پتانسيل انحلا‌ل‌پذيرى بالاى سنگ‌هاى کربنات همدان

نيروگاه 1000 مگاواتى شهيد مفتح همدان واقع در دشت مرکزى اين شهر به علت پتانسيل انحلا‌ل‌پذيرى بالاى سنگ‌هاى کربنات منطقه، برداشت بى‌رويه آب‌هاى زير زمينى و افت شديد سطح آب زيرزمينى طى سال‌هاى گذشته و وقوع فروچاله‌هاى متعدد در اطراف آن درحال حاضر با خطر فرونشست‌ زمين به صورت محلى مواجه است. در سال‌هاى اخير پژوهشگران سازمان زمين‌شناسى و دانشگاه‌ها به ويژه دانشگاه بوعلى سينا بارها نسبت به روند گسترش فرونشست در اين منطقه هشدار داده‌اند. دکتر پرويز ترابى تهرانى، متخصص منابع آب و عضو سابق هيات علمى دانشگاه بوعلى سينا در اين زمينه اظهار داشت: محلى که نيروگاه برق همدان در آن تاسيس شده بر روى بسترى از آهک مربوط به دوران سوم زمين‌شناسى با 35 تا 40 متر قطر واقع است. اين بستر قابليت کاستيک شدن دارد يعنى به وسيله آب و در اثر انحلال قابل حل شدن است که باعث تشکيل مجارى و کانال‌هاى آب مى‌شود. وى خاطرنشان کرد: قبل از دوران چهارم و پايان دوران سوم زمانى که درياى دوران سوم از اين منطقه عقب نشينى کرد بخشى از اين آهک‌ها عريان شد. در ابتداى دوران چهارم، يخبندان شديدى داشتيم که با ريزش‌هاى جوى فراوان همراه بود در نتيجه اين آهک‌ها از دامنه‌هاى کبودرآهنگ از سمت شيرين سوتا دشت و از دشت رزن به سمت دشت فامنين تحت تاثير پديده فرسايش قرار گرفته‌اند و همزمان نيز رسوب گذارى آبرفت‌ها بر روى آن تا به امروز چهره کنونى را در دشت فامنين، ماهان و ويان فراهم کرده است. وى تصريح کرد: يک جريان آب از سمت رزن به طرف فامنين و يک جريان آب زيرزمينى از دشت کبودر آهنگ به سمت قهاوند مى‌آيد. ملتقاى اين دو جريان در منطقه فامنين است. در گذشته تقريبا منطقه فامنين، عين‌آباد، ‌جهان آباد و ويان پر آب‌ترين منطقه همدان بوده‌اند. ترابى تهرانى تصريح کرد: قبل از ايجاد تاسيسات نيروگاه آب زيرزمينى را در جهان آباد، سراى عين آباد و ويان در عمق بين 2 تا 8 مترى داشته‌ايم و حال اين که در بسيارى از اين نقاط آب تا عمق 40 تا 60 مترى پايين رفته است. وى دئر گفت‌و‌گو با ايسنا با بيان اين که اگر افزايش مصرف آب به علت کشاورزى در اين مناطق باشد بايد به ازاى آن توليدات و سطح زير کشت افزايش يافته باشد، گفت: بايد تعادلى بين استخراج آب و ميزان توليدات کشاورزى وجود داشته باشد حال آن که ميزان توليدات کشاورزى در مجموع تغيير چندانى نکرده و حتى سطح زير کشت نيز افزايش چشمگيرى نداشته است که به آب فراوان نياز داشته باشد. اين متخصص منابع آب خاطر نشان کرد: به اين ترتيب پايين رفتن سطح آب در منطقه ناشى از استفاده بيش از ميزان ورود آب به منطقه مى‌باشد؛ البته بخشى از اين کاهش آب به دليل خشکسالى سال‌هاى اخير است ولى بخشى از آن ناشى از بهره‌بردارى بيش از حد توان لايه‌هاى آبدار منطقه مى‌باشد. وى اضافه کرد: اگر سطحى پوشيده از شن، ماسه و قلوه سنگ را در نظر بگيريم که از آب اشباع شده باشد و ما آب را از اين سطح بگيريم، نشست به وجود مى‌آيد. استخراج بى رويه آب زيرزمينى و وجود حفره‌هايى درون آهکها باعث ايجاد فرو چاله‌هاى عظيم در اين منطقه شده است. ترابى تهرانى ادامه داد: در زمين شناسى پديده‌اى به نام تاسمان يعنى نشست زمين مطرح است که با بروز آن تعادل هيدروستاتيک به هم مى‌خورد که ترک ساختمان در اين نيروگاه مى‌تواند به علت به هم خوردن تعادل هيدروستاتيک باشد. اين محقق افزود: کشاورزان منطقه نيز در زمان معينى از سال به آب نياز دارند؛ بنابراين طى اين مدت اگر بيلان بهره‌بردارى مثبت بوده باشد بايد سطح آب منطقه بالا مى‌آمد ولى اين سؤال مطرح است که چرا پايين رفته است. يک عامل خشکسالى و کاهش ريزش‌هاى جوى است و عامل ديگر بهره‌بردارى به ميزانى بيش از ورودى آب به منطقه مى‌باشد. وى ادامه داد: اکنون چاه‌هايى که در گذشته پر آب بوده، خشک شده و ممکن است روزى ديگر نيروگاه آبى براى ادامه حيات نداشته باشد.