى ارزى سهمى ارزنده در راستاى توسعه‌ پایدار ایفا نماید. احداث سد بر روى جریان‌هاى آبى دائم همانند زولاچاى، قطور چاى، برده سور، آق چاى، زنگ مار، نازلو چاى، ارس و... مى‌تواند در زمینه ذخیره‌سازى آب، تأمین انرژى، پرورش انواع آبزیان و به ویژه ماهیان سرد آبى، نقشى ارزنده و انکارناپذیر در راستاى توسعه شاخص‌هاى انسانى ایفا نماید. بارش‌هاى به نسبت مناسب سالیانه منجر به تشکیل سفره‌هاى آب‌هاى زیرزمینى در محدوده نواحى پست و جلگه‌اى شده که بهره‌بردارى از این سفره‌ها،‌ باعث رونق کشاورزى و باغدارى در بخش‌هاى وسیعى از این استان با برکت شده است. پوشش گیاهى مناسب به ویژه در سال‌هاى پُربارش، باعث رونق دامدارى، کشت دیم و زنبوردارى در این استان مى‌شود. وجود ده‌ها اثر باستانى نیز موقعیت ویژه‌اى است که مى‌تواند به درآمدهاى ارزى استان بار فزاینده‌اى را ببخشاید. همجوارى با 4 کشور جمهورى آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق از دیدگاه ترانزیت کالا و بازارهاى مرزى مى‌تواند در جایگاه خود نقش ارزنده‌اى در رشد و شکوفایى اقتصاد منطقه داشته باشد. با وجود مواهب و نعمت‌هاى الهى برشمرده شده، عواملى همچون فقر فرهنگى، ازدیاد بى‌رویه نفوس، چالش‌هاى قومى و فرهنگى و دیگر عوامل منفى از جمله دلایلى است که در بدو ورود به این استان با خیر و برکت به چشم مى‌خورد. افزون بر این‌ها موراد اسف‌انگیز دیگرى چون بیکارى،‌ فقر، قاچاق، عدم توسعه، نبود امکانات اولیه‌ زیربنایى و... قابل اشاره است، به طورى که با تمام پارامترهاى شاخص اشاره شده،‌ این استان یکى از استان‌هاى محروم و عقب‌افتاده کشور به شمار مى‌آید. در سال‌هاى اخیر متولیان و دولتمردان وقت عملیات عمرانى زیربنایى و اساسى در جهت محرومیت‌زدایى در این خطه را در دستور کار قرار داده‌اند که مى‌تواند در صورت پی‎گیرى، پشتکار، جلب سرمایه‌گذارى‌هاى مردمى و ایجاد راهکارهاى مناسب به چشم‌انداز روشن آینده این استان و خروج از بن‌بست محرومیت و عقب‌ماندگى امیدوار بود. ایجاد شبکه راه‌هاى اساسى و به ویژه تکمیلى و راه‌اندازى بزرگراه شهید کلانترى (احداث شده بر روى دریاچه ارومیه) به واقع مى‌تواند راه ارتباطى استان را به سایر نواحى و به ویژه آذربایجان خاورى، و در نهایت مرکز ایران سهل‌تر نماید. حمایت از توسعه طرح‌هاى زیربنایى همچون کشاورزى و دامدارى، مهار آب‌هاى جارى با ایجاد سدهاى بزرگ در جهت ذخیره‌سازى و استفاده بهینه از آب‌هاى سطحى و جلوگیرى از وقوع سیلاب‌هاى خروشان فصلى، ازدیاد و پرورش آبزیان در رودخانه‌هاى جارى و منابع آبى مهار شده به منظور ایجاد اشتغال و تولید منابع غذایى کافى، ایجاد جنگل‌هاى مصنوعى در نواحى مستعد به دلیل وجود منابع آب و خاک، رطوبت و به نسبت بارش‌هاى مناسب، تقویت صنایع دستى روستایى، برپایى طرح‌هاى صنعتى و توسعه کارخانه‌هاى مولد، مرمت و ترمیم آثار باستانى،‌ ایجاد مهمانپذیرهاى مناسب براى جلب گردشگر و رونق صنعت گردشگرى، جلوگیرى از رشد بى‌رویه جمعیت و مهاجرت و دیگر عملیات عمرانى عواملى هستند که مى‌تواند چهره فقر و محرومیت را از این استان بزداید، افزون بر عوامل مؤثر نامبرده، براى پیشرفت و آبادانى این سرزمین زرخیز، یکى از زیربنایى ترین و اصولى ترین پارامترهاى موجود در راستاى توسعه پایدار، سرمایه‌گذارى در امر اکتشاف و استخراج منابع معدنى است. گستره‌ ایران زمین با وسعتى حدود 1.648.000 کیلومترمربع به تحقیق شانزدهمین سرزمین پهناور جهان به شمار مى‌آید. به دلیل همین گستردگى، وقایع و رخدادهاى گوناگون زمین شناسى در این گستره پهناور روى داده است که به تبع آن مناطق مستعدى را به لحاظ دارا بودن ذخایر معدنى بوجود آورده که تابحال بخش کوچکى از آن شناسایى و باره بهره‌بردارى قرار گرفته است. به دلیل همین ویژگى‌هاى شاخص، سرمایه‌گذارى در زمینه شناخت استعدادهاى معدنى مى‌تواند کمک شایان توجهى در امور زیربنایى و در راستاى توسعه پایدار داشته باشد. سرزمین آذربایجان باخترى به لحاظ شناسایى منابع معدنى فلزى و غیرفلزى منطقه‌اى است بکر و دست‌نخورده که طرح‌هاى اکتشافى واقع‌بینانه و دلسوزانه مى‌تواند زیربناى توسعه پایدار را در این استان تقویت نماید. بدون هیچ تردیدى امروزه یکى از بخش‌هاى زیربنایى اکتشاف و اکتشافات ژئوشیمیایى ناحیه‌اى تشکیل مى‌دهد که یکى از اهداف آن جداسازى نواحى بالقوه مستعد معدنى است. پیرو همین شناخت و راهکار،‌ طبق دستورالعمل شورایعالى اکتشاف و در پى تقسیم‌بندى نواحى 20گانه ایران به منظور پى بردن به استعدادهاى معدنى کشور،‌ تهیه نقشه‌هاى 1:100.000 زمین‌شناسى،‌ ژئوشیمیایى، اکتشاف چکشى، اطلاعات ماهواره‌اى و ژئومغناطیس هوایى در دستور کار مدیریت‌هاى گوناگون سازمان زمین‌شناسى و اکتشافات معدنى کشور قرار گرفت. تقسیم‌بندى نواحى بیست گانه بر پایه اولویت‌هایى همچون گسترش واحدها و رخساره‌هاى سنگى جالب توجه، حضور و شناسایى معادن فعال و متروکه، محرومیت‌زدایى به منظور توسعه پایدار و دیگر پارامترها انجام شده است بر پایه عوامل یاد شده، 14 برگه 1:100.000 در محدوده استان آذربایجان باخترى در اولویت عملیات اکتشافى قرار گرفت. گروه اکتشافات ژئوشیمیایى سازمان زمین‌شناسى و اکتشافات معدنى کشور به عنوان متولى تعیین آنومالى‌هاى ژئوشیمیایى و پراکندگى عناصر در 14 ورقه فوق، مسئولیت برداشت نمونه‌ها، تجزیه و تحلیل داده‌ها و تدوین گزارش‌ها را در چهارچوب وظایف محوله به عهده گرفت. دقت در انجام عملیات دفترى و صحرایى به عنوان اصلى انکارناپذیر توسط افراد گروه اکتشافات ژئوشیمیایى شرکت‌کننده در پروژه مراعات شده است. امید است با انجام دقیق سایر مراحل اجرایى و عملیاتى همچون آنالیز نمونه‌هاى ژئوشیمى (که زیربناى اولیه همه داده پردازى‌ها و برآورد مناطق مستعد است)، مطالعات کانى‌هاى سنگین، پردازش داده‌ها و در نهایت ارائه گزارشات در راستاى معرفى و شناخت نواحى با بتوان نقش تعیین‌کننده‌اى را ایفاد نمود.   موقعیت جغرافیایى جغرافیاى طبیعى برگه سلماس بخشى از چهارگوش 000، 250: 1 خوى را شامل مى‌گردد که در محدود طول‌هاى جغرافیایى 45 ، 30، ْ44و عرض‌هاى جغرافیایى 30 و38 ْ38در استان آذربایجان باخترى جاى دارد شهرستان سلماس به تقریب در مرکز این ورقه قرار گرفته است. از لحاظ ریخت‌شناسى ارتفاعات در این منطقه به طور عمده در بخش باخترى آن قرار دارد که مجموعه‌اى از سنگ‌هاى دیابازى آتشفشانى هستند به طورى که آبریزهاى پدیدار شده در این نواحى به طور معمول ژرف بوده و شیب توپوگرافى آنها از 70 درجه نیز تجاوز مى‌کند. بلندترین ارتفاعات منطقه در جنوب برگه در جنوب زمین دشت با ارتفاعى حدود 2723 متر است و کوه اونگلیک، کوه شور بلاغ، کوه تارجان ارتفاعات بلند منطقه را مى‌سازند که به طور عمده در بخش باخترى و جنوبى این برگه قرار گرفته‌اند. بخش خاورى منطقه نیز از تپه ماهور و مناطق کم ارتفاعى تشکیل شده که کم ارتفاع‌ترین نقطه حدود 1591 متر در شمال روستاى هبشى قرار گرفته است. با توجه به مرتفع بودن منطقه، آب و هوا در زمستان سرد و خشک و در تابستان‌ها معتدل است حوضه‌هاى آبریز مهم در این برگه قطور چاى با امتداد باخترى ـ جنوب خاورى است که در این منطقه جریان دارند.   جغرافیاى انسانى از مهمترین مراکز تجمع انسانى در منطقه مى‌توان به شهرستان سلماس و در روستاهاى امان کندى، خانیان یا زیدخانى و على‌آباد اشاره نمود. زبان مردم منطقه کردى و ترکى است در بخش‌هاى باخترى به طور عمده عموم کردها ساکن بوده و در مناطق خاور به طور عمده ترک‌ها سکنى گزیده‌اند. مردم منطقه مسلمان و داراى مذهب تشیع و تسنن هستند. جغرافیاى اقتصادى مجموعه راه‌هاى اصلى و قابل دسترسى به منطقه از طریق شهرستان‌هاى تبریز، خوى، سلماس و ارومیه یکى از راه‌هاى اصلى در ارتباط مراکز دو استان همجوار آذربایجان خاورى و باخترى است. این جاده با روند شمالى ـ جنوبى به تقریب دو بخش شمال و جنوب را به هم وصل مى‌کند. همچنین خط راه‌آهن سراسرى که ایران را به ترکیه وصل مى‌کند از شمال این برگه گذشته و مجموعه از راه‌هاى فرعى دیگر نیز روستاهاى منطقه را به همدیگر وصل مى‌کند با توجه به مرتفع بودن منطقه و آب و هواى سرد و کوهستانى،‌ کشاورزى از رونق مناسبى برخوردار است. به طور عمده شغل مردم منطقه کشاورزى و دامدارى است بیشتر محصولات کشاورزى منطقه گندم، جو و باغ‌هاى میوه است.   زمین شناسى عمومى چینه‌شناسى در این چهار گوش مجموعه‌اى از سنگ‌هاى مختلف رخنمون داشته که در زیر به شرح آن پرداخته خواهد شد.   - پرکامبرین پسین واحد PEV کمپلکس ولکانیکى قدیمى ترین تشکیلات موجود در منطقه کمپلکس دگرگونى در منطقه بوده که به طور عمده از سنگ‌هایى با درجه دگرگونى بالا نظیر آمفیبولیت، گنایس و سنگ‌هایى که داراى آلماندین و سیلیمانیت است تشکیل شده‌اند با توجه به آزمایشات انجام گرفته سن سنگ‌هاى منطقه حدود 1500 میلیون سال است. شیل و اسلیت‌هاى معادل تشکیلات کهر بالاترین رخنمون‌هاى سنگى مربوط به دوران پرکامبرین را تشکیل مى‌دهد.   - پالئوزوئیک - کامبرین (Ib) سازند باروت مجموعه‌اى از سنگ مرمر، گنیس و شیست و همچنین ریولیت توف اسیدى با بخش دگرگون شده نازک لایه در این برگه وجود دارد که در جنوب خاور سلماس داراى رخنمون است و این مجموعه توسط تناوبى از لایه‌هاى دولومیتى و آهک دولومیتى چرت‌دار و توده‌اى به رنگ زرد متمایل به تیره همراه با شیل‌هاى رسى به رنگ سبز متمایل به ارغوانى دیده مى‌شود ضخامت این واحد ناچیز و از 60 تا 80 مترى تجاوز نمى‌کند این واحد به طور هم شیب در زیر نهشته‌هاى سازند لالون قرار مى‌گیرد. - واحد L این واحد داراى رخنمون‌هاى کوچکى در جنوب خاورى شهرستان سلماس است ماسه سنگ‌هاى ارکوزى با سیمان سیلیسى به رنگ قرمز تا صورتى بخش اعظم این واحد را تشکیل مى‌دهد. در پاره‌اى از نقاط میان لایه‌هایى از شیل به رنگ بنفش تا ارغوانى و قهوه‌اى این واحد را همراهى مى‌کند. ماسه سنگ‌ها نازک تا متوسط لایه بوده و در مواردى چینه‌بندى مورب و موجى شکل در آن‌ها دیده مى‌شود ماسه سنگ روشن (Top quartzit) در برخى موارد مشاهده گردیده ولى در نقشه قابل تفکیک نبوده است.   - واحد m: (سازند میلا) این واحد در جنوب خاورى شهرستان سلماس داراى رخنمون بوده و شامل دولومیت و دولومیت‌هاى آهکى متوسط تا ضخیم لایه چین‌خورده به رنگ خاکسترى تیره حاوى نوارهایى از چرت به ضخامت چند سانتى‌متر همراه با لایه‌هایى خیلى نازک شیل مارنى است. در بخش بالایى این واحد نبود چینه‌اى وجود دارد و نهشته‌هاى ماسه سنگى سازند دورود به طور ناپیوسته و هم شیب بر روى این واحد جاى گرفته و خود نیز به طور هم شیب و ناپیوسته در روى سازند لالون قرار مى‌گیرد.   - واحد Pb (سازند دورود) این واحد شامل رخنمون‌هایى در جنوب خاورى سلماس است این مجموعه از ماسه سنگ و ماسه سنگ کوارتزى و سیلتستون‌هاى خاکسترى تا ارغوانى رنگ نازک تا متوسط لایه همراه با میان لایه‌هایى از شیل‌هاى قرمز رنگ تشکیل شده است. بخش‌هاى بالایى این واحد حاوى کنگلومرا با قلوه‌هاى سیلیسى بوده که داراى ضخامتى برابر با چندین متر است. این واحد به طور ناپیوسته و اغلب همشیب بر روى نهشته‌هاى سازند میلا و یا واحدهاى قدیمى تر قرار گرفته است. -        مزوزوئیک -        کرتاسه پسن -        واحد m این واحد به صورت یک مجموعه کمپلکس افیولیتى و یا سنگ‌هاى دگرگونه است این واحد داراى دو رخنمون در شمال خاورى و جنوب خاورى شهرستان سلماس است. این واحد شامل شیست‌هاى سبز از نوع کوارتز،‌کلریت شیست، سرپانتینیت، سنگ‌هاى اولترابازیک، سنگ‌هاى نفوذى دیوریت ـ گابرویى همراه با بخش‌هاى آهکى بلورین است که بخش اخیر به صورت واحد فرعى Im جدا شده است این مجموعه شامل بخش‌هایى از سنگ‌هاى افیولیتى منطقه است و برخى از سنگ‌هاى آهکى بلورین به صورت قطعات بیگانه با سن ژوراسیک در آنها دیده مى‌شوند. - واحد Am ترادف ضخیمى از سنگ‌هاى آمفیبولیتى در شمال و شمال باخترى ناحیه به طور عمومى با همبرى گسله در مجاورت با سنگ‌هاى فوق بازیک برونزد وسیعى دارد این واحد در شمال باختر سلماس داراى رخنمون بوده و این مجموعه دگرگونه بیشتر شامل آمفیبولیت،‌آمفیبولیت شیست، گنایس آمفیبول و گنایس بیوتیت است که بر روى سنگ‌هاى الترامافیک قرار گرفته‌اند. بافت آنها، نماتوبلاستیک، گرانوبلاستیک و کریستابلاستیک است. در بین آمفیبولیت‌ها سنگ‌هاى آهکى متبلور به صورت مرمر دیده مى‌شود که با علامت mb مشخص گردیده است. سنگ‌هاى ولکانیکى و متادیاباز نیز همراه با این کمپلکس‌ها یافت مى‌گردد و داراى رخنمون‌هایى در این برگه مى‌باشد.   -        سنوزوئیک -        پالئوسن ـ ائوسن -        واحد EC این واحد شامل کنگلومراى قرمز یا سبز، ماسه سنگ همراه با میان لایه‌هاى شیل،‌ عدسى‌ها و لایه‌هاى متعدد آهکى نومولیت‌دار است که با ضخامت حدود 500-200 متر به طور ناپیوسته بر روى مجموعه رنگین کرتاسه بالایى قرار دارد.   - واحد Es مجموعه‌اى از ماسه سنگ، کنگلومرا،‌شیل و مارن است که در شمال باخترى برگه داراى وسعت و گسترش زیادى است.   - واحد Oms این مجموعه در جنوب باخترى و باختر شهرستان سلماس داراى رخنمون به تقریب وسیعى است. این مجموعه معادل سازند قم است که داراى ضخامت زیادى از لایه‌هاى دریایى بوده که به طور معمول به طور دگرشیب و گاهى هم شیب و در پاره‌اى نقاط به طور گسلى بر روى واحدهاى زیرین خود جاى مى‌گیرد. این واحد با ضخامت متفاوت از 5 تا 30 متر کنگلومراى قرمز تا خاکسترى رنگ با قلوه‌هاى گرد شده ناهمگن همراه با ماسه سنگ و شیل شروع شده که در بیشتر نقاط به دلیل گسله بودن در زیر سازند قم دیده نمى‌شود. بر روى این واحد کنگلومرایى، لایه‌هاى آهکى کرم رنگ متمایل به زرد داراى فسیل مرجان و دو کفه‌اى همراه با آهک‌هاى ریفى سفید تا خاکسترى روشن، مارن ماسه‌اى و به طور پراکنده شیل قرار داشته که ضخامت آن متفاوت و از 150 تا 200 متر تغییر مى‌نماید. - کواترنرى - واحد QPI این واحد از کنگلومرا و مارن تشکیل شده و در خاور برگه 1:100000 سلماس داراى گسترش به نسبت وسیعى است. این مجموعه کنگلومرایى داراى بین لایه‌هایى از مارن به طور محلى است که به طور ناپیوسته و دگرشیب بر روى سنگ‌هاى آهکى سازند قم یا سازندهاى قدیمى تر نشسته است. - واحد t این واحد داراى رخنمون‌هاى کوچکى در جنوب شهرستان سلماس هستند و وسعت زیادى را دربرنمی‎گیرند.   - واحد Qt1 این واحد نیز از گراول‌هایى تشکیل شده که مربوط به کواترنرى است و داراى رخنمون به تقریب بزرگى در شمال باخترى این برگه است.   - واحد Qt2 تراس‌هاى جوان و گراول‌ها در این برگه داراى رخنمون زیادى بوده که از شمال تا جنوب شهرستان سلماس گسترش دارد.   واحدهاى سنگ‌هاى نفوذى - واحد gd شامل توده‌هاى نفوذى گرانودیوریتى آمفیبول‌دار است که شیست‌هاى سبز رنگ و متاولکانى‌هاى کرتاسه بالا را قطع کرده و در شمال باخترى نقشه خوى رخنمون دارد و سن آن‌ها جوان تر از کرتاسه بالا مى‌باشد. یک نمونه از سنگ‌هاى گرانودیوریتى آمیبول‌دار داراى بافت دانه‌اى حاوى کانى‌هاى پلاژیوکلاز، فلدسپات آلکالن، کوارتز و آمفیبول با تجزیه به کلریت و بیوتیت مى‌باشد. نمونه دیگر از نوع دیوریت با بافت دانه‌اى ـ اینترسرتال بوده و حاوى پلاژیوکلاز (آندزین ـ الیگوکلاز) با تجزیه به سریسیت، کلریت و اپیدوت به همراه هورنبلند و ترمولیت اکتینولیت است.   - واحد g این توده با گسترش قابل ملاحظه‌اى در جنوب خاورى برگه دیده مى‌شود و شامل توده نفوذى متاگرانیتى است که آمفیبولیت‌هاى واحد am و سنگ‌هاى دگرگونى کرتاسه بالا را قطع کرده و سنگ‌هاى آهکى سازند قم (الیگوسن ـ میوسن) بر روى آن‌ها نشسته است. نمونه دیگر از این واحد از نوع متاگرانیت با بافت پورفیروکلاستیک با زمینه دوباره بلورین و شیستوز و حاوى کانى‌هاى فلدسپات الکالن با بافت پرتیتى، کوارتز با رشد توأم با فلدسپات و موسکویت جهت یافته است. زمین‌شناسى ساختمانى ناحیه مورد بررسى در شمال باخترى ایران قرار دارد و با توجه به تقسیمات واحدهاى ساختمانى ـ رسوبى ایران (اشتوکلین (1968) و نبوى (1355)، بخشى از پهنه آمیزه رنگین و البرز ـ آذربایجان محسوب مى‌شود و خود شامل دو زیرناحیه ساختمانى به نام زورآباد (از زون آمیزه رنگین) و ایشگه سو (از زون البرز ـ آذربایجان) است. در این محدوده سنگ‌هاى رسوبى، دگرگونى، آتشفشانى و نفوذى از پرکامبرین پسین تا عهد حاضر با روند عمومى شمال باخترى ـ جنوب خاورى رخنمون دارد. پى سنگ پرکامبرین پسین ـ پالئوزوئیک در بخش خاورى برگه خوى و در زیر ناحیه ساختمانى ایشگه سو (که در قاعده حاوى سنگ‌هاى دگرگونى در حد گنایس است) قرار دارد. در مزوزوئیک و به ویژه کرتاسه بالا محدوده مورد بررسى در زیر پوششى از آب‌هاى اقیانوسى نئوتتیس بوده است. سنگ‌هاى فوق بازیک که خود بخش‌هایى از جبه بالایى را شامل مى‌گردد قاعده پوسته اقیانوسى را تشکیل داده و بر روى آن‌ها سنگ‌هاى دگرگونى در حد شیست سبز،‌ حجم زیادى از بازالت‌هاى بالشى، دایک‌هاى دیابازى و توده‌هاى دیوریتى ـ گابرویى و سنگ‌هاى آهکى پلاژیک صورتى رنگ و شیل قرار گرفته است. نتایج بررسى فسیل‌شناسى، محیط‌هاى دریایى عمیق تا نیمه عمیق را براى آنها مشخص نموده که در بخش‌هاى وسیعى از برگه نمایان است. به طور کلى در کرتاسه پسین (سنومانین ـ کامپانین) بر اثر نروهاى کششى تشکیل ریفت‌هاى اقیانوسى حجم زیادى از بازالت در محیط اقیانوسى بیرون ریخته و به همراه آن‌ها سنگ آهک و شیل نیز رسوب نموده است. بعد از کرتاسه به احتمال در فاصله زمانى بین کرتاسه بالا و پالئوسن بر اثر عملکرد نیروهاى همگرا (فازهاى تکتونیکى معادل لارامید) و نزدیک شدن بلوک ایران و عربستان و عملکرد گسل‌هاى اندگى بالا آمده مجموعه‌هاى افیولیتى را در سطح زمین ظاهر نموده است. حرکت واحدهاى سنگى در امتداد گسل‌هاى راندگى تا عهد حاضر ادامه یافته است. شیب گسل‌هاى راندگى اغلب به سمت شمال خاورى بوده و در بخش‌هاى خاورى شواهدى مبنى بر راندگى نهشته‌هاى پرمین بر روى رسوبات کنگلومرایى پلیوکواترنر دیده مى‌شود. در پالئوسن و ائوسن در حوضه‌هاى محدود، مواد تخریبى از نوع کنگلومرا و شیل و ماسه سنگ تیره رنگ به همراه میان لایه‌هاى سنگ‌هاى آهکى، مجموعاً با ضخامت زیاد تشکیل یافته و در ائوسن فعالیت‌هاى ولکانیکى با ترکیب بازیک گویاى عملکرد نیروهاى کششى در آن زمان بوده است. در نئوژن سنگ‌هاى نفوذى نیمه عمیق میکروکوارتز مونزونیتى (کوه اورین) و یا سنگ‌هاى آتشفانى با ترکیب متوسط به همراه توف برشى و ایگنمبریت تشکیل یافته است. سن توده‌هاى نفوذى گرانیتوئیدى که در بخش شمال باخترى و شمالى نقشه دیده مى‌شودبه خوبى مشخص نیست ولى شواهد صحرایى نشان مى‌دهد که جوان تر از سنگ‌هاى دگرگونى ضعیف (در حد شیست سبز) و قدیمى‌تر از پالئوسن هستند. گسل‌هاى راندگى بعد از کرتاسه بالا شروع به فعالیت نموده و مواد حاصل از فرسایش مناطق بالا آمده از آب در حوضه رسوبى پالئوسن ـ ائوسن به صورت فلیش انباشته گشته است. زمین شناسى اقتصادى در این منطقه در نقشه 000، 250: 1 خوى هیچگونه آثار و پتانسیل‌هاى معدنى فلزى یا غیرفلزى مشخص نشده است ولى احتمال کانى‌زایى در منطقه با توجه به پتانسیل آن وجود دارد توده‌هاى بزرگ آذرین شامل دیوریت‌هاى دگرگو شده،‌گرانودیوریت‌ها و گابروها و پریدوتیت‌ها امکان کانه‌زایى را دارند همچنین گرانیت‌هاى کرتاسه فوقانى ـ پالئوسن و عملکرد آنها از منطقه سبب ایجاد دگرگونى مجاورتى و در نتیجه کانسارزایى از تیپ دگرگونى مجاورتى مى‌گردند. همچنین وفور و فراوانى بازالت‌هاى جوان در منطقه مى‌تواند باعث ایجاد مکان‌هایى گردد که به دلیل تخلخل بالا و وزن مخصوص پایین، سبب‌ساز تجمعى از ماده‌اى ارزشمند تحت عنوان پوکه معدنى گردد.   مطالعات انجام شده پیشین توجه به انجام اکتشافات پیشینیان که در سالیان گذشته توسط بخش دولتى یا خصوصى صورت گرفته است در اجراى هر گونه پروژه اکتشافى حائز اهمیت است چرا که توجه ویژه به عملیات انجام شده توسط پیشینیان راهگشاى اکتشافات نوین و بهینه در زمان حال و آینده خواهد بود. مطالعه و بررسى بر روى غالب معادن فعال کنونى مى‌تواند نشان دهنده آثار و شواهد کار گذشتگان باشد به طورى  که هم اکنون در بیشتر معادن فعال ایران آثار کار قدیمى و شدادى به صورت علایمى همچون سرباره کوره‌هاى قدیم، تفاله‌هاى معدنى ذوب شده و غیره مشاهده مى‌گردند که مى‌تواند ارزش کار اجداد و نیاکان ما را در زمینه معدنکارى در این مرز و بوم نشان دهد. ورقه 1:100.000 این محور اکتشافى بوده (ماکو ـ اشنویه) که فهرست‌وار عملیات انجام شده در محدوده این ورقه عنوان مى‌شود. 1- نقشه 1:250.000 خوى که در سال 1978 توسط آقایان م. قریشى، س. ارشدى تهیه شده است. 2- نقشه 1:100.000 زمین‌شناسى این برگه در حال تهیه است. 3- مقدمه‌اى بر تحقیقات پتروگرافى و پترولوژى و لکانیک‌هاى بازیک دوران چهارم منطقه آذربایجان گرازش شماره 69 (داخلى) سازمان زمین شناسى کشور توسط منصور وثوقى عابدینى در سال 1356. 4- تفکیک بخش‌هاى مختلف ایران از نظر وضعیت ساختمانى در ارتباط با حوضه‌هاى رسوبى مجله نفت ایران ـ شماره 82 نوشته جمشید افتخارنژاد در سال 1359. اکتشافات چکشى در این ورقه نیز همزمان با اکتشافات ژئوشیمیایى توسط گروه‌هاى اکتشافى سازمان در سال 1379 در حال انجام بوده است و به صورت محدود و در بخش‌هایى از آن برگه توسط بخش خصوصى براى معادن سنگ تزئینى مورد جستجو و اکتشاف قرار گرفته است. شرحى کوتاه بر نقشه ژئومغناطیس هوایى یکى از پارامترهاى ویژه و شاخص در طراحى نقشه‌هاى نمونه‌بردارى و در طى عملیات دفترى استفاده بهینه از نقشه‌هاى ژئومغناطیس هوایى مى‌باشد. نقشه‌هاى ژئومغناطیس هوایى در پاره‌اى از مناطق وجود گسل‌هاى عمیق و توده‌هاى نفوذى کم عمق را نشان داده است. این نواحى به عنوان مناطق مستعد جهت کانى‌سازى احتمالى مورد توجه مى‌باشد. در این مطالعات از روش مغناطیس سنجى هوایى استفاده شده است که برگرفته از نقشه ژئوفیزیک هوایى با مقیاس 1:250.000 خوى مى‌باشد این برداشت‌ها بر پایه ارتفاع پرواز بلوک‌هاى این منطقه در 6500 و 8000 فوت طراحى شده است. مقاطع پروازى در تمام بلوک‌ها با یک پوشش 5/7 کیلومترى در مختصات 90 تا 270 درجه انتخاب شده است خطوط گره‌اى (Tie) با یک پوشش فضایى 4 کیلومترى عمود بر مقاطع تحت پوشش پروازى قرار گرفته است. فواصل کنتورى براى شدت کل مغناطیس براى خطوط فرعى 2 گاما و براى خطوط اصلى 10 گاما محاسبه شده است. تفسیر و پردازش داده‌ها با استفاده از روش تفکیکى و با توجه به نقشه‌هاى شدت کل مغناطیس صورت گرفته است. گسل‌هاى F-477, F-475 در نقشه 1:100.000 سلماس بر اساس داده‌هاى مغناطیسى مشخص شده به تقریب با روند کلى گس