یادی از دکتر جواد حاجیان
میان ازدحام رفت‌وآمدهای مهمانان سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین‌المللی علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، دکتر جواد حاجیان را شناختم. زمین‌شناس پیشکسوت و باسابقه‌ای که امروز دوران کهولت را طی می‌کند، نگاهی به اطرافش انداخت و با صدایی که از یادآوری کوهی از خاطرات می‌لرزید رو به دخترش گفت:"دخترم اینجا محل کار من است!؟" و چشم‌هایش خیس شد. دخترش با لبخندی سئوالش را تائید کرد. دلم از حالت چهره‌اش لرزید و لحظه‌ای فکر دوران پیری خودم و احساسم نسبت به محل کارم از ذهنم گذشت. چقدر این سازمان برای قدیمی‌ها خاطره دارد. به این فکر افتادم گفت‌و‌گویی که چند سال پیش با ایشان انجام داده بودم را مجددا" منتشر کنم تا خاطرات پنجاه ساله این زمین‌شناس و کارشناس سال‌های دور حوزه ریاست سازمان را با هم مرور کنیم.
دکتر جواد حاجیان را به عنوان مردی با چهره عجین شده با زمین یافتم. کسی که وقتی مقابلش می‌نشینی، احساس می‌کنی خونی مشترک در رگ‌های او و زمین جاری است. چرا که آنچنان مهربانانه از زمین و دوستی با آن می‌گوید که ایمان می‌آوری آدمی جزئی از پوسته خاکی زمین است که به امر الهی برخواسته و قدم در این زمین بیکران خداوندی نهاده و امروز آنچنان با این کره خاکی در آمیخته که گویی جدایی آدمی از زمین امری محال است. چه عاشقانه می‌بینی مردی را که اکنون پس از سالیان دراز و آمیختن و کاویدن زمین، هنوز نقش چهره زمین بر دستان لرزانش هویداست و وقتی از او می‌پرسی اگر به گذشته بازگردی چه می‌کنی، قاطعانه می‌گوید: دوباره عشق به زمین را پیشه خواهم کرد.
گفت‌وگو مرضیه کاظمی
ابتدا، ما و خوانندگان را با زندگی خود از گذشته تا امروز آشنا کرده و از فعالیت‌های تخصصی و علمی که انجام داده اید، برایمان بگویید.
سال 1303 در تهران و در یک خانواده متوسط به دنیا آمدم. پس از اخذ مدرک زمین‌شناسی از دانشکده علوم تهران به مدت پنج سال به تدریس در دبیرستان‌های شهرستانهای اراک و ملایر پرداختم و در نهایت سال 1345 نیز موفق به اخذ مدرک دکترای زمین‌شناسی منطقه تفرش از دانشگاه لیون فرانسه شدم. در خلال تحصیل پس از یادگیری زبان انگلیسی در انجمن ایران و آمریکا در شرکت نفت ایران و ایتالیا مشغول به کار شدم. در همین حین تابستان‌ها به فعالیت و مطالعه در کوه‌های زاگرس و به طور دقیق در منطقه غرب اصفهان تا شمال شیراز پرداختم و زمستان‌ها را نیز در بلوچستان در حاشیه بحر عمان بین بندر جاسک تا چابهار می‌گذراندم. همزمان با فعالیت در مناطق مختلف ایران، سازمان زمین‌شناسی تشکیل شد و من با معرفی زنده یادان دکتر فرشاد و مهندس خادم از سال 1341 در سازمان مشغول به کار شده و سال 1356 نیز بازنشسته شدم. در سازمان زمین‌شناسی نقشه‌های مبنا تهیه می‌شد و من نیز در فعالیت‌هایی از جمله تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی زنجان، سنندج، بخش خاوری تکاب، کبودر آهنگ، قم، شوش و حوالی آن با مقیاس یکصدهزارم، مطالعه تون‌لهای شیراز، کازرون و مطالعه معادن سرب و روی‌و... شرکت داشتم.
علت علاقه و گرایش خود به طبیعت و تحصیل در رشته زمین‌شناسی را در چه می‌بینید؟
به گذشته که نگاه می‌کنم همواره خود را در طبیعت زیبای منطقه تفرش می‌بینم؛ به این ترتیب عشق به طبیعت در من ایجاد شد. از طرفی همکاری و همراهی با استادان ارزنده ایی چون دکتر سحابی، دکتر دهقان و دکتر فرشاد این شوق را دو چندان می‌کرد. زمانی هم که در دبیرستان به تدریس مشغول بودم روزهای تعطیل به گردش علمی می‌رفتیم و علاوه بر آشنا کردن دانش‌آموزان با طبیعت اطراف خود نیز به مطالعات صحرایی می‌پرداختم. در بسیاری از این گردش‌ها فسیل‌هایی پیدا می‌کردم که پس از تشویق استادان و مطالعه بیشتر درباره آنها، احساس می‌کردم شمع شیفتگی به زمین‌شناسی به تدریج در وجودم پر نور‌تر می‌شود. در طبیعت که سیر می‌کردم آنچه را در کتاب‌ها و نزد استادانم آموخته بودم، بطور عینی و زنده با چشم می‌دیدم و هر روز روزنه‌های تازه‌ای از علم زمین‌شناسی و طبیعت اطراف را درک می‌کردم.
در حال حاضر احساس شما نسبت به زمین‌شناسی چگونه است؟
احساس می کنم چقدر این شغل را دوست دارم و فکر می‌کنم زمین‌شناسی جزو زیباترین شغل‌های دنیاست. به‌نحوی که امروز پس از سال‌های طولانی، اگر دوباره به گذشته بازگردم و در مسیر انتخاب شغل و حرفه آینده قرار گیرم؛ باز هم زمین‌شناسی را انتخاب می‌کنم. هر بار که پا بر زمین می گذارم، مطلب تازه‌ای را کشف کرده و به آموخته‌هایم اضافه می‌کنم. اینجاست که احساس می کنم فرصت برای یادگیری چقدر کوتاه و مطالب تا چه حد گسترده هستند.
به عنوان یک زمین‌شناس با تجربه، چه تعریفی از مطالعات زمین‌شناسی قدیم و جدید دارید؟
در سال‌های گذشته مطالعات ساختار زمین، بر اساس تئوری‌های مربوط به زمان خود پایه‌ریزی شده بود و مطالعات مربوط به دهه 60 میلادی بر محیط دانشگاه‌ها حاکم بود و در بسیاری از مواقع توجیه صحیحی برای بسیاری از پدیده‌ها و عوارض ایجاد شده در طبیعت وجود نداشت. اما امروز خوشبختانه مطالعات گسترده‌ای در این زمینه انجام شده و دانشمندان به بسیاری از سئوالات زمین‌شناسی پاسخ داده‌اند. به‌خاطر دارم؛ در ایران نیز چون نقشه‌های زمین‌شناسی کامل نبود بسیاری از سئوالات در خصوص مسائل زمین‌شناسی کشورمان بی‌جواب مانده بود. اما امروز سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به همت کارشناسان و متخصصان، نقشه‌های زمین‌شناسی را تهیه کرده و بسیاری از مشکلات حل شده است.
هر زمین‌شناس به لحاظ شرایط شغلی، روزها و ماه‌های طولانی را در مناطق دور افتاده و دور از خانواده سر می‌کند. شما نیز از این امر مستثنی نبوده‌اند. ضمن اینکه از خانواده خودتان برایمان می‌گویید، برخورد آنها با فعالیت‌های متعدد شما چگونه بود؟
خانواده‌ام در مسیر موفقیت من بسیار یاری‌ام دادند. همسرم در نبود من به نیکی فرزندانمان را پرورش داد و همه چیز را در خانه مهیا کرد تا من بتوانم با طیب‌خاطر به فعالیت‌های علمی بپردازم. من همواره یک پدر آزاداندیش بودم و فرزندانم را در انتخاب مسیر زندگی آزاد گذاشتم. پسر کوچکم اوایل مرا در جستجو در دل طبیعت همراهی می‌کرد و همیشه با کوله‌باری از سنگ‌ها و تجربیات جدید از سفر بازمی‌گشتیم. به مرور با تغییر مسیر زندگی، فرزندانم هر کدام به راه خود رفتند و من همچنان فعالیت در عرصه زمین‌شناسی را ادامه دادم. پسرم به خارج از کشور عزیمت کرد. همسرم شعر می‌گفت و دخترانم هر دو به هنر روی آورده و اکنون هنرمند هستند و البته دخترم-آزیتا حاجیان-را امروز همه می‌شناسند.
به نظر شما علت و انگیزه پرداختن بیشتر به علوم‌زمین و زمین‌شناسی چیست؟
گستره پاسخ به این سئوال بسیار زیاد است. در گذشته به رابطه مستقیم زمین و پدیده‌های ایجاد شده در سطح آن توجهی نمی‌شد و شاید مردم کمتر به مسائلی از جمله زمینلرزه، رانش، آتشفشان، سیل‌و... توجه می‌کردند. علوم‌زمین مانند درخت تنومند ریشه‌داری است که شاخه‌های گسترده‌ای دارد که هر کدام از این سرشاخه‌ها در امر خاصی تاثیرگذار هستند. از خاک گرفته تا سنگ‌ها، شکاف‌ها، خطرات، یخچال‌ها، آتشفشان‌ها، لرزش پوسته زمین، معادن، کوه‌ها و دره‌ها، درختان‌و... همه و همه در زندگی ما تاثیر می‌گذارند. آگاهی از هر یک از این عناوین، می‌تواند در آسایش و بهره‌برداری ما از نعمات بیکران الهی در درون زمین یاری‌رسان باشد.
با توجه به قدمت علوم معدنی در کشور و توجه به علم زمین‌شناسی در سال‌های اخیر، برخورد عموم مردم را با این شاخه از علم چطور ارزیابی می‌کنید و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در ترویج و فرهنگ‌سازی مناسب جهت توسعه علوم مربوط به زمین در بین اقشار جامعه، چه فعالیتی انجام داده است؟
همانطور که گفتم در گذشته مردم به مسائل مربوط به زمین توجه قابل ملاحظه‌ای نداشتند و این در حالی است که نقش مستقیم و تاثیرگذار مسائل مربوط به علوم‌زمین در زندگی بشر امروزی غیرقابل انکار است. خوشبختانه امروز توجهات حول این رشته معطوف گشته و درک صحیح‌تری از علت پرداختن به این رشته در بین مردم و مسئولان ایجاد شده است. تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی کل کشور به وسیله سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نیز یکی از اقدامات مهمی است که پایه و بنیان مطالعات و بهره‌وری‌های بعدی در علوم‌زمین محسوب می‌شود.
چه توصیه‌ای به جوانان و جویندگان علم و دانش دارید؟
نباید از جوانان انتظار بیش از حد داشت. فکر می‌کنم در درجه اول باید آسایش و آرامش جوانان به وسیله خانواده و جامعه فراهم شود تا در مرحله بعد بتوان از آنها انتظار داشت به توصیه‌های دیگران توجه داشته باشند. سال‌های گذشته که فردی مثل من در کوه‌ها و بیابان‌ها فعالیت می‌کرد، نگرانی خاطری از جانب خانواده و تامین هزینه‌های مالی خود نداشت. اما امروزه شرایط زندگی نسبت به گذشته سخت‌تر شده و با این شرایط نمی‌توان توقع زیادی از جوانان داشت. تنها سفارش من به جوانان این است که در راه کسب علم و دانش از هیچ فعالیتی دریغ نورزند.
نظر شما :