گزارش مقدماتى بررسى علل تشکیل چشمه هاى ایجاد شده در جنوب سمنان

توضیحات

مدیریت زمین شناسى مهندسى و زیست محیطى گروه زمین شنا‌سى مهندسى     گزارش مقدماتى بررسى علل تشکیل چشمه هاى ایجاد شده در جنوب سمنان       امیر شمشکی– محمد جواد بلورچى – مسعود محمودپور   تیرماه 1383   مقدمه: در پى درخواست ستاد حوادث غیر مترقبه استانهاى تهران و سمنان در خصوص بررسى چشمه هاى خطى تازه شکل گرفته در جنوب خاورى شهر سمنان که در شرایط خاص پس از زمین لرزه کجور و بلده انعکاس فراوانى در رسانه هاى خبرى یافت  اکیپ زمین شناسى مهندسى این سازمان به منطقه عزیمت کرد که نتایج مقدماتى این بررسى در ادامه تقدیم مى گردد. در اجراى این بررسى ستاد حوادث غیر مترقبه استاندارى تهران نقش هماهنگ کننده وستاد حوادث استاندارى سمنان نقش پشتیبانى کامل اکیپ اعزامى را بعهده داشتند که بدینوسیله از دست اندرکاران آن قدردانى میگردد. موقعیت جغرافیایى و راههاى دسترسى: منطقه مورد بررسى در 21 کیلومترى جنوب خاور شهر سمنان در امتداد جاده پایگاه نیروى هوایى ارتش قرار گرفته که از طریق همین مسیر به سادگى قابل دستیابى مى باشد. این منطقه جزء مناطق بیابانى وخشک کشور با بارشهاى جوى اندک است. به همین علت دراکثر مناطق فاقد پوشش گیاهى بوده، تنها در بعضى دره ها مى توان شاهد رشد و نمو گیاهان یکساله بود. از دیدگاه ریخت شناختى ناحیه مورد بررسى از تپه ماهور هاى ایجاد شده در چین خوردگى هاى حاشیه جنوبى البرز وشمال ایران مرکزى تشکیل گردیده است. در شکل گیرى این منطقه به تکتونیک خاص ناشى از گنبد هاى نمکى نیز باید توجه داشت زیرا تاثیر بسزایى در الگوى چین خوردگى ها بجا گذاشته است.   شرح پدیده: چشمه آب در منطقه ایى بى آب و علف پدیده اى است که خیلى سریع نظر رهگذران را بخود جلب مى کند. برهمین اساس از سالها قبل ( زمان دقیق آن مشخص نشد) وجود یک چشمه در ناحیه مورد بررسى مشخص بوده است که در ارتباط خطى و پایین دست چشمه هاى جدید قرار دارد(چشمه شماره 1 در نقشه زیر).       پیش از انقلاب در جهت آبرسانى به پایگاه نیروى هوایى اقدام به حفر چاه در ابتداى جاده سمنان به دامغان نمودند.  بعلت فاصله حدود 30 کیلومترى این چاه بااین پایگاه ،دو واحدتلمبه خانه یکى در محل چاه و دیگرى در نزدیکى چشمه هاى مورد بررسى احداث گردید. آب این چاه توسط پمپ و از طریق لوله به ایستگاه دوم ارسال میشود .در این محل با ساخت یک مخزن زمینى با حجم حدود 600مترمکعب آب ذخیره و توسط پمپ به محل پایگاه تلمبه ‌مى‌شود.در طى سالهاى اخیر (حدود 30سال) در تمام زمانهایى که مخزن آب پر مى شده آب اضافى از طریق یک لوله 8اینچ به بیرون از ایستگاه منتقل و رها مى شده است.تکرار این عمل باعث تشکیل چاهى به قطر 3 و عمق حدود 15 متر شده است .تمام بدنه این چاه در لایه ضخیمى از گچ قرار گرفته که در آن یک سیستم درزه شاخص(N80E ) بوضوح دیده مى شود. با توجه به ویژگیهاى زمین آبشناسى محدوده مورد مطالعه به نظر مى رسد که یک سیستم کارستى توسعه نیافته در تشکیل چشمه هاى مورد بحث مؤثر میباشد. در ایجاد این سیستم ، آبهاى سرریز شده از منبع آب  نیروى هوایى  و درزه شاخص یاد شده نقش اساسى را ایفا نموده اند. نتیجه گیرى و پیشنهادات:     بر اساس بررسیهاى انجام گرفته بنظر مى رسد که ایجاد چشمه هاى مورد نظر در جنوب سمنان در رابطه با یک سیستم کارستى توسعه نیافته در توده سنگهاى تبخیرى است که در شکل گیرى آن آبهاى سرریز شده از منبع آب نیروى هوایى و ویژگیهاى درزه هاى توده سنگ یاد شده نقش اصلى داشته اند. جهت انجام مطالعات تفصیلى و شناخت دقیق ویژگیهاى هیدرولیکى این پدیده پیشنهاد مى گردد که از روشهاى مناسب ردیابى آبهاى زیرزمینى (Groundwater tracer) استفاده شود   . شکل 1 - تصویر ماهواره اى منطقه مورد بررسى که در آن شهر سمنان و چین خوردگى هاى جنوب آن و موقعیت چشمه ها و راه دسترسى دیده مى شود   شکل2 -  تصویر چشمه شماره 2 ( چشمه اصلى )     شکل 3 -  تصویر منبع آب نیروى هوایى و لوله سرریز آن شکل 4 _ تصویر  حفره انحلالى در توده سنگ گچى و درزه شاخص کنترل کننده سیستم کارست