مرگ گاهی ریحان می‌چیند، یادی از مهندس محمدرضا سهندی
اگر قرار بود روزی همه از سر اجبار در صف مرگ بایستند، می‌توانم بگویم مهندس محمدرضا سهندی در آخر صف می‌ایستاد. به قولی "مرگ هر کس ای پسر همرنگ اوست" و مهندس سهندی عشق به طبیعت و زمین را به طور وصف‌ناپذیری در جان خود می‌پروراند و عاقبت در راه عشق به زمین مرگ را در آغوش کشید. نوشتن درباره ایشان و رفتار و منش متواضعانه این بزرگوار-که بر کسی پوشیده نیست- برایم بسیار دشوار است... شما را به خواندن مصاحبه‌ای که در سال 86 با ایشان داشتم دعوت می‌کنم. جملات آخر ایشان در پایان گفت‌وگو بسیار جالب توجه است: "برای من کار کردن در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در کنار بزرگان و علمای زمین‌شناسی افتخار بوده و هست. سازمان را با همه کسانیکه در آن مشغول کار هستند، دوست دارم و هنوز هم بعد از بازنشسته شدن به خاطر دیدن آنها، بودن در کنار آنها و یادگرفتن از آنها کارمندتر از کارمندان هر روز صبح به اداره می‌آیم."
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به عنوان تنها متولی امر اکتشاف معادن در کشور و همچنین تهیه و تولید نقشه‌های زمین‌شناسی کاربردی در مقیاس‌های متفاوت، جایگاه و منزلت خود را مدیون زنان و مردانی‌ست که سال‌‌هاست در راه اعتلای این مرز و توسعه فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی آن کوشیده‌اند. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور 45 سال پیش و در سال 1341 به همت بالای مرحوم مهندس خادم مرد عمل در عرصه زمین‌شناسی کشورمان بنیان گذاشته شد و پس از آن کارشناسان و زمین‌شناسان متعددی پای در این رکاب گذاشته و جانانه در راه دستیابی به اهداف این سازمان کوشیدند و پس از سال‌ها فعالیت، عرصه را به جوان‌ترهایی که گاه در مکتب خود آموزش دیده بودند، سپردند. مهندس محمدرضا سهندی نیز یکی از نخستین کسانی است که در ابتدای این راه با دیگر تلاشگران همگام شد و خوشحال است که امروز پس از سال‌ها تلاش در معاونت زمین‌شناسی این سازمان شاهد به بار نشستن ثمرات این درخت تنومند است. ایشان پس از بازنشستگی نیز همچنان در تهیه و تولید نقشه‌های زمین‌شناسی مشغول به‌کار است. حاصل گفت‌وگوی ما با فردی که علاقه فراوانی به زمین و زمین‌شناسی ایران دارد را در ادامه خواهید خواند.
-
ابتدا از خودتان و فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی که تاکنون انجام داده‌اید، برای ما توضیحاتی را ارائه فرمائید؟
28 اسفند ماه 1329 در تبریز متولد شدم و تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همان جا به اتمام رساندم. در سال تحصیلی 47-1346 برای ادامه تحصیل در دوره کارشناسی زمین‌شناسی در دانشکده علوم دانشگاه تهران به تهران آمدم و در سال 1350 با درجه ممتاز از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده و به خدمت نظام وظیفه اعزام شدم. پایان سال 1352 پس از پایان خدمت سربازی و با وجود درخواست مکرر شرکت نفت آسکو، بنا به نظر آقای مهندس خادم بنیان‌گذار و ریاست محترم سازمان زمین‌شناسی، در قسمت زمین‌شناسی منطقه‌ای که متولی تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی در آن موقع با مقیاس یک‌دویست‌وپنجاه هزارم بود، مشغول بکار شدم. سال 1354 شروع به تحصیل در دوره کارشناسی‌ارشد زمین‌شناسی دانشگاه تهران پرداختم و در سال 1356 موفق به دریافت مدرک کارشناسی‌ارشد با گرایش در رشته زمین‌ساخت شدم. سال 1357 با دانشگاه مونیخ در قالب قرارداد ژئوتراورس که در آن زمان بین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور و دانشگاه‌های مختلف آلمان به‌عنوان پروژه‌های تحقیقاتی در رشته‌های مختلف علوم‌زمین در بخش شمال‌خاوری ایران انجام می‌شد، مطالعه و تحقیق در مورد پدیده دگرگونی، ماگماتیزم و تکتونیک در ناحیه زبرکوه واقع در شمال خاور ازبک‌‌کوه را زیر نظر پروفسور کلاوس‌اشمیت به‌عنوان استاد راهنما جهت موضوع پایان‌نامه دوره دکتری شروع کردم که تا سال 1358 ادامه یافت اما متاسفانه با فوت ایشان از ادامه کار منصرف شدم. از پایان سال 1352 که در سازمان استخدام شدم تا پایان اردیبهشت ماه 1383 که بازنشست شدم، حدود 32 سال در همان قسمت زمین‌شناسی صحرایی در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی یکدویستوپنجاههزارم و بعد از تمام شدن آنها در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی یکصدهزارم و اخیرا" در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی کاربردی یک‌بیست‌وپنج‌هزارم شرکت داشته و دارم. در این مدت بیشترین فعالیت من در بخش ایران مرکزی، نواحی سیستان و بلوچستان، تمام نواحی متشکل از سنگ‌های دگرگونی به‌ویژه کمربند متامرفیسم و ماگماتیزم سنندج –سیرجان و ناحیه کپه‌داغ بوده است. افزون بر حضور مستمر در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی، با مقیاس‌های متفاوت در آموزش و آشنا کردن زمین‌شناسان جوان با اصول و چگونگی برداشت‌های صحرایی بویژه همکارانی که از سال 1361 به بعد در سازمان بکار مشغول شده‌اند، سهم قابل توجهی داشته‌ام و فکر می‌کنم علاقه‌مندی به انتقال دانسته‌ها و همکاری و داشتن روحیه کمک به همکاران جوان زمین‌شناس، بخشی از ویژگی شخصیت زمین‌شناسی دوران خدمت من باشد که با آن شناخته می‌شوم. همچنین وجود نقشه‌های زمین‌شناسی یکصدهزارم فراوانی که من افتخار همکاری بعنوان ناظر علمی با تهیه‌کننده‌های جوان آنها داشته‌ام و نشانگر همکاری من با همکاران جوان و انتقال دانسته‌های زمین شناسی به آنهاست از دیگر فعالیت‌های انجام شده اینجانب است.
-
در صورت امکان ذهن خودتان را به زمانی برگردانید که در حال انتخاب رشته برای تحصیل در دانشگاه بودید. با توجه به تجربه‌ای که اکنون از این رشته بدست آورده اید، آیا باز هم مایل به انتخاب آن به عنوان رشته دانشگاهی و همچنین شغلی خود بودید یا خیر؟
مایلم از اعماق وجودم به این نکته اعتراف کنم که پس از گذشت سال‌ها خدمت در سازمان، هنوز هم همان احساس اشتیاق و نشاط دوران جوانی و زمان استخدام را در خود احساس می‌کنم و گاه شب‌ها که به خواب می‌روم، آرزو می‌کنم که هر چه زودتر صبح فرا برسد و من کار و فعالیت در سازمان را دوباره آغاز کنم. بدون اغراق می‌گویم که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور قبله بهترین زمین‌شناسان و همه کسانی است که با همه وجود به زمین و مسائل زمین‌شناسی کشور عزیزمان عشق می‌ورزند، است. البته بایستی یادآور شوم؛ سال‌های 47 و 1346 زمانی که می‌خواستم وارد دانشگاه شوم، کشورمان از نظر صنعتی به اندازه امروز پیشرفته نبود ولی کشاورزی از حالت سنتی به کشاورزی مکانیزه و به نسبت پیشرفته در حال تبدیل بود. از این‌رو در مقایسه با سال‌های اخیر که بدلیل پیشرفت در صنعت به‌ویژه در بخش‌های الکترونیکی و موفقیت در علوم مربوط به هوا و فضا و برنامه‌ریزی‌های رایانه‌ای، بیشتر جوان‌ها بدنبال تحصیل در رشته‌های الکترونیک، کامپیوتر، IT و علوم مربوط به هوا و فضا هستند، در آن زمان هم جوان‌ها بیشتر به دنبال تحصیل در رشته‌های کشاورزی، راه و ساختمان و منابع‌طبیعی و اینگونه رشته‌ها بودند. من هم چون به طبیعت و کوه و بیابان علاقه داشتم، تصمیم گرفتم در گروه کشاورزی امتحان بدهم که شامل رشته زمین‌شناسی، جنگل‌داری و شیمی هم بود. چون نمره قبولی در کنکور ورودی دانشگاه بالا بود، می‌توانستم در هر یک از این رشته‌ها ادامه تحصیل بدهم ولی به لحاظ اینکه دانشکده کشاورزی در کرج بود من رشته زمین‌شناسی دانشکه علوم دانشگاه تهران ثبت نام کردم. تحصیل من در این رشته همزمان بود با شروع فعالیت شرکت ملی ذوب‌آهن و فعال‌‌شدن اکتشاف معادن بویژه معادن زغال‌سنگ و سنگ‌آهن در کشورمان بود که بر همین اساس بیشتر فارغ‌التحصیلان رشته زمین‌شناسی که فارغ‌التحصیل شده بودند جذب مراکز معدنی و البته شرکت ملی ذوب‌آهن شدند. این تحول سبب شد که دانشجویان زمین‌شناسی دانشکده علوم دانشگاه تهران برخلاف گذشته که بیشتر جذب آموزش و پرورش می‌شدند، جهت انجام فعالیت‌های زمین‌شناسی علمی و اکتشافی در واحدهای معدنی شرکت ملی ذوب‌آهن و شرکت‌های نفتی خودشان را آماده و مهیا سازند. از این‌رو دانشجویان در رسیدن به این هدف و آشنا شدن با محیط‌های کاری و زمین‌شناسی علمی و کاربردی، در طول دوران تحصیل خود دوره‌های کارآموزی را طی می‌کردند. من هم از این قاعده مستثنی نبودم و از سال 1348 تا سال 1350 که فارغ‌التحصیل شدم، بطور دائم در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به عنوان کارآموز در عملیات صحرایی مربوط به تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی شرکت می‌کردم. حضور مستمر من در سازمان در طول دوران تحصیل و گذراندن دوره‌های کارآموزی متعدد و متوالی در آن، ضمن ایجاد علاقه جهت کار در سازمان، بقیه تحصیلات من در دانشگاه را نیز هدفمند و جهت‌دار نمود. ضمن کارآموزی در سازمان متوجه شده بودم که لازمه ماندن و رشد و ترقی در این مجموعه، مطالعه، داشتن دانش زمین‌شناسی خوب، تلاش و پشتکار و داشتن اخلاق و رفتار خوب است. لذا سعی‌داشتم با الگو قراردادن پیشکسوتان موفق و خوش‌نام در این رشته به این امر مهم برسم. اکنون 35 سال از آن تاریخ می‌گذرد و من به همان عشق و علاقه هر روز همانند دیگر همکارانم و بدون زدن کارت حضور و غیاب جهت شروع یک روزکاری خودم را به اطاقم می‌رسانم و مطمئنم که اگر بار دیگر بدنیا بیایم، باز رشته زمین‌شناسی را به عنوان رشته‌کاری و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی را برای محل کار مجدد برای خودم انتخاب می‌کنم.
-
از خانواده خود درزمانی که دور از آنها در کوه و بیابان مشغول انجام مطالعات زمین‌شناسی بودید، برایمان بگویید؟
زمین‌شناس به خاطر نوع کار خود مجبوراست هر سال چندین ماه در دفعات متعدد در نقاط مختلف کشور پهناورمان به کار مطالعات زمین‌شناسی و اکنتشافات‌معدنی مشغول باشد. شاید بتوان گفت داشتن علاقه و عشق بکار و یافتن و رسیدن به ناشناخته‌های زمین‌شناسی، بتواند مشکلات بیابان و دل‌نگرانی‌ها و ناراحتی‌های ناشی از دوری از خانواده را تا اندازه‌ای برای زمین‌شناس قابل‌تحمل کند، ولی برای خانواده زمین‌شناس بویژه کسانی که بچه‌های کوچک هم دارند، زندگی در نبودن پدر خانواده در کنار آنها قدری مشکل و طاقت‌فرساست. در بسیاری موارد همکاران زمین‌شناس به دلیل دوری از خانه و خانواده خود نتوانسته و یا نمی‌توانند همراه با خانواده در مراسم شادی‌ها و دیگر مراسم شرکت کنند. زندگی من هم از این قائده مستثنی نبوده و نیست. من همیشه در فصل بهار در حسرت قدم‌زدن در پارک‌ها همانند دیگران در کنار همسر و فرزندانم بودم و هستم. تنها شانسی که من داشتم شیوه و نوع زندگی دسته‌جمعی و خانوادگی من بود که تا اندازه‌ای مشکلات ناشی از نبودن من در کنار خانواده را برای همسر و فرزندانم کم می‌کرد. من بعنوان یک آذربایجانی و پای‌بند به سنت‌های خوب آن تا موقعی‌که پدر و مادرم در قید حیات بودند، همراه با برادرانم زندگی می‌کردم و این مایه خشنودی من و همسرم بوده است.
-
به عنوان فردی که سال‌های سال عرصه زمین‌شناسی این کشور را پیموده‌اید، مطالعات زمین‌شناسی انجام‌شده در ایران و دیگر کشورها را چگونه مقایسه می‌کنید؟
سازمان زمین‌شناسی ایران علیرغم عمر کوتاه خود که بیش از چهل و اندی سال نیست، پیشرفت‌های قابل توجه و شایانی در فعالیت‌ها و تحقیقات زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر معدنی داشته است. در این مدت تمامی نقشه‌های زمین‌شناسی یکدویستوپنجاههزارم پوششی سطح ایران را تهیه و چاپ کرده، کار برداشت زمین‌شناسی برگه‌های یکصدهزارم را با تمام رسانده و چاپ این نقشه‌های زمین‌شناسی در حال پایان است. اکتشافات ژئوشیمیایی برگه های یکصدهزارم در حال پایان است. در این مدت بسیاری از پهنه‌ها و زیرپهنه‌های زمین‌شناسی از نظر اکتشافات معدنی کار شد و گزارش آنها منتشر شده است. همچنین مرکز بسیار مناسبی برای جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های علوم‌زمین بوده است. از سویی فعالیت های ارزنده‌ایی در قسمت زمین‌شناسی مهندسی انجام شده و اکنون هم پروژه مهم مطالعه علل فرونشست زمین در پاره‌ای از شهرها در حال مطالعه است. همینطور در سال‌های اخیر مطالعات خوبی در مورد تکتونیک و لرزه‌زمین‌ساخت و مطالعه سازوکار گسلها صورت گرفته که همه این فعالیت‌ها ضمن اینکه مدیون زمین‌شناسان، مدیران و کارمندان مستعد و علاقه‌مند سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در طول این مدت است، بخشی نیز مدیون بنیان‌گذاری خوب و صحیح سازمان توسط بنیان‌گذار آن مرحوم مهندس خادم و نظم و انظباط و ضوابط حاکم بر این بنیان است که حاصل آن وجود پیشکسوتان علاقه مند، باسواد، دلسوز، عاشق مملکت و منضبط بوده که نسلهای بعدی پیوسته جهت ماندن و پذیرفته شدن و مورد احترام بودن توسط همکاران در این جامعه کوچک ناگزیر به پیروی و الگو قرار دادن این عزیزان پیشکسوت از نظر اخلاق، صداقت‌کاری، دانش زمین شناسی و تلاش و کوشش هستند. در مجموع مطالعات زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی انجام شده در ایران در طول این نیم قرن تلاش سازمان به شهادت و تایید همکاران خارجی و تایید همکارانی‌که با سازمان‌های زمین‌شناسی کشورهای اروپایی در ارتباط هستند، بسیار عالی و در سطح کشورهای اروپایی و امریکایی است. خوشبختانه با ارتباطات علمی ایجاد شده بین دانشگاه‌های مختلف اروپایی و سازمان و با بوجود آمدن فرصت‌های تحصیلی و تکمیلی که برای کارشناسان جوان در سال‌های اخیر بوجود آمده کیفیت کار سازمان انشاالله بهتر و بهتر خواهد شد.
-
به نظر جنابعالی زمین‌شناس نمونه چه کسی است و یک فرد برای اینکه به این عنوان نائل شود باید از چه شرایطی برخوردار باشد؟
به نظر من همه زمین‌شناسانی که با تحمل زحمت و مشکلات کار و با تلاش و کوشش خود پیوسته سعی می‌کنند پوسته این کره خاکی را که ما روی آن زندگی می‌کنیم، بهتر و بیشتر بشناسند و تمامی حوادث و تغییراتی را که از زمان تشکیل تاکنون در این پوسته اتفاق افتاده و یا هر آنچه که در دل آن برای زمینیان به ارمغان گذاشته شده، شناخته و به دیگران بشناسانند، زمین‌شناسان نمونه هستند. لازمه این توانایی داشتن دانش خوب زمین‌شناسی، تلاش پیوسته برای یادگیری و به روز نگه‌داشتن دانش زمین‌شناسی، پشتکار و تحمل زحمات بیشتر است. خوش به حال کسانیکه دانش و تجربه خود را به نسلهای آینده و فرزندان خود که در آینده ادامه‌دهنده راه‌آنها خواهند بود، منتقل می‌کنند و سعادتمند جامعه‌ای که در آن نسلهای جوان علاقه‌مند به کار خود وتلاش‌گر و زحمت‌کش به پدران و پیشکسوتان خود که زمانی معماران به نام این جامعه بودند، هیشه با احترام نگریسته، حرمت و جایگاه رفیع آنها را مد نظر داشته و پیوسته از آنها به نیکی یاد می‌کنند.
-
جنابعالی ابزار و آلات و علم زمین‌شناسی که در گذشته وجود داشته را با زمان حاضر چگونه مقایسه می‌کنید؟
علم و فناوری پیوسته در دنیا در حال پیشرفت و تکامل است. سال‌های کنونی، عصر ماهواره‌‌های ارتباطی و عصر ابر رایانه‌ها و عصر الکترونیک است. قدر مسلم زمین‌شناس از ره‌آورد این پیشرفت‌ها نمی‌تواند و نباید بی‌بهره بماند. بودن تصاویر ماهواره‌ای با قدرت تفکیک بالا و تصاویر سه‌بعدی برای هر قسمت از کره‌زمین، وجود نرم‌افزارهای گوناگون بویژه آن دسته از نرم‌افزارها که در شاخه‌های مختلف علوم‌زمین مانند زمین‌ساخت، پترولوژی، مطالعات ژئوشیمیایی و غیره همه و همه سبب پیشرفت و ارتقاء سطح علمی دانش زمین‌شناسی و علوم وابسته به آن شده‌اند و هر زمین‌شناسی باید در جهت انجام بهتر ودقیق تر کارهای خود در کوتاه زمان از آن استفاده بهینه کند. متأسفانه این امکانات در گذشته وجود نداشت و ما علیرغم داشتن علاقه به کار و پشتکار از داشتن آن بی‌بهره بودیم.
-
توصیه شما به زمین‌شناسان و دانشجویانی که مایل هستند وارد این عرصه شوند، چیست؟
زمین‌شناسی با وجود داشتن زیبایی‌ها و جاذبه‌ها و پویایی خاص خود، شغل بسیار مشکل و طاقت‌فرسایی است. سختی‌ها و مشکلات موجود در طول مطالعات صحرایی و همچنین حوادثی که هر لحظه در طول عملیات صحرایی و رفت‌وآمدها در طول جاده‌ها ایجاد می‌شود، زمین‌شناسی را جزو شغل‌های سخت و پرمخاطره قرار می‌دهد. بنابراین عزیزانی‌که می‌خواهند در این شغل قدم بردارند، باید طاقت تحمل همه این مشکلات را داشته باشند. آنها باید عاشق بیابان باشند و از اعتماد به نفس بالایی برخوردار باشند، همچنین انسان‌های خودساخته و دارای فیزیک بدنی مناسب باشند و مهمتر از همه باید خصوصیات اخلاقی زندگی در جمع و کارگروهی را داشته باشند. یک زمین‌شناس هر ساله حداقل یک‌سوم از طول سال را در بیابان‌ها با همکاران خود زندگی می‌کند. بنابراین هر زمین‌شناس در طول عمر زمین‌شناسی خود افزون بر خانواده خود یک خانواده دیگری هم دارد که لازمه ماندن و بودن با این خانواده که در اصل همکاران ایشان هستند، داشتن حسن‌سلوک، حسن‌اخلاق و روحیه همکاری و درک متقابل است. من در طول مدت 35 سال خدمتم در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور شاهد آمدن بسیاری از دوستان بودم که متأسفانه به دلیل نداشتن این ویژگی نتوانسته‌اند عضوی از این خانواده باشند. به نظر من داشتن اخلاق خوب، روحیه همکاری، دوست‌داشتن همکاران و علاقه به کمک و انتقال دانش و تجربه در کنار داشتن دانش خوب زمین‌شناسی علت ماندگاری و داشتن نام نیک و مورداحترام بودن هر زمین‌شناس در سازمان است و خوش به حال کسانیکه این ویژگی‌ها رادارند و با این ویژگی‌ها شناخته شده‌اند.
-
سخن آخر
برای من کار کردن در سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در کنار بزرگان و علمای زمین‌شناسی افتخار بوده و هست. سازمان را با همه کسانیکه در آن مشغول کار هستند، دوست دارم و هنوز هم بعد از بازنشسته شدن به خاطر دیدن آنها، بودن در کنار آنها و یاد گرفتن از آنها کارمندتر از کارمندان هر روز صبح به اداره می‌آیم.
گفت‌وگو از مرضیه کاظمی
روحش شاد
صدا و تصویر شادروان محمدرضا سهندی را در لینک زیر ببینید/.
نظر شما :