ويرايش اول طرح استراتژى معدن تدوين شد
هفته گذشته جلسه تدوين استراتژى معدن کشور به رياست دکتر بصيرى معاون معدنى وزير صنايع و معادن و مجرى طرح...
هفته گذشته جلسه تدوين استراتژى معدن کشور به رياست دکتر بصيرى معاون معدنى وزير صنايع و معادن و مجرى طرح تدوين استراتژى به منظور ارائه اولين ويرايش شامل رئوس برنامه ها و فعاليت هاى اين طرح با حضور جمعى از کارشناسان و دست اندرکاران تدوين استراتژى برگزار شد.
در اين جلسه بصيرى بر لزوم استفاده از نظرات کليه کارشناسان و صاحبنظران بخش معدن، صنايع معدنى، اقتصاد و مديريت کشور تاکيد کرد. به اعتقاد وى استراتژى نبايد پشت درهاى بسته تدوين شود. بصيرى مى گويد هدف ما اين است که کارى علمى و عملى انجام شود. مطالعات علمى و عملى هر کدام به تنهايى نتيجه موفقيت آميزى نخواهد داشت. او از ارائه گزارشى از سوى وزير صنايع و معادن به مقام معظم رهبرى در مورد روند پيشرفت کار تدوين استراتژى معدن خبر مى دهد. وى معتقد است، مى توان با کمک دانشمندان گمنام و بى توقع دانشگاهى و صاحبان تجربه در صنايع و اعمال يک مديريت صحيح، قدم هاى بزرگى در جهت تحقيقات و توسعه اقتصادى ايران برداشت.
براى تدوين نخستين ويرايش استراتژى ۵۷ جلسه هماهنگى برگزار و بيش از ۷۰۰ ساعت/ نفر کار کارشناسى به صورت شرکت در جلسات استراتژى و ۳ هزار ساعت/ نفر فعاليت هاى مرتبط انجام شده است.
خلاصه اى از ويرايش اول (شرح خدمات) استراتژى معدن کشور از نظر خوانندگان مى گذرد:
فاز اول: طرح جامع معادن ايران
طرح جامع معادن ايران با هدف گردآورى مجموعه کاملى از اطلاعات مربوط به زمين شناسى، اکتشاف، بهره بردارى، فرآورى، بازيافت و بازار ۳۳ ماده معدنى در ايران و جهان تدوين شد. فاز اول اين طرح از سال ۱۳۷۸ شروع شد و هر سال ۹ ماده معدنى مورد مطالعه قرار گرفته است.
در سال ۱۳۸۱ با توجه به تغيير شرايط اقتصادى در ايران و جهان عملاً جهت طرح به سمت تعيين اولويت هاى اقتصادى _ استراتژى مواد معدنى تغيير مسير داد. لذا کليه گزارشات ارائه شده در قبل مورد مطالعه، بازنگرى و بروز رسانى مجدد قرار گرفت.
در طرح جامع معادن ايران تيم هاى مختلف اقتصادى، زمين شناسى، معدنى، آمارى و طراحى شرکت داشته اند. به رغم بودجه محدود اين طرح، مجرى به اين تجربه ارزنده رسيده است که مى توان با کمک دانشمندان گمنام و بى توقع دانشگاهى و صاحبان تجربه در صنايع و اعمال يک مديريت صحيح قدم هاى بزرگى در جهت تحقيقات و توسعه اقتصادى ايران برداشت.
نتايج
گردآورى مجموعه کاملى از اطلاعات زمين شناسى، اکتشاف، استخراج، فرآورى و بررسى هاى بازار ۳۳ ماده معدنى، رتبه بندى مواد معدنى براى اولين بار با استفاده از روش هاى تاکسونومى عددى، روش AHP، روش TOPSIS، مطالعات به کارگيرى منطق فازى، مطالعات به کارگيرى شبکه عصبى
نتايج اين فاز تحقيقاتى ، در تدوين استراتژى بخش معدن به کار گرفته شده است.
مفهوم استراتژى و خصوصيات يک برنامه استراتژيک کارآمد
استراتژى عبارت است از منظومه اى از هدف ها و اقدامات راهبردى جهت تحقق اين هدف ها، به نحوى که چگونگى مصرف بهينه منابع را براى استفاده از فرصت ها و مصونيت از تهديد ها در حال و آينده بيان مى دارد.
خصوصيات يک برنامه استراتژيک کارآمد عبارتند از:
• برنامه ريزى استراتژيک را مى توان فرايند تعيين اهداف سازمان و اتخاذ تصميم درباره طرح هاى جامع عملياتى و اجرايى براى تحقق آن اهداف دانست.
• برنامه ريزى استراتژيک فرآيندى است که درجهت تجهيز منابع سازمان، هماهنگ کردن فعاليت هاى آن براى نيل به اهداف و رسالت بلندمدت باتوجه به امکانات و محدوديت هاى درونى و بيرونى صورت مى گيرد. اهداف کلى تعريف شده بايد قابليت تبديل به اهداف ملموس و کمى را داشته باشد.
ويژگى هاى برنامه استراتژيک بخش معدن کشور
مهمترين ويژگى هاى استراتژى بخش معدن کشور عبارتند از: مسئله محورى، مسئله شناسانه، تعامل سازنده با متخصصين، تلفيق با برنامه هاى بخشى، هماهنگى با طرح هاى توسعه موردى، مشارکت مجريان، مديران و متخصصين، ايجاد کانون تفکر براى مديران، گزارش دهى و به چالش کشيدن از ابتدا تا انتها، دادن مشاوره علمى و تخصصى به مديران، وارد صحنه کردن صاحبنظران و دانشگاهيان، ايجاد هسته هاى مشاوره، ارائه راه حل در حين تدوين و در همه موارد، ايجاد همفکرى و وحدت رويه، تکميل هسته مرجعيتى براى بخش معدن، حاکم کردن ديدگاه مهندسى در تصميم سازى ها.
دلايل تدوين استراتژى بخش معدن
اين استراتژى با تکيه بر اين که وجود استراتژى هاى صنعتى و معدنى مانع انجام اقدامات و فعاليت هاى سليقه اى و موازى خواهد شد، به منظور تبيين علل تدوين استرانژى، سئوالات زير را مطرح کرده است:
• آيا يک استراتژى جامع، شفاف، پويا و اجرايى به عنوان يک Road Map (نقشه راه) در جهت ارتقاى جايگاه معدن در کليه بخش هاى زنجيره ارزش معدن وجود دارد؟
• آيا استراتژى هاى موجود جوابگوى سئوالات بخش معدن است؟
در بررسى بخش معدن بايد به بخش هايى مانند اکتشاف، استخراج، فرآورى، صنايع معدنى، محيط زيست، اقتصاد و بازار پرداخت. متاسفانه حلقه هاى مفقوده اى در زنجيره ارزش مواد معدنى کشور وجود دارد که بدون سياستگزارى مشخصى در مورد آنها امکان پيشرفت مناسبات ديگر بخش هاى زنجيره ارزش وجود ندارد.
در اين بخش سعى مى شود تا با شناسايى کامل نقاط قوت، ضعف، تهديدها و فرصت ها و تحليل آنها، بتوان راهکارهاى اجرايى مناسب جهت بهره گيرى بيشتر از نقاط قوت، رفع نقاط ضعف و تهديدها و به کارگيرى فرصت ها ارائه کرد.
اين استراتژى به سئوالات زير پاسخ مى دهد:
۱. آيا راهبردهاى تامين منابع مالى و سرمايه گذارى پروژه هاى معدنى کشور در بخش دولتى و خصوصى مشخص مى باشد و آيا اولويت هاى سرمايه گذارى کشور در بخش معدن مشخص شده است؟
۲. چگونه مى توان مزيت هاى نسبى بخش معدن را به مزيت رقابتى تبديل کرد؟
۳. آيا آمادگى لازم جهت انجام تغييرات تدريجى مورد نياز بخش معدن جهت پيوستن به اقتصاد جهانى و اجراى برنامه هاى سازمان تجارت جهانى وجود دارد؟
۴. آيا بسترسازى مناسب جهت امکان به کارگيرى گسترده IT و نيز تجارت الکترونيکى در بخش معدن کشور فراهم شده است؟
۵. چرا با وجود افزايش تقاضا در مورد مواد معدنى، ميزان سرمايه گذارى در اين بخش کاهش يافته است؟
۶. علت پايين بودن سهم بخش معدن در GDP چيست؟
۷. راهکارهاى توسعه عدالت محور بخش معدن چيست؟
۸. آيا بودجه ريزى بخش معدن کشور هدفمند است؟
۹. استراتژى کشور در مورد تامين مواد معدنى که امکان تهيه آن از داخل کشور مقدور نيست، چيست؟
۱۰. چگونه مى توان باورذهنى مردم مسئولان و نخبگان جامعه را نسبت به بخش معدن ارتقا داد؟
۱۱. آيا سياست ها و اقدامات صورت گرفته جهت انتقال تکنولوژى هاى نوين و نيز نوسازى و مکانيزاسيون بخش معدن کشور کافى است؟
۱۲. قابليت معادن در توسعه منطقه اى و فقرزدايى چقدر است؟
۱۳. راهکار مناسب حمايت دولت از بخش معدن و خصوصى سازى در راستاى افزايش مشارکت بخش خصوصى و تعاونى ها چيست؟
۱۴. علت پايين بودن بهره ورى در بخش معدن (سرمايه ، نيروى کار، انرژى) و بالا بودن قيمت تمام شده محصولات و پايين بودن کيفيت محصولات معدنى کشور چيست؟
۱۵. آيا معدن قادر است تکليف اقتصاد را روشن کند؟
۱۶. آيا فعاليت هاى صنايع معدنى مى تواند جهت گيرى هاى اقتصاد را معلوم و شفاف کند؟
وجوه تمايز استراتژى معدن از صنعت
۱. در بخش معدن، قبل از سياستگزارى بايد پتانسيل هاى نهفته در خاک مشخص شود.
۲. در صنعت پاسخ تمام سئوالات در مطالعات امکان سنجى يافت مى شود در حالى که در معدن، قبل از مطالعات امکان سنجى بايد ميزان ذخيره، عيار و مشخصات ديگر مشخص شود.
۳. طبق قانون معادن کليه هيدروکربورها مانند نفت خام، گاز، قير طبيعى، سنگ آسفالت طبيعى به عنوان مواد معدنى طبقه ۳ و همچنين مواد پرتوزا اعم از اوليه و ثانويه در رديف مواد معدنى طبقه ۴ شناخته شده اند و فقط به دليل اعمال سياست خاص تصدى اين امور از هم جدا مى شود.
۴. رابطه بخش معدن با صنعت ( غير از صنايع معدنى) فقط درحد تامين کننده نيازهاى اوليه است و در کنار هم قرار دادن آنها امرى نادرست است.
۵. همان طور که در محاسبه GDP ، بخش معدن متمايز از بخش صنعت به حساب مى آيد و حتى صنايع معدنى که جزو لاينفک بخش معدن است، از بخش معدن جدا مى شود، پس در تدوين استراتژى نيز اين دو بخش کاملاً مجزا از يکديگر هستند.
۶. معدن طبق اصول ۴۴ و ۴۵ قانون اساسى تحت حاکميت جمهورى اسلامى ايران است به عبارت ديگر دولت در بخش معدن اعمال مالکيت مى کند ولى در بخش صنعت چنين نيست.
۷. در استراتژى صنعت، معدن در رديف يکى از صنايع قرار گرفته شده است که نام آن را نمى توان استراتژى بخش معدن دانست که جوابگوى نيازهاى بخش معدن باشد و باعث رشد و شکوفايى در اين بخش شود.
۸. لزوم توسعه فعاليت هاى معدنى تا حدى که بتوان اين بخش را همچون بخش کشاورزى، محور برنامه ميان مدت ۵ ساله دولت قرار داد، اقتضا مى کند استراتژى بخش معدن جدا از صنعت تدوين شود.
مهمترين چالش هاى بخش معدن
به منظور تدوين استراتژى معدن کشور، شناسايى چالش هاى پيش روى اين بخش معدن ضرورى است. اين چالش ها عبارتند از: پايين بودن سهم بخش معدن در GDP، عدم وزن دهى صحيح و توجيه دقيق سهم بخش معدن در GDP، در نظر نگرفتن صنايع معدنى به عنوان جزيى از بخش معدن در محاسبه سهم نقش آن در GDP کل کشور، مشخص نبودن اولويت هاى سرمايه گذارى کشور، پايين بودن ميزان مشارکت خارجى، ريسک بالاى فعاليت هاى معدنى، کمرنگ بودن نقش انجمن ها و تشکل هاى علمى صنعتى و تجارى فعال در بخش معدن در تصميمات و سياستگزارى هاى مرتبط با اين حوزه، رقابتى نبودن ساختار بنگاه هاى معدنى موجود در کشور، قديمى بودن تکنولوژى موجود، کمرنگ بودن نقش IT در بخش معدن، نداشتن سياست هاى انتقال تکنولوژى مشخص جهت ورود تکنولوژى هاى جديد، نداشتن استراتژى مشخص در تحقيقات بخش معدن، پايين بودن بهره ورى در بخش معدن (سرمايه نيروى کار انرژى و بازيابى) و بالا بودن قيمت تمام شده و پايين بودن کيفيت محصولات معدنى کشور، نامناسب بودن تعرفه هاى تجارى محصولات معدنى، آماده نبودن بستر لازم جهت پياده سازى تجارت الکترونيک در حوزه تجارت محصولات معدنى، نامناسب بودن وضعيت واحدهاى R&D بخش معدن، ناشناخته بودن فرصت ها و تهديدهاى بين المللى چه در زمينه بازار و چه در زمينه سرمايه گذاري.
تعريف معدن در استراتژى
به منظور تدوين استراتژى معدن، بايد مشخص کرد بخش معدن ناظر بر کدام يک از بخش هاى اقتصادى کشور است. براى نيل به اين هدف ماتريس زنجيره ارزش سه بعدى تعريف شده است. ماتريس زنحيره ارزش، سمبل جامع نگرى در بخش معدن است. ماتريس زنجيره ارزش ابزارى جهت شبيه سازى زنجيره ارزش براى هر يک از مواد معدنى است که در کنار هم ديده مى شوند. اين ماتريس محدوده سيستمى است که قرار است براى آن تدوين راهبرد صورت پذيرد. بعد اول اين ماتريس را مواد و بعد دوم زنجيره ارزش شامل (مطالعات زمين شناسى، پى جويى، اکتشاف و غيره) و بعد سوم آن را شاخص هاى کلى مورد نياز تدوين استراتژى بخش معدن شامل اقتصاد، سرمايه گذارى، محيط زيست و غيره که اين شاخص هاى کلى شامل چندين زيرمجموعه هستند را تشکيل مى دهد. اين ماتريس امکان ديدن روند هر يک از بخش هاى زنجيره ارزش براى مواد مختلف را ميسر مى سازد.
پروژه هاى طرح تدوين استراتژى بخش معدن
جهت پيشبرد روند تدوين استراتژى، اين طرح به ۷۳ زير پروزه تقسيم شده است که اهم آنها به شرح ذيل است:
۱. تبيين نقش معدن در اقتصاد ملى، توسعه کشور، فقرزدايى و توسعه ناحيه اى کشور
۲. ارائه راهکارهاى افزايش رقابت پذيرى بخش معدن و صنايع معدنى
۳. شناسايى مزيت هاى نسبى اجزاى بخش و چگونگى تبديل به مزيت رقابتى
۴. بررسى وضعيت سرمايه گذارى، توان جذب سرمايه و نحوه تامين منابع مالى طر ح هاى معدنى
۵. بررسى کمى، کيفى و فنى زنجيره هاى توليد مواد معدنى
۶. بررسى قانون معادن و ديگر قوانين و مقررات مرتبط با بخش معدن
۷. روند، چالش ها و راهکارهاى خصوصى سازى معادن و صنايع معدنى کشور
۸. بررسى روند مديريت، سياستگزارى و ساختار حاکميتى بخش معدن با رويکرد مهندسى مجدد
۹. مطالعات توسعه پايدار و HSE در بخش معدن
۱۰. عدالت محورى و راهکارهاى ايجاد آن در بخش معدن
ارکان پيشنهادى طرح تدوين استراتژى
وظيفه تدوين استراتژى بر عهده ارکان طرح تدوين استراتژى است. مهمترين دلايل پيشنهاد ايجاد اين ارکان عبارتند از: تعيين وظايف هر يک از ارکان و نقش آنها در روند تدوين استراتژى، ايجاد ترتيب و نظم در فعاليت ها که منجر به تسهيل گردش امور مى شود، امکان جمع آورى نظرات کليه بخش ها اعم از سازمان ها، تشکل ها و شرکت هاى مربوطه و تلفيق و استفاده از آنها در کميته هاى تعيين شده جهت تدوين استراتژى، تسهيل در فرآيندهاى رفت و برگشتى جهت بيان نظرات توسط مسئولان مربوطه و اعمال اصلاحات براى اجرايى کردن استراتژى بخش معدن، امکان مديريت کاراتر بر روند اجراى امور، افزايش سرعت و راندمان.
شوراى عالى سياستگزارى
اعضاى اين شورا عبارتند از: وزير صنايع و معادن (رئيس شورا)، معاون امور معادن (دبير شورا)، رئيس سازمان توسعه و نوسازى معادن و صنايع معدنى، رئيس کميته معادن کميسيون صنايع و معادن مجلس شوراى اسلامى، رئيس سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور، مدير کل دفتر صنايع و معادن سازمان مديريت و برنامه ريزى کشور، رئيس صندوق بيمه فعاليت هاى معدنى، ۲ نفر از روساى دانشکده هاى معدن به انتخاب مقام عالى وزارت، ۲ نفر متخصص به پيشنهاد معاون امور معادن و تاييد وزير صنايع و معادن، رئيس يا نماينده تام الاختيار بانک صنعت و معدن، نماينده مرکز پژوهش هاى مجلس شوراى اسلامى، نمايندگانى از تشکلهاى معدنى، روساى دانشکده هاى معدن دانشگاهها.
شوراى راهبرى تدوين استراتژى
اعضاى اين شورا عبارتند از: معاون امور معادن (رئيس شورا)، مديران کل معاونت امور معادن، مدير کل دفتر صنايع و معادن سازمان مديريت و برنامه ريزى کشور، رئيس يا نماينده تام الاختيار بانک صنعت و معدن، رئيس يا نماينده تام الاختيار اتاق بازرگانى، رئيس يا نماينده تام الاختيار سازمان ايميدرو، رئيس يا نماينده تام الاختيار سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور، نماينده مرکز پژوهش هاى مجلس شوراى اسلامي.
پايگاه اطلاع رسانى استراتژى معدن کشور
پايگاه اينترنتى استراتژى توسعه معدن کشور ابزارى جهت تعامل تيم تدوين کننده استراتژى با صاحبنظران و کارشناسان است که بزودى در آدرس www.miningstrategy.ir در دسترس قرار خواهد گرفت.
گزارش پيشرفت طرح تدوين استراتژى بخش معدن
اهم فعاليتهاى انجام گرفته تاکنون به شرح ذيل است:
۱. تشکيل ۵۷ جلسه هماهنگى طرح با بيش از ۷۰۰ ساعت (ساعت/ نفر) کار کارشناسى بصورت شرکت در جلسات استراتژى و ۳۰۰۰ ساعت (ساعت/ نفر) فعاليت هاى مرتبط
۲. تدوين شرح خدمات طرح ( ويرايش اول) و برگزارى چندين جلسه کارشناسى بررسى و نقد آن با حضور صاحبنظران بخش معدن و کارشناسان سازمان مديريت و برنامه ريزى
۳. مطالعه اوليه مدلهاى مختلف موجود درباره برنامه ريزى استراتژى و متدولوژى انجام کار در جلسات گروه
۴. شناسايى صاحبنظران حوزه هاى مرتبط با استراتژى بخش معدن مانند معدن، اقتصاد، برنامه ريزى و مديريت استراتژيک و محيط زيست و دعوت از تعدادى از آنها جهت استفاده از نظرات ايشان در زميته پبشبرد طرح و نيز شناسايى مشکلات موجود کشور و تهيه گزارش نقطه نظرات آنها
۵. بررسى کارشناسى مفاد اسناد راهبردى کشور از قبيل طرح آمايش سرزمين، استراتژى توسعه صنعتى ،چشم انداز بيست ساله کشور، اصل ۴۴ قانون اساسى، سند راهبرد توسعه صنعتى جمهورى اسلامى ايران، استراتژى اکتشاف، سياست هاى کلى نظام در بخش معدن و برنامه چهارم توسعه
۶. کسب اطلاع و تحليل موضوعات مطروحه در همايش ها، سمينارها و کارگاههاى آموزشى مرتبط با طرح و نيز جمع آورى اخبار مرتبط با بخش معدن کشور و برنامه ريزى هاى انجام شده در حوزه هاى مرتبط با آن
۷. شروع مطالعه و بررسى کارشناسى در خصوص استراتژى کشورهاى پيشرو معدنى از قبيل آفريقاى جنوبى، استراليا،کانادا، آمريکا، چين و نيزکشورهاى در حال توسعه از قبيل پاکستان و فيليپين توسط اعضا و ارائه گزارش در مورد آن
۸. شناسايى سازمان ها و تشکل هاى مرتبط با اين بخش و آماده سازى مقدمات موردنياز جهت ايجاد تعامل و اخذ نظرات و نيز معرفى نمايندگان آنها جهت شرکت در جلسات طرح
۹. تهيه CPM اوليه پروژه و ريزفعاليت هاى مورد نياز طرح بر مبناى شرح خدمات طرح
۱۰. مکاتبه با شرکت ها و سازمان هاى بين المللى از قبيل EFI international ، Unido و بررسى امکان بکارگيرى آنها در انجام مطالعات طرح
۱۱. مستندسازى نظرات افراد و شخصيت هاى برجسته در خصوص بخش معدن و حوزه هاى مرتبط
۱۲. بررسى ايجاد يک بانک اطلاعاتى در خصوص حوزه هاى مرتبط با برنامه ريزى بخش معدن
۱۳. طراحى وب سايت طرح تدوين استراتژى بخش معدن با هدف ايجاد تعامل با نخبگان و معرفى نتايج طرح جامع معادن
۱۴. مطالعات در خصوص علل تدوين استراتژى بخش معدن کشور، مشکلات موجود بخش معدن، طرح هاى موجود و در حال تدوين کشور و بررسى نقاط ضعف و قوت آنها، خصوصيات استراتژى مطلوب و نتايج مورد انتظار از آن
۱۵. مطالعات در خصوص شناسايى کامل زنجيره ارزش معدن و عوامل تاثيرگذار در آن
۱۶. مطالعات در مورد شاخص هاى توسعه پايدار معدنى در کشورهاى مختلف
۱۷. تهيه چارت کامل فعاليت هاى تکميلى طرح و موضوعات استراتژيک طرح که تا بحال بيش از ۴۰ موضوع استراتژيک شناسايى و ثبت شده است
۱۸. شروع بررسى در مورد مفاهيم تعريف شده متداول در طرح جهت استاندارد نمودن مفاهيم، فرهنگ سازى و ايجاد فهم و تحليل مشترک در خصوص آنها از قبيل بخش معدن، مزيت نسبى و رقابتى، ارزش افزوده و توسعه پايدار
۱۹. برگزارى چندين جلسه مشترک در خصوص بررسى کارشناسى طرح ها و اقدامات سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور از قبيل معدنکارى کوچک مقياس و سيستم کاداستر
۲۰. تعيين ساختار طرح و اعضاى شوراى سياست گذارى و کميته راهبرى طرح
۲۱. بازنگرى سند ملى توسعه بخش معدن
۲۲. برگزارى جلسات موضوعى مانند جلسه بررسى قانون معادن و آئين نامه اجرائى آن که توسط موسسه تحقيقات و کاربرد مواد معدنى ارائه گرديد.
۲۳. ارائه گزارش از رويکرد معاونت معدن در موضوع تدوين استراتژى بخش به مقام معظم رهبرى و وزير صنايع و معادن
۲۴. برگزارى جلسات با تشکلهاى مختلف
در اين جلسه بصيرى بر لزوم استفاده از نظرات کليه کارشناسان و صاحبنظران بخش معدن، صنايع معدنى، اقتصاد و مديريت کشور تاکيد کرد. به اعتقاد وى استراتژى نبايد پشت درهاى بسته تدوين شود. بصيرى مى گويد هدف ما اين است که کارى علمى و عملى انجام شود. مطالعات علمى و عملى هر کدام به تنهايى نتيجه موفقيت آميزى نخواهد داشت. او از ارائه گزارشى از سوى وزير صنايع و معادن به مقام معظم رهبرى در مورد روند پيشرفت کار تدوين استراتژى معدن خبر مى دهد. وى معتقد است، مى توان با کمک دانشمندان گمنام و بى توقع دانشگاهى و صاحبان تجربه در صنايع و اعمال يک مديريت صحيح، قدم هاى بزرگى در جهت تحقيقات و توسعه اقتصادى ايران برداشت.
براى تدوين نخستين ويرايش استراتژى ۵۷ جلسه هماهنگى برگزار و بيش از ۷۰۰ ساعت/ نفر کار کارشناسى به صورت شرکت در جلسات استراتژى و ۳ هزار ساعت/ نفر فعاليت هاى مرتبط انجام شده است.
خلاصه اى از ويرايش اول (شرح خدمات) استراتژى معدن کشور از نظر خوانندگان مى گذرد:
فاز اول: طرح جامع معادن ايران
طرح جامع معادن ايران با هدف گردآورى مجموعه کاملى از اطلاعات مربوط به زمين شناسى، اکتشاف، بهره بردارى، فرآورى، بازيافت و بازار ۳۳ ماده معدنى در ايران و جهان تدوين شد. فاز اول اين طرح از سال ۱۳۷۸ شروع شد و هر سال ۹ ماده معدنى مورد مطالعه قرار گرفته است.
در سال ۱۳۸۱ با توجه به تغيير شرايط اقتصادى در ايران و جهان عملاً جهت طرح به سمت تعيين اولويت هاى اقتصادى _ استراتژى مواد معدنى تغيير مسير داد. لذا کليه گزارشات ارائه شده در قبل مورد مطالعه، بازنگرى و بروز رسانى مجدد قرار گرفت.
در طرح جامع معادن ايران تيم هاى مختلف اقتصادى، زمين شناسى، معدنى، آمارى و طراحى شرکت داشته اند. به رغم بودجه محدود اين طرح، مجرى به اين تجربه ارزنده رسيده است که مى توان با کمک دانشمندان گمنام و بى توقع دانشگاهى و صاحبان تجربه در صنايع و اعمال يک مديريت صحيح قدم هاى بزرگى در جهت تحقيقات و توسعه اقتصادى ايران برداشت.
نتايج
گردآورى مجموعه کاملى از اطلاعات زمين شناسى، اکتشاف، استخراج، فرآورى و بررسى هاى بازار ۳۳ ماده معدنى، رتبه بندى مواد معدنى براى اولين بار با استفاده از روش هاى تاکسونومى عددى، روش AHP، روش TOPSIS، مطالعات به کارگيرى منطق فازى، مطالعات به کارگيرى شبکه عصبى
نتايج اين فاز تحقيقاتى ، در تدوين استراتژى بخش معدن به کار گرفته شده است.
مفهوم استراتژى و خصوصيات يک برنامه استراتژيک کارآمد
استراتژى عبارت است از منظومه اى از هدف ها و اقدامات راهبردى جهت تحقق اين هدف ها، به نحوى که چگونگى مصرف بهينه منابع را براى استفاده از فرصت ها و مصونيت از تهديد ها در حال و آينده بيان مى دارد.
خصوصيات يک برنامه استراتژيک کارآمد عبارتند از:
• برنامه ريزى استراتژيک را مى توان فرايند تعيين اهداف سازمان و اتخاذ تصميم درباره طرح هاى جامع عملياتى و اجرايى براى تحقق آن اهداف دانست.
• برنامه ريزى استراتژيک فرآيندى است که درجهت تجهيز منابع سازمان، هماهنگ کردن فعاليت هاى آن براى نيل به اهداف و رسالت بلندمدت باتوجه به امکانات و محدوديت هاى درونى و بيرونى صورت مى گيرد. اهداف کلى تعريف شده بايد قابليت تبديل به اهداف ملموس و کمى را داشته باشد.
ويژگى هاى برنامه استراتژيک بخش معدن کشور
مهمترين ويژگى هاى استراتژى بخش معدن کشور عبارتند از: مسئله محورى، مسئله شناسانه، تعامل سازنده با متخصصين، تلفيق با برنامه هاى بخشى، هماهنگى با طرح هاى توسعه موردى، مشارکت مجريان، مديران و متخصصين، ايجاد کانون تفکر براى مديران، گزارش دهى و به چالش کشيدن از ابتدا تا انتها، دادن مشاوره علمى و تخصصى به مديران، وارد صحنه کردن صاحبنظران و دانشگاهيان، ايجاد هسته هاى مشاوره، ارائه راه حل در حين تدوين و در همه موارد، ايجاد همفکرى و وحدت رويه، تکميل هسته مرجعيتى براى بخش معدن، حاکم کردن ديدگاه مهندسى در تصميم سازى ها.
دلايل تدوين استراتژى بخش معدن
اين استراتژى با تکيه بر اين که وجود استراتژى هاى صنعتى و معدنى مانع انجام اقدامات و فعاليت هاى سليقه اى و موازى خواهد شد، به منظور تبيين علل تدوين استرانژى، سئوالات زير را مطرح کرده است:
• آيا يک استراتژى جامع، شفاف، پويا و اجرايى به عنوان يک Road Map (نقشه راه) در جهت ارتقاى جايگاه معدن در کليه بخش هاى زنجيره ارزش معدن وجود دارد؟
• آيا استراتژى هاى موجود جوابگوى سئوالات بخش معدن است؟
در بررسى بخش معدن بايد به بخش هايى مانند اکتشاف، استخراج، فرآورى، صنايع معدنى، محيط زيست، اقتصاد و بازار پرداخت. متاسفانه حلقه هاى مفقوده اى در زنجيره ارزش مواد معدنى کشور وجود دارد که بدون سياستگزارى مشخصى در مورد آنها امکان پيشرفت مناسبات ديگر بخش هاى زنجيره ارزش وجود ندارد.
در اين بخش سعى مى شود تا با شناسايى کامل نقاط قوت، ضعف، تهديدها و فرصت ها و تحليل آنها، بتوان راهکارهاى اجرايى مناسب جهت بهره گيرى بيشتر از نقاط قوت، رفع نقاط ضعف و تهديدها و به کارگيرى فرصت ها ارائه کرد.
اين استراتژى به سئوالات زير پاسخ مى دهد:
۱. آيا راهبردهاى تامين منابع مالى و سرمايه گذارى پروژه هاى معدنى کشور در بخش دولتى و خصوصى مشخص مى باشد و آيا اولويت هاى سرمايه گذارى کشور در بخش معدن مشخص شده است؟
۲. چگونه مى توان مزيت هاى نسبى بخش معدن را به مزيت رقابتى تبديل کرد؟
۳. آيا آمادگى لازم جهت انجام تغييرات تدريجى مورد نياز بخش معدن جهت پيوستن به اقتصاد جهانى و اجراى برنامه هاى سازمان تجارت جهانى وجود دارد؟
۴. آيا بسترسازى مناسب جهت امکان به کارگيرى گسترده IT و نيز تجارت الکترونيکى در بخش معدن کشور فراهم شده است؟
۵. چرا با وجود افزايش تقاضا در مورد مواد معدنى، ميزان سرمايه گذارى در اين بخش کاهش يافته است؟
۶. علت پايين بودن سهم بخش معدن در GDP چيست؟
۷. راهکارهاى توسعه عدالت محور بخش معدن چيست؟
۸. آيا بودجه ريزى بخش معدن کشور هدفمند است؟
۹. استراتژى کشور در مورد تامين مواد معدنى که امکان تهيه آن از داخل کشور مقدور نيست، چيست؟
۱۰. چگونه مى توان باورذهنى مردم مسئولان و نخبگان جامعه را نسبت به بخش معدن ارتقا داد؟
۱۱. آيا سياست ها و اقدامات صورت گرفته جهت انتقال تکنولوژى هاى نوين و نيز نوسازى و مکانيزاسيون بخش معدن کشور کافى است؟
۱۲. قابليت معادن در توسعه منطقه اى و فقرزدايى چقدر است؟
۱۳. راهکار مناسب حمايت دولت از بخش معدن و خصوصى سازى در راستاى افزايش مشارکت بخش خصوصى و تعاونى ها چيست؟
۱۴. علت پايين بودن بهره ورى در بخش معدن (سرمايه ، نيروى کار، انرژى) و بالا بودن قيمت تمام شده محصولات و پايين بودن کيفيت محصولات معدنى کشور چيست؟
۱۵. آيا معدن قادر است تکليف اقتصاد را روشن کند؟
۱۶. آيا فعاليت هاى صنايع معدنى مى تواند جهت گيرى هاى اقتصاد را معلوم و شفاف کند؟
وجوه تمايز استراتژى معدن از صنعت
۱. در بخش معدن، قبل از سياستگزارى بايد پتانسيل هاى نهفته در خاک مشخص شود.
۲. در صنعت پاسخ تمام سئوالات در مطالعات امکان سنجى يافت مى شود در حالى که در معدن، قبل از مطالعات امکان سنجى بايد ميزان ذخيره، عيار و مشخصات ديگر مشخص شود.
۳. طبق قانون معادن کليه هيدروکربورها مانند نفت خام، گاز، قير طبيعى، سنگ آسفالت طبيعى به عنوان مواد معدنى طبقه ۳ و همچنين مواد پرتوزا اعم از اوليه و ثانويه در رديف مواد معدنى طبقه ۴ شناخته شده اند و فقط به دليل اعمال سياست خاص تصدى اين امور از هم جدا مى شود.
۴. رابطه بخش معدن با صنعت ( غير از صنايع معدنى) فقط درحد تامين کننده نيازهاى اوليه است و در کنار هم قرار دادن آنها امرى نادرست است.
۵. همان طور که در محاسبه GDP ، بخش معدن متمايز از بخش صنعت به حساب مى آيد و حتى صنايع معدنى که جزو لاينفک بخش معدن است، از بخش معدن جدا مى شود، پس در تدوين استراتژى نيز اين دو بخش کاملاً مجزا از يکديگر هستند.
۶. معدن طبق اصول ۴۴ و ۴۵ قانون اساسى تحت حاکميت جمهورى اسلامى ايران است به عبارت ديگر دولت در بخش معدن اعمال مالکيت مى کند ولى در بخش صنعت چنين نيست.
۷. در استراتژى صنعت، معدن در رديف يکى از صنايع قرار گرفته شده است که نام آن را نمى توان استراتژى بخش معدن دانست که جوابگوى نيازهاى بخش معدن باشد و باعث رشد و شکوفايى در اين بخش شود.
۸. لزوم توسعه فعاليت هاى معدنى تا حدى که بتوان اين بخش را همچون بخش کشاورزى، محور برنامه ميان مدت ۵ ساله دولت قرار داد، اقتضا مى کند استراتژى بخش معدن جدا از صنعت تدوين شود.
مهمترين چالش هاى بخش معدن
به منظور تدوين استراتژى معدن کشور، شناسايى چالش هاى پيش روى اين بخش معدن ضرورى است. اين چالش ها عبارتند از: پايين بودن سهم بخش معدن در GDP، عدم وزن دهى صحيح و توجيه دقيق سهم بخش معدن در GDP، در نظر نگرفتن صنايع معدنى به عنوان جزيى از بخش معدن در محاسبه سهم نقش آن در GDP کل کشور، مشخص نبودن اولويت هاى سرمايه گذارى کشور، پايين بودن ميزان مشارکت خارجى، ريسک بالاى فعاليت هاى معدنى، کمرنگ بودن نقش انجمن ها و تشکل هاى علمى صنعتى و تجارى فعال در بخش معدن در تصميمات و سياستگزارى هاى مرتبط با اين حوزه، رقابتى نبودن ساختار بنگاه هاى معدنى موجود در کشور، قديمى بودن تکنولوژى موجود، کمرنگ بودن نقش IT در بخش معدن، نداشتن سياست هاى انتقال تکنولوژى مشخص جهت ورود تکنولوژى هاى جديد، نداشتن استراتژى مشخص در تحقيقات بخش معدن، پايين بودن بهره ورى در بخش معدن (سرمايه نيروى کار انرژى و بازيابى) و بالا بودن قيمت تمام شده و پايين بودن کيفيت محصولات معدنى کشور، نامناسب بودن تعرفه هاى تجارى محصولات معدنى، آماده نبودن بستر لازم جهت پياده سازى تجارت الکترونيک در حوزه تجارت محصولات معدنى، نامناسب بودن وضعيت واحدهاى R&D بخش معدن، ناشناخته بودن فرصت ها و تهديدهاى بين المللى چه در زمينه بازار و چه در زمينه سرمايه گذاري.
تعريف معدن در استراتژى
به منظور تدوين استراتژى معدن، بايد مشخص کرد بخش معدن ناظر بر کدام يک از بخش هاى اقتصادى کشور است. براى نيل به اين هدف ماتريس زنجيره ارزش سه بعدى تعريف شده است. ماتريس زنحيره ارزش، سمبل جامع نگرى در بخش معدن است. ماتريس زنجيره ارزش ابزارى جهت شبيه سازى زنجيره ارزش براى هر يک از مواد معدنى است که در کنار هم ديده مى شوند. اين ماتريس محدوده سيستمى است که قرار است براى آن تدوين راهبرد صورت پذيرد. بعد اول اين ماتريس را مواد و بعد دوم زنجيره ارزش شامل (مطالعات زمين شناسى، پى جويى، اکتشاف و غيره) و بعد سوم آن را شاخص هاى کلى مورد نياز تدوين استراتژى بخش معدن شامل اقتصاد، سرمايه گذارى، محيط زيست و غيره که اين شاخص هاى کلى شامل چندين زيرمجموعه هستند را تشکيل مى دهد. اين ماتريس امکان ديدن روند هر يک از بخش هاى زنجيره ارزش براى مواد مختلف را ميسر مى سازد.
پروژه هاى طرح تدوين استراتژى بخش معدن
جهت پيشبرد روند تدوين استراتژى، اين طرح به ۷۳ زير پروزه تقسيم شده است که اهم آنها به شرح ذيل است:
۱. تبيين نقش معدن در اقتصاد ملى، توسعه کشور، فقرزدايى و توسعه ناحيه اى کشور
۲. ارائه راهکارهاى افزايش رقابت پذيرى بخش معدن و صنايع معدنى
۳. شناسايى مزيت هاى نسبى اجزاى بخش و چگونگى تبديل به مزيت رقابتى
۴. بررسى وضعيت سرمايه گذارى، توان جذب سرمايه و نحوه تامين منابع مالى طر ح هاى معدنى
۵. بررسى کمى، کيفى و فنى زنجيره هاى توليد مواد معدنى
۶. بررسى قانون معادن و ديگر قوانين و مقررات مرتبط با بخش معدن
۷. روند، چالش ها و راهکارهاى خصوصى سازى معادن و صنايع معدنى کشور
۸. بررسى روند مديريت، سياستگزارى و ساختار حاکميتى بخش معدن با رويکرد مهندسى مجدد
۹. مطالعات توسعه پايدار و HSE در بخش معدن
۱۰. عدالت محورى و راهکارهاى ايجاد آن در بخش معدن
ارکان پيشنهادى طرح تدوين استراتژى
وظيفه تدوين استراتژى بر عهده ارکان طرح تدوين استراتژى است. مهمترين دلايل پيشنهاد ايجاد اين ارکان عبارتند از: تعيين وظايف هر يک از ارکان و نقش آنها در روند تدوين استراتژى، ايجاد ترتيب و نظم در فعاليت ها که منجر به تسهيل گردش امور مى شود، امکان جمع آورى نظرات کليه بخش ها اعم از سازمان ها، تشکل ها و شرکت هاى مربوطه و تلفيق و استفاده از آنها در کميته هاى تعيين شده جهت تدوين استراتژى، تسهيل در فرآيندهاى رفت و برگشتى جهت بيان نظرات توسط مسئولان مربوطه و اعمال اصلاحات براى اجرايى کردن استراتژى بخش معدن، امکان مديريت کاراتر بر روند اجراى امور، افزايش سرعت و راندمان.
شوراى عالى سياستگزارى
اعضاى اين شورا عبارتند از: وزير صنايع و معادن (رئيس شورا)، معاون امور معادن (دبير شورا)، رئيس سازمان توسعه و نوسازى معادن و صنايع معدنى، رئيس کميته معادن کميسيون صنايع و معادن مجلس شوراى اسلامى، رئيس سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور، مدير کل دفتر صنايع و معادن سازمان مديريت و برنامه ريزى کشور، رئيس صندوق بيمه فعاليت هاى معدنى، ۲ نفر از روساى دانشکده هاى معدن به انتخاب مقام عالى وزارت، ۲ نفر متخصص به پيشنهاد معاون امور معادن و تاييد وزير صنايع و معادن، رئيس يا نماينده تام الاختيار بانک صنعت و معدن، نماينده مرکز پژوهش هاى مجلس شوراى اسلامى، نمايندگانى از تشکلهاى معدنى، روساى دانشکده هاى معدن دانشگاهها.
شوراى راهبرى تدوين استراتژى
اعضاى اين شورا عبارتند از: معاون امور معادن (رئيس شورا)، مديران کل معاونت امور معادن، مدير کل دفتر صنايع و معادن سازمان مديريت و برنامه ريزى کشور، رئيس يا نماينده تام الاختيار بانک صنعت و معدن، رئيس يا نماينده تام الاختيار اتاق بازرگانى، رئيس يا نماينده تام الاختيار سازمان ايميدرو، رئيس يا نماينده تام الاختيار سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور، نماينده مرکز پژوهش هاى مجلس شوراى اسلامي.
پايگاه اطلاع رسانى استراتژى معدن کشور
پايگاه اينترنتى استراتژى توسعه معدن کشور ابزارى جهت تعامل تيم تدوين کننده استراتژى با صاحبنظران و کارشناسان است که بزودى در آدرس www.miningstrategy.ir در دسترس قرار خواهد گرفت.
گزارش پيشرفت طرح تدوين استراتژى بخش معدن
اهم فعاليتهاى انجام گرفته تاکنون به شرح ذيل است:
۱. تشکيل ۵۷ جلسه هماهنگى طرح با بيش از ۷۰۰ ساعت (ساعت/ نفر) کار کارشناسى بصورت شرکت در جلسات استراتژى و ۳۰۰۰ ساعت (ساعت/ نفر) فعاليت هاى مرتبط
۲. تدوين شرح خدمات طرح ( ويرايش اول) و برگزارى چندين جلسه کارشناسى بررسى و نقد آن با حضور صاحبنظران بخش معدن و کارشناسان سازمان مديريت و برنامه ريزى
۳. مطالعه اوليه مدلهاى مختلف موجود درباره برنامه ريزى استراتژى و متدولوژى انجام کار در جلسات گروه
۴. شناسايى صاحبنظران حوزه هاى مرتبط با استراتژى بخش معدن مانند معدن، اقتصاد، برنامه ريزى و مديريت استراتژيک و محيط زيست و دعوت از تعدادى از آنها جهت استفاده از نظرات ايشان در زميته پبشبرد طرح و نيز شناسايى مشکلات موجود کشور و تهيه گزارش نقطه نظرات آنها
۵. بررسى کارشناسى مفاد اسناد راهبردى کشور از قبيل طرح آمايش سرزمين، استراتژى توسعه صنعتى ،چشم انداز بيست ساله کشور، اصل ۴۴ قانون اساسى، سند راهبرد توسعه صنعتى جمهورى اسلامى ايران، استراتژى اکتشاف، سياست هاى کلى نظام در بخش معدن و برنامه چهارم توسعه
۶. کسب اطلاع و تحليل موضوعات مطروحه در همايش ها، سمينارها و کارگاههاى آموزشى مرتبط با طرح و نيز جمع آورى اخبار مرتبط با بخش معدن کشور و برنامه ريزى هاى انجام شده در حوزه هاى مرتبط با آن
۷. شروع مطالعه و بررسى کارشناسى در خصوص استراتژى کشورهاى پيشرو معدنى از قبيل آفريقاى جنوبى، استراليا،کانادا، آمريکا، چين و نيزکشورهاى در حال توسعه از قبيل پاکستان و فيليپين توسط اعضا و ارائه گزارش در مورد آن
۸. شناسايى سازمان ها و تشکل هاى مرتبط با اين بخش و آماده سازى مقدمات موردنياز جهت ايجاد تعامل و اخذ نظرات و نيز معرفى نمايندگان آنها جهت شرکت در جلسات طرح
۹. تهيه CPM اوليه پروژه و ريزفعاليت هاى مورد نياز طرح بر مبناى شرح خدمات طرح
۱۰. مکاتبه با شرکت ها و سازمان هاى بين المللى از قبيل EFI international ، Unido و بررسى امکان بکارگيرى آنها در انجام مطالعات طرح
۱۱. مستندسازى نظرات افراد و شخصيت هاى برجسته در خصوص بخش معدن و حوزه هاى مرتبط
۱۲. بررسى ايجاد يک بانک اطلاعاتى در خصوص حوزه هاى مرتبط با برنامه ريزى بخش معدن
۱۳. طراحى وب سايت طرح تدوين استراتژى بخش معدن با هدف ايجاد تعامل با نخبگان و معرفى نتايج طرح جامع معادن
۱۴. مطالعات در خصوص علل تدوين استراتژى بخش معدن کشور، مشکلات موجود بخش معدن، طرح هاى موجود و در حال تدوين کشور و بررسى نقاط ضعف و قوت آنها، خصوصيات استراتژى مطلوب و نتايج مورد انتظار از آن
۱۵. مطالعات در خصوص شناسايى کامل زنجيره ارزش معدن و عوامل تاثيرگذار در آن
۱۶. مطالعات در مورد شاخص هاى توسعه پايدار معدنى در کشورهاى مختلف
۱۷. تهيه چارت کامل فعاليت هاى تکميلى طرح و موضوعات استراتژيک طرح که تا بحال بيش از ۴۰ موضوع استراتژيک شناسايى و ثبت شده است
۱۸. شروع بررسى در مورد مفاهيم تعريف شده متداول در طرح جهت استاندارد نمودن مفاهيم، فرهنگ سازى و ايجاد فهم و تحليل مشترک در خصوص آنها از قبيل بخش معدن، مزيت نسبى و رقابتى، ارزش افزوده و توسعه پايدار
۱۹. برگزارى چندين جلسه مشترک در خصوص بررسى کارشناسى طرح ها و اقدامات سازمان زمين شناسى و اکتشافات معدنى کشور از قبيل معدنکارى کوچک مقياس و سيستم کاداستر
۲۰. تعيين ساختار طرح و اعضاى شوراى سياست گذارى و کميته راهبرى طرح
۲۱. بازنگرى سند ملى توسعه بخش معدن
۲۲. برگزارى جلسات موضوعى مانند جلسه بررسى قانون معادن و آئين نامه اجرائى آن که توسط موسسه تحقيقات و کاربرد مواد معدنى ارائه گرديد.
۲۳. ارائه گزارش از رويکرد معاونت معدن در موضوع تدوين استراتژى بخش به مقام معظم رهبرى و وزير صنايع و معادن
۲۴. برگزارى جلسات با تشکلهاى مختلف
نظر شما :