تغییر اقلیم و مرگ تدریجی زمین

در گذشته تغییرات آب و هوایی الگوی زندگی انسان‌ها را تغییر می‌داد اما امروزه انسان‌ها با فعالیت‌هایشان موجب تغییراتی در آب و هوای جهان شده‌اند. تغییر اقلیم یکی از چالش‌هایی است که بشر در قرن بیست و یک با آن مواجه است و به عنوان یک تهدید بالقوه، محیط‌های طبیعی و انسان ساخت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

امروزه رخداد تغییر اقلیم و گرمایش جهانی ذهن همه اندیشمندان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. افزایش طول دوره رشد، افزایش دما و ذوب شدن یخ‌های قطب شمال و بالا آمدن تراز آب‌ها، کاهش بارش و خشکسالی‌های پیاپی و شدید، افزایش رخداد سیلاب، امواج گرمایی و کاهش امواج سرما به عنوان نشانه‌هایی از تغییر اقلیم، موجب مشکلات اقتصادی و اجتماعی فراوانی در سراسر جهان شده‌اند. در چند سال اخیر شدت تغییرات بیشتر شده است. سرعت تغییر اقلیم به دلیل مداخله بشر در اکوسیستم طبیعی به گونه‌ای بوده است که بررسی اثرات تغییر اقلیم بر کلیه فعالیت‌های بشری در محافل علمی از حساسیت خاصی برخوردار شد. در عصر حاضر تغییر اقلیم به عنوان مهمترین تهدید برای توسعه پایدار، کشاورزی و امنیت غذایی مطرح است.

اصلی‌ترین عامل موثر بر تغییر اقلیم، نظریه گلخانه‌ای است

تاکنون نظریات متعددی در خصوص عوامل موثر بر تغییر اقلیم ارائه شده است که می‌توان به نظریه‌های چگالی انرژی خورشیدی ورودی به کره زمین و گردوغبارهای آتشفشانی اشاره نمود. ولی اصلی‌ترین و پرطرفدارترین آن‌ها، نظریه گلخانه‌ای است. براساس این نظریه جو زمین دارای گازهای موسوم به گازهای گلخانه‌ای است که توسط زمین تولید می‌شود. اختلاف طول موج امواج گسیل شده از خورشید با امواج ارسال شده از زمین، سبب به دام افتادن این امواج توسط گازهای گلخانه‌ای در جو و افزایش دمای جو زمین می شود. میزان دمای جهانی در حال افزایش است، اما این بدین معنا نیست که هر منطقه‌ای به طور یکسان تحت تأثیر قرار گرفته است. اقلیم جهان به علت افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر، در حال تغییر است و گرمایش جهانی در حال وقوع است. طبق گزارش هیات بین‌الدولتی تغییر اقلیم (IPCC) ، دمای سطحی زمین به دلیل انتشار گازهای گلخانه‌ای ۰.۳ تا ۰.۶ درجه سلسیوس در طول قرن گذشته افزایش یافته و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۱۰۰ مقدار آن ۱ تا ۳.۵ درجه سلسیوس افزایش یابد.

تغییر آب و هوا باعث بی‌ثباتی در جهان خواهد شد

افزایش دما بدین معنا نیست که افزایش دمای زمین و تغییر آب وهوا یکی هستند. برخی مناطق جهان گرمای بسیار زیاد و خشکسالی را تجربه می‌کنند؛ در حالی که مناطق دیگر شاهد سرمای نامتناسب هستند. تغییر دما شدیدترین جنبه تغییر آب‌ و هوا محسوب نمی‌شود. تغییر آب و هوا باعث بی‌ثباتی در جهان خواهد شد. این آشوب‌ها باری بر دوش نهادهای مدنی و نظامی در جهان خواهند بود. طبق گزارش شورای ملی اطلاعات تا سال ۲۰۲۵رشد بی‌سابقه اقتصادی در کنار بیش از ۱.۸ میلیارد انسان فشار زیادی روی منابع- به ویژه انرژی،  غذا و آب خواهد گذاشت؛ کابوس کمبود نمایان می‌شود، زمانی که تقاضا بر عرضه پیشی می‌گیرد. تغییر آب و هوا تأثیرات کوتاه مدت بیش از حدی بر روی کشورهای فقیر به ویژه در آفریقا و آسیا خواهد گذاشت. طی ۱۰سال آینده بسیاری از کشورها در این منطقه با مشکلات آبی نظیر خشکسالی، سیل و کیفیت ناچیز آب مواجه خواهند شد. کشورهای ضعیف به دلیل عدم توانایی در تحمل شوک‌های ناگهانی (مانند خشکسالی) و فشارهای طولانی مدت (مانند کاهش محصول کشاورزی) دچار مشکلات فراوانی خواهند شد.

مطالعات نشان داده است افزایش درجه حرارت، موجب بالا رفتن ۳۱ تا ۴۱ درصدی میزان تبخیر و تعرق و کاهش ۰۱-۴۱ درصدی تولید برخی از محصولات، به ویژه در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر از ۴۵ درجه خواهد شد. در نتیجه مناطق اطراف کمربند خشک کره زمین، که ایران، افغانستان و پاکستان و کشورهای آفریقایی را شامل می‌شود، دچار خشکسالی، سیل، آتش‌سوزی و... خواهند شد. این درحالی است که مناطق پوشیده از برف و یخ واقع در عرض‌های جغرافیایی بالاتر، مانند: روسیه و اسکاندیناوی از تغییرات اقلیمی و افزایش دما، به نحو مثبت برخوردار شده و اراضی این مناطق با ذوب و از دست دادن یخ، مستعد کشاورزی و دامداری می‌شوند. در اثر تغییرات آب و هوایی، عرض‌های جغرافیایی بالا به دلیل افزایش دما، فصل زراعی طولانی‌تر، تراکم گیاهان، افزایش فتوسنتز و بهبود عملکرد محصولات زراعی را تجربه خواهند کرد؛ درحالی‌که در عرض‌های جغرافیایی پایین، افزایش دمای هوا مشکلات و تنش‌های محیطی همچون تنش خشکی را ایجاد کرده و عملکرد محصولات کشاورزی را محدود می‌کند. در عرض‌های معتدل نیز با افزایش دما، مشکل بهاره سازی گیاهان و به دنبال آن، کاهش عملکرد آن‌ها به وجود خواهد آمد.

بر اثر تغییر اقلیم شرایط زیست محیطی برای حیات وحش در مناطق جنگلی به سرعت نامساعد می‌شود

همچنین پژوهشگران تأثیر تغییر اقلیم را بر گونه‌های گیاهی و جانوری مطالعه نموده و به این نتیجه دست یافته‌اند که جانوران و گیاهان، تنها در شرایط اقلیمی خاص می‌توانند زندگی کنند و تغییر اقلیم باعث بیماری و آسیب دیدگی آن‌ها می‌شود. برای مثال تغییر محل رویش طبیعی گونه‌های گیاهی جنگلی، به‌خصوص گونه‌های مقاوم و انقراض گونه‌های نیمه مقاوم از نمونه‌های این تاثیرات است. رویش طبیعی گیاهان جنگلی آشفته شده و منجر به کاهش تولید چوب و محصولات غیر چوبی در جنگل می‌شود. افزایش سطح آب دریا در خلیج فارس و دریای عمان باعث تخریب جنگل‌های دریایی حرّا (مانگرو) می‌شود. در اثر کاهش مقدار علوفه در جنگل‌ها، که می‌تواند در برخی موارد نشانه‌ای از شروع بیابان‌زائی باشد، شرایط زیست محیطی برای حیات وحش در مناطق جنگلی به سرعت نامساعد می‌شود. افزایش دما و خشکسالی باعث تخریب پوشش گیاهی شده و به پیامد آن فرسایش خاک تسریع می‌گردد که در نهایت به علت تضعیف ظرفیت‌های اکولوژیکی منطقه در اثر این تخریب‌ها پیامدهای اجتماعی ناگواری نظیر مهاجرت اتفاق می‌افتد.

تغییر اقلیم منجر به افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی و بیماری‌های عفونی و میکروبی می‌شود

 همچنین آن‌ها اثر تغییر اقلیم را بر سلامت انسان بررسی نموده و نتیجه گیری کرده‌اند که تغییر اقلیم موجب بروز مشکلات و بیماری‌هایی برای انسان می‌شود. انتظار می‌رود که گرم شدن زمین منجر به افزایش بیماری‌های قلبی و عروقی، تنفسی و بیماری‌های عفونی و میکروبی شود. برای مثال مشخص شده است تغییر اقلیم و تغییرات دما انتشار بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های منتقله از ناقلین را تحت تاثیر قرار می‌دهد و همچنین موجب تغییر در انتشار بیماری‌های مشترک بین حیوان و انسان را فراهم می‌کند و بدین طریق زمینه برای نوپدیدی و باز پدیدی بیماری‌های عفونی مساعد می‌شود. به طور مثال بر اساس مستندات موجود بادهای فصلی و بارندگی‌های شدید باعث بروز همه گیری ناشی  از کوکسیدیوئیدومایکوز در جنوب ایالات متحده گردیده و زلزله سال ۱۹۹۴ نیز مزید بر علّت شده و باعث انتشار اسپور قارچ‌ها در هوا و افزایش وسعت همه‌گیری شده است. همچنین در سال ۱۹۹۳ همه‌گیری مهلک بیماری تنفسی هانتاویروسی در جنوب غربی ایالات متحده، حادث گردیده و تا حدود زیادی به بارندگی‌های شدید و شرایط محیطی و افزایش جمعیت جوندگان آن منطقه، نسبت داده شده است.

به طور کلی پدیده تغییر اقلیم و گرم‌ شدن بر بسیاری از جنبه‌های زندگی بشر تاثیر خواهد گذاشت. امروزه مشاهده می‌شود در هر گوشه‌ای از جهان پدیده‌های آب و هوایی نظیر سیل، خشکسالی و طوفان‌ها افزایش یافته و به صورت تهدیدی روزمره در تولید و ذخیره مواد غذایی، منابع آب و سلامتی درآمده و همچنین سبب تحولات اقتصادی منفی و مشکلات اجتماعی شده است. بخشی از افزایش این پدیده‌ها ناشی از تغییرپذیری طبیعی اقلیمی بوده ولی بخش دیگر آن ناشی از فعالیت‌های بشری است. تغییر پذیری و نوسانات غیر طبیعی دما و بارش و دیگر پارامترهای اقلیمی دارای اثرات فراوانی بر منابع آب و کشاورزی، جنگل و کاربری زمین، بهداشت، انرژی و فرایندهای انرژی است. تغییر اقلیم که در عصر حاضر به عنوان مهمترین تهدید برای توسعه پایدار مطرح است، به منابع طبیعی، محیط زیست، سلامت انسان، امنیت غذایی، فعالیت‌های اقتصادی و غیره آسیب می‌رساند. در این راستا اهمیت روش‌هایی که بتواند اثرات تغییر اقلیم را هر چه بهتر پیش‌بینی کند در جهت برنامه‌ریزی‌های استراتژیک و امنیت منابع آب و غذایی کمک شایانی به دولت‌ها خواهد نمود.

منابع:

*شیراوند، ه و دیگران. (۱۳۹۵). «بررسی اثرات تغییر اقلیم بر امنیت ملی پایدار». کنفرانس ملی پدافند غیر عامل و توسعه پایدار. صص: ۱۵-۱.

*دارند، م. (۱۳۹۴). «ارزیابی و شناخت تغییر اقلیم در ایران زمین طی دهه‌‎های اخیر». نشریه علمی پژوهشی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. شماره ۳۰. صص: ۱۴-۱.

 *ذریه زهرا، س. ج و دیگران. (۱۳۹۵). «پدیده تغییر اقلیم و نقش و تاثیر آن بر بروز بیماری‌های نوپدید و بازپدید و تاثیرات آن‌ها در بهداشت عمومی جامعه». اولین کنفرانس ملی راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار در بخش‌های کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست. صص: ۷-۱.

انتهای پیام

• دوشنبه / ۵ آبان ۱۳۹۹ / ۱۱:۱۳
• کد خبر: 99080502266