گفت‌وگو با دکتر عبدالعظیم حقی‌پور
زمین در دل خود برکات بسیار دارد و برداشت از آنچه که پنهان در آن نهفته کار زمین‌شناس و معدن‌کاری ست که از آنچه در دل زمین است، آگاهی دارد و شیوه دست یازیدن به آن را می‌داند. یکی از این نام‌آوران آشنا با دل و جان زمین دکترعبدالعظیم حقی‌پور است که با تهیه نقشه لرزه‌زمین ساخت دنیا نامی پر افتخار از خود در تاریخ علم زمین‌شناسی ایران و جهان به جای گذاشته که آنچه در ادامه می‌آید حاصل گفت‌وگوی گرم و دوستانه ما با ایشان در سال 1384 است.
گفت‌وگو مرضیه کاظمی
ابتدا خودتان را معرفی کرده و خلاصه‌ای از سابقه فعالیت‌های علمی و تخصصی‌تان برایمان بگویید؟
16 آذر ماه سال 1318 در دزفول به‌دنیا آمدم و تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در همین شهرستان به پایان بردم. تحصیلات دانشگاهی لیسانس و فوق‌لیسانس خود را در رشته زمین‌شناسی از دانشگاه تهران، مدرک زمین‌شناسی معدنی را از دانشگاه خاورمیانه آنکارا، مدرک معادل فوق‌لیسانس دیگری نیز در میکروتکتونیک از دانشگاه وین اطریش و در نهایت در سال 1974 میلادی دکترای دولتی خود را در علوم زمین و طبیعی از فرانسه گرفتم. به لحاظ علاقه وافری که تقریباً از دوران کودکی به طبیعت داشتم پس از پایان تحصیلات متوسطه سعی در یافتن رشته‌ای داشتم که به تمام جنبه‌های طبیعت و اساس آن مربوط باشد. در همان سال‌ها یعنی سال 1337 رشته جدید زمین‌شناسی در دانشکده علوم دانشگاه تهران ایجاد شده بود، که به هرحال اینجانب جزو اولین فارغ‌التحصیلان این رشته جدید در ایران از دانشکده علوم دانشگاه تهران بودم و بلافاصله هم وارد سازمان تازه تأسیس زمین‌شناسی کشور شدم. کار خودم را در این سازمان با کارآموزی بهمراه دانشجویان سوئیسی دوره دکترای زمین‌شناسی و مربوط به آقای پرفسور گانسر شروع و در ادامه یعنی از سال 1341 به عنوان زمین‌شناس در این سازمان خدمت کردم. آن زمان کارشناسان همکار منحصر به چند نفر از فارغ‌التحصیلان در رشته طبیعی از دانشکده علوم دانشگاه تهران و رشته معدن از دانشکده فنی دانشگاه تهران بودند و سازمان زمین‌شناسی هم مجموعاً با پرسنل حدود ده نفر به ریاست جناب مرحوم مهندس خادم در بخشی از ساختمان قدیمی وزارت صنایع مستقر بود. در طول خدمتم و تا بازنشستگی در سازمان به طور عمده در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی فعالیت داشته، مسئولیت‌هایی نیز به ترتیب مانند ریاست بخش تکتونیک و زلزله‌شناسی، بخش سنگ‌شناسی یا زمین‌شناسی سنگ‌های سخت، بخش اصلی زمین‌شناسی، مدیریت مجموعه بخش‌های زمین‌شناسی و معاونت زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی را داشته‌ام. در خلال سالهای 59 تا 61 نیز افتخار ریاست سازمان زمین‌شناسی کشور را به عهده داشته‌ام که در آن زمان هم با همکاری آقای دکتر علی آقانباتی نقشه زمین‌شناسی ایران را به مقیاس دو و نیم میلیونیم تهیه کرده و هم در تهیه نقشه زمین‌شناسی خاورمیانه فعالیت داشته، ضمناً همکاری در تهیه نقشه زمین‌شناسی اروپا و اطلس زمین‌شناسی دنیا نیز در کادر کمیسیون نقشه‌های علوم زمین دنیا یا CGMW مشارکت داشتیم. به لحاظ اینکه اعتقاد داشتم به‌طور نسبی در فعالیت‌های زمین‌شناسی بیشتر از مسئولیت‌های اداری می‌توانم برای سازمان مثمرثمر باشم، با میل خود تقاضای ماندن در سازمان و فقط به عنوان یک زمین‌شناس را کرده و علیرغم پیشنهادات فراوان جهت ادامه به عنوان ریاست سازمان و یا برگشت به این پست، مایل به این سمت نبودم. سازمان زمین‌شناسی را مثل خانه خودم می‌دانستم و می‌دانم و همیشه سعی در توسعه آن در زمینه علوم زمین که خود اساس سایر علوم طبیعی است در سطح شایسته این مملکت داشته و دارم. بعد از بازنشستگی نیز با تعهد اخلاقی که داشتم، چند سالی نیز به طور افتخاری در سازمان خدمت کرده، متعاقباً هم به عنوان نماینده وزیر صنایع و معادن عضو شورای عالی زمین‌شناسی کشور بودم. به هرحال تاکنون هم نشان داده‌ام که عملاً از سازمان زمین‌شناسی بازنشسته نشده و کوشش در خدمت به آن دارم. در تهیه خیلی از نشریات علمی بین‌المللی و نقشه‌های علوم زمین در سطح منطقه‌ای و دنیا مثل نقشه سایزموتکتونیک دنیا و یا پژوهشهای مربوط به تکتونیک جوان و نوسانات سطح دریاها، حتی‌الامکان خود را به عنوان زمین‌شناسی که از سازمان زمین‌شناسی کشور بوده عنوان می‌کنم.
چه در همکاری مربوط به تهیه نقشه‌های علوم‌زمین منطقه‌ای چون خاورمیانه که خودم مسئولیت آن را دارم و چه مناطقی مثل اروپا، آسیای جنوب خاوری، افریقا و هم نقشه‌های زمین‌شناسی دنیا که داشته و دارم سعی در این است تا موقعیت سازمان زمین‌شناسی کشور ایران را در سطح والای مربوط حفظ کنم. این موضوع در اکثر بیش از یکصد مقاله علمی در زمینه‌های علوم زمین که در سطح ملی و یا بین‌المللی داشته‌ام نیز مطرح بوده است. گرچه ترجیح می‌دهم به جای اینکه بگویم چه برنامه‌ای دارم بگویم کدامیک را انجام داده‌ام، ولی به هرحال اکنون پروژه‌های علمی چون تهیه نقشه‌های جدید زمین‌شناسی خاورمیانه و نقشه تکتونیک و سینماتیک دنیا را در دست انجام داشته که حتی‌الامکان سعی می‌کنم با همکاری سازمان زمین‌شناسی کشور باشد. اولین نقشه متالوژنی خاورمیانه این کمیسیون نیز در حال حاضر با مساعدت سازمان زمین‌شناسی توسط آقای دکتر آقانباتی در دست تهیه است.
از نظر مطالب علمی نیز تاکنون پروژه‌های جدیدی را که به طور عمده مربوط می‌شود به علوم زمین و در نتیجه سازمان زمین‌شناسی کشور در سطح بین‌المللی پیشنهاد و عنوان کرده‌ام. مثلاً از سال 1996 میلادی و هم متعاقب آن پیشنهاد ایجاد رشته جدید فن‌آوری زمین‌زیستی (Geobiotechnology) را به سازمان یونسکو پیشنهاد کرده که البته بخشی از شاخه‌های آن چون زمین‌شناسی در پزشکی اکنون گسترش یافته، ولی به هرحال اولین جلسه بین‌المللی یا منطقه‌ای مربوط به آن در اواخر سال جاری از طرف سازمان بین‌المللی یونسکو در ایران برگذار خواهد شد. یا به عنوان مثال و با توجه به مسئولیتم به عنوان ریاست کمیته ملی برنامه‌های بین‌المللی علوم زمین یونسکو در چند سال گذشته چندین پروژه منطقه‌ای یا بین‌المللی را به سازمان یونسکو پیشنهاد کرده‌ام، که به نظر مهمترین آن بهینه‌سازی موضوعات زمین‌شناسی برای دانش‌آموزان و مردم در سطح جهانی (Optimizing Earth Sciences for School and Publics Internationally) است. آگاهی جوانان و مردم عادی به زمین و پدیده‌های مربوط از یکطرف باعث علاقه آنها به طبیعت و در نتیجه سعی در حفظ آن و محیط زندگی و منابع مربوط خواهد شد و از طرف دیگر آنها را آشنا به پدیده‌های مخاطره‌آمیز که تا اندازه‌ای ضروری از نظر ایمنی است، خواهد کرد. اصولاً در طبیعت و پدیده‌های آن اشتباه وجود ندارد بنابراین در هر زمان و فقط در سطح دانش و برداشتی که از آن داریم لااقل می‌توان امکان وقوع پدیده‌های مربوط را با توجه به ویژگی‌های محل احتمال داد. به عنوان مثال با توجه به درخواست دبیر کل آکادمی علوم جهان اسلام از اینجانب به منظور سخنرانی در مورد زلزله در جهان اسلام و هم در رابطه با تهیه نقشه لرزه زمین‌ساخت جهان اسلام که قرار بود در اندونزی و قبل از زلزله و تسونامی اواخر سال 2004 میلادی انجام شود، گزارش خودم را قبلاً به آنها ارسال کرده بودم. این کنفرانس به هرحال بعداً به جای اندونزی در مالزی و با شرکت آکادمی‌های علوم تمام کشورهای اسلامی و هم دانشمندانی از آکادمی‌های سایر کشورها مثل اروپا و امریکا و مؤسسه یا موزه نوبل تشکیل شد. در گزارش اینجانب که حدوداً سه ماه قبل از تسونامی اخیر تهیه و به دبیرکل آکادمی‌های جهان اسلام ارسال شده بود، به امکان بعضی از پدیده‌های متعاقب زلزله مثل تسونامی و برای مناطقی مثل سواحل آسیای جنوب خاوری با توجه به ویژگی‌های طبیعی و زمین‌ساخت حاصل از ژئودینامیک منطقه اشاره شده بود که به هرحال متأسفانه اتفاق افتاد.
سایر فعالیت علمی اینجانب در گذشته و یا تاکنون شامل مواردی چون عضویت در مجامع بین‌المللی مثل عضویت افتخاری در “CLIP” یا تغییرات آب و هوائی و گذشته جهان و مربوط به یونسکو بهمراه اتحادیه بین‌المللی زمین‌شناسی، شرکت در نشست‌های علمی بین‌المللی و داشتن همکاری در پروژه‌های علمی مراکز تحقیقاتی چون مرکز ملی پژوهشهای علمی فرانسه، استادان دانشگاه‌های فرانسه، آکادمی علوم مربوط، دانشگاه‌های سوئیس و آلمان، داشتن پست معاونت جهانی کمیسیون مربوط به نقشه‌های علوم زمین “GCMW/CCGM” و هم ریاست خاورمیانه‌ای مربوط در مواردی مشاور سازمان بین‌المللی یونسکو و مثلاً در مورد پیشنهادی که خود برای تأسیس مرکز بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله را در ایران داده بودم، استاد داوری دوره دکترای زمین‌شناسی در مواردی مثل دانشگاه ژنوـ سوئیس و دانشگاه‌های ایران، با توجه به دعوت انجام سخنرانی‌های علمی در دانشگاه‌ها و مراکز و هم نشست‌های علمی بین‌المللی در اروپا، امریکای شمالی و جنوبی، آسیا و آسیای جنوب خاوری و خاورمیانه، قبلاً مشاور عالی منطقه آزاد قشم برای مواردی مثل تأسیس مراکز علمی و دانشگاه بین‌المللی، پزشکی و بیوتکنولوژی خلیج‌فارس، اکنون داشتن عضویت در هیأت امنای مرکز پژوهشهای بیوتکنولوژی خلیج‌فارس و همکاری با یونسکو و نیز منطقه آزاد قشم به ویژه در مورد پیشنهاد تاسیس اولین ژئوپارک ایران در خاورمیانه و خلیج‌فارس که احتمالاً به زودی نیز در شبکه بین‌المللی مربوط قرار گیرد و بالاخره تاکنون همکاری در پژوهشهای زمین‌شناسی مورد نیاز و مربوط به پروژه‌های عمرانی و فراوانی در کشور بوده است.
روند صعودی و شکل‌گیری سازمان زمین‌شناسی کشور را از گذشته تا امروز در صورت امکان تشریح کنید؟
شکل‌گیری سازمان بدین‌صورت بوده که پس از مرحله مقدماتی و با همکاری سازمان ملل متحد کارشناسان با تجربه‌ای از سراسر دنیا مثل فرانسه، اتریش، سوئیس، آلمان، انگلیس، هلند، کانادا، ژاپن، استرالیا و امریکا در سازمان حضور یافته به همراهی کارشناسان ایرانی در توسعه علوم مربوط فعالیت کردند. در ادامه زمین‌شناسان نسبتاً جوان ایرانی در سازمان زمین کشور از یکطرف با توجه به توان خود و وجود سرزمینی غنی از نظر پدیده‌ها و منابع طبیعی و از طرف دیگر با عنایت به کسب تجارب در همکاری با متخصصان مختلف این سازمان جوان را که مثلاً حدود بیست سال از تأسیس آن می‌گذشت، شاید در سطحی بالاتر نسبت به سازمان‌های مشابه در کشورهای منطقه با قدمت‌های 80 تا 100 ساله قرار دادند. یکی از علل پیشرفت یا مورد نیاز روند صعودی برای سازمان زمین‌شناسی کشور متکی به دو موضوع و بدین شرح بوده و یا می‌تواند باشد. اولاً زمین‌شناسی رشته‌ای است که انسان در دانشگاه راه و روش پژوهشهای مربوط را یاد می‌گیرد ولی تجارب خود را به یاری کارشناسان دارای تجربه بیشتر و عملاً در طبیعت می‌تواند کسب کند. یکی از دانشجویانی را که در سال نهائی تحصیل برای گردش علمی و به همراه همکلاسان و با حضور بعضی از استادانشان به صحرا برده بودم، به من گفتند، که در این چهار روز به ویژه در طبیعت به اندازه چهار سال تحصیل تجربه یافتم. بنابراین علاوه بر طبیعت به نظر اینجانب انتقال تجارب و دانسته‌ها به ترتیب از قدیمی‌ترها به جوان‌ترها به ویژه در مورد زمین‌شناسی مهمترین وظیفه بوده و از هر خدمت دیگر شایسته‌تر است. باید هر کارشناس همانطور که خود پرورش و تربیت یافته، لااقل چند نفر و حتی‌الامکان مشابه یا بهتر از خود را برای جایگزینی در جامعه هدایت کند که البته این موضوع در تداوم زمانی هر روز با عنایت به امکانات جدیدتر و هم به طور طبیعی ارتقای نسبی هوش در نسل‌های جوان‌تر، سهل‌تر خواهد بود.
سازمان زمین‌شناسی کشور همچون سازمان‌های مشابه خود در جهان، مرکزی است علمی با برنامه‌های پژوهشی خود و تهیه نقشه‌های علوم زمین و هم مزید بر آن انجام اکتشافاتی که نتایج آن تأمین‌کننده منابع مورد نیاز و در نتیجه تأسیس صنایع اصلی کشور بوده و است. کارشناسان زمین‌شناس و از سازمان زمین‌شناسی در رابطه با رشته علمی خود از یکطرف در راه‌اندازی و یا همکاری در بسیاری از سازمان‌های دیگر و مراکز پژوهشی و همچنین به عنوان استادان دانشگاهی با توجه به تجربه تواماً علمی و عملی خود پیشقدم و مؤثر بوده‌اند. زمین‌شناس در پژوهش صحرائی مزید بر نیاز به تفکر، صرف انرژی فیزیکی را نیز در گذر از مناطق دشوار ریسک‌پذیر و دور از محل زندگی لازم دارد. با توجه به فوق و به منظور جذب و نگهداری نیروهای مستعد و هم با هدف دستیابی مناسب از نتایج پژوهش‌ها و بررسی‌های زمین‌شناسی طبیعتاً سیستم اداری مناسب و همخوان ضروری به نظر می‌رسد. به نظر اینجانب و با توجه به توضیحات فوق، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به همت تمام کارکنان آن پیشرفت نسبتاً شایسته‌ای داشته ولی با توجه به تغییر روند در تأمین مربوط به اداره آن که ابتدا قانون ویژه و نسبتاً مناسب خود را تحت نظارت شورای عالی متشکل از چند وزیر و رئیس دانشگاه تهران داشته سپس تحقیقاتی شده و قبل از اجرای قانون پژوهشی خود به صورت سیستم اداری تغییر یا تبدیل یافته، شاید برآیند فعالیت‌های آتی آن نیز بطور طبیعی با سیستم اداری اخیر نزدیک یا تطبیق یابد.
فکر تهیه نقشه لرزه زمین‌ساخت دنیا از کجا شروع شد؟
کمیسیون جهانی نقشه‌های علوم زمین دنیا به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مراکز علمی جهان حدود 125 سال پیش یعنی در سال 1881 میلادی تشکیل شد. اینجانب حدود سی سال پیش به عنوان زمین‌شناسی از ایران و با عنایت به موقعیت برجسته سازمان زمین‌شناسی کشور در منطقه و هنگامی که زمینه تهیه اولین نقشه زمین‌شناسی خاورمیانه را مهیا می‌کردم به عنوان معاونت کمیسیون جهانی فوق و ریاست خاورمیانه‌ای مربوط انتخاب شدم. اکنون در کمیسیون جهانی فوق‌الذکر با سابقه‌ترین عضو بوده و به ترتیب معاونت پرفسور مارسی و بعد از آن معاونت پرفسور اوبوون که در عین حال ریاست آکادمی علوم فرانسه و مدتی ریاست آکادمی علوم اروپا بودند، سپس معاونت پرفسور دکور که اکنون ریاست دائم‌العمر آکادمی علوم فرانسه است و بالاخره در حال حاضر معاونت پرفسور کادت را به عنوان ریاست خاورمیانه به عهده دارم. ضمناً از ابتدا تا سال گذشته از نظر سنی و شاید تجربی جوانترین عضو این کمیسیون بوده که با دانشمندان بسیار برجسته و فراوانی از تمام جهان در این کمیسیون همکاری می‌کردم. تجربه جالب و یا مهمی که در این مدت به دست آوردم توجه دانشمندان بزرگ فوق‌الذکر بود به مطالب و پیشنهادات درست و منطقی، حتی اگر از طرف بنده مطرح می‌شد که زمین‌شناسی نسبتاً جوان بودم. به عنوان مثال در یکی از جلسات مجمع مربوط و زمان ریاست پرفسور اوبوون این مسئله را مطرح کردم، که مگر طبیعت در روند پدیده‌های خود به خاطر سهولت در کار زمین‌شناسان که دوره‌های فعالیت را منقطع نشان می‌دهند، خود متناوب عمل می‌کند، در غیر این صورت باید راهنمای نقشه‌های تکتونیک که نشان‌دهنده فعالیت‌های ژئودینامیکی در ابعیاد گسترش سطحی و عمق زمانی است، به صورت پیوسته ارائه شود. این پیشنهاد مورد قبول قرار گرفته و در چندین جلسه ویژه در پاریس و لندن، راهنمای کاربردی جدید را برای نقشه‌های تکتونیک جهانی مربوط به این کمیسیون بین‌المللی تدوین کردیم.
و اما در مورد سئوال شما راجع به نقشه یا نقشه‌های سایزموتکتونیک و مسائل زلزله. ابتدا باید عرض کنم که تا زمانی بیشتر زلزله‌های نسبتاً بزرگ حادث در ایران را چون زلزله سال 1968 میلادی دشت بیاض و متعاقب آن قیر و کارزین، قائنات، شرق کرمان، طبس، ساوه و قم را مطالعه و گزارش کرده که مواردی از آن نیز در انتشارات بین‌المللی چون مجله انجمن زلزله‌شناسی امریکا منتشر شده است. اولین نقشه سایزموتکتونیک منطقه‌ای و مربوط به ایران، افغانستان و پاکستان را با همکاری زمین‌شناسان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور حدود 21 سال پیش تهیه کردم، که توسط کمیسیون بین‌المللی نقشه‌های علوم زمین دنیا و سازمان یونسکو در سال 1984 میلادی همراه با کتابچه مربوط منتشر شد. جالب اینکه در مجمع عمومی کمیسیون بین‌المللی نقشه‌های علوم زمین که در آن زمان در سازمان یونسکوـ پاریس و با پیام دبیر کل یونسکو افتتاح شد، از این نقشه در پیام فوق به عنوان نوآوری در تهیه نقشه‌های علوم زمین بین‌المللی یاد شده، ضمناً شاید در آن زمان نیز پذیرش پیشنهاد اینجانب برای تاسیس مرکز بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله مربوط به منطقه آسیا و در ایران نیز تا اندازه‌ای متأثر از این موضوع بوده باشد. متعاقباً از بنده خواسته شد تا نقشه مشابه برای آسیای جنوب خاوری تهیه کنم و هم از طرف زمین‌شناسان چینی برای تهیه چنین نقشه‌هایی برای منطقه مربوط توسط آنها ولی با نظارت بنده.
به هرحال دومین نقشه سایزموتکتونیک منطقه‌ای که تهیه کردم مربوط می‌شود به گستری خاورمیانه، که درسال 1992 میلادی و با مساعدت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور منتشر شد. این نقشه که در اوایل دهه بین‌المللی مبارزه با مخاطرات طبیعی (UN-IDNDR) تهیه و به این بخش از سازمان ملل تقدیم شده از طرف ریاست بخش مربوط در سازمان ملل به عنوان مهمترین هدیه از آن قدردانی شده است.
در خصوص نقشه لرزه زمین‌ساخت دنیا و مراحل تهیه آن در صورت امکان توضیحاتی را ارائه فرمائید؟
تصمیم گرفتم در ابتدای قرن و هزاره جدید به عنوان یک زمین‌شناس ایرانی و از سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نقشه لرزه زمین‌ساخت دنیا شامل ساختار تکتونیکی جهان و جابجائی‌های ژئودینامیک کنونی مربوط را در مقیاس میلیمتری چه در قاره‌ها و یا قعر اقیانوس‌ها به همراه سایر داده‌هایی چون آتشفشان‌های جوان و فعال و هم دانسته‌های زلزله 5 هزار ساله از هزاره سوم قبل از میلاد مسیح تا هزاره سوم بعد از میلاد مسیح تلفیق و تهیه کرده و همانطور که در نقشه منعکس است از طریق ساختار بین‌المللی ترمیم بلایای طبیعی مربوط به سازمان ملل (ISDR) که در همان زمان تشکیل شده به جوامع و تشکیلات عملی جهان تقدیم دارم.
برای تهیه این نقشه از داده‌های علمی در سطح گسترده و مورد نیاز استفاده با دانشمندان مختلف و فراوان در سطح دنیا چون پرفسور لوپیشن مذاکره و تبادل‌نظر داشته، ضمناً از همکاری کمیته علمی بین‌المللی ویژه که در رابطه با این برنامه تشکیل و متشکل از پرفسور ماداریاگا از ENS فرانسه، پرفسور فونی‌چلو از ING و دانشگاه رم در ایتالیا، پرفسور امیرسیز از امپریال کالج لندن، پرفسور کادت ریاست CGMW و از دانشگاه پیرـماری‌کوری پاریس، دکتر کاتو معاونت سازمان زمین‌شناسی ژاپن و رئیس جهانی زیر کمیسیون نقشه‌های بلایای طبیعی مربوط به CGMW، و دکتر وایت ساید رئیس بخش داده‌های زلزله NOAA امریکا بوده است، استفاده کرده‌ام.
متعاقب رقومی شدن این نقشه به یاری سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور و به ویژه به کمک تمام گروه فعال و جوان بخش GIS مربوط، انتشار آن در اروپا توسط کمیسیون جهانی نقشه‌های علوم زمین و سازمان بین‌المللی یونسکو انجام پذیرفت. این نقشه در زمانی کوتاه سه بار در مقیاس‌های 25 و 50 میلیونیم منتشر و حدوداً بیست هزار نسخه از آن درخواست و پخش شد. سهم اینجانب به عنوان ابداع و تهیه کننده شامل سیصد نسخه به مقیاس 25 میلیونیم به همراه کتابچه مربوط بوده که حدود دو سوم آن را به سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور و مابقی را حتی‌الامکان به دانشگاه‌ها و مراکز علمی و متخصصان مربوط هدیه کرده‌ام. این پروژه علمی که در مورد آن به ویژه پس از انتشار، دعوت به سخنرانی‌هایی در دانشگاه‌ها مثل ایلنوی شمالی امریکا شده و انجام داده‌ام، به مقیاس کوچک و به همراه چکیده گزارش در مجلات علمی مثل اپیزد که ژورنال بین‌المللی علوم زمین و مربوط به اتحادیه بین‌المللی علوم زمین است و هم در ژئوکرونیک که مجله علوم زمین فرانسه است انتشار یافته، ضمناً به صورت کارت پستال نیز توسط اتحادیه بین‌المللی علوم زمین چاپ و در کنگره جهانی زمین‌شناسی فلورانس ایتالیا پخش شد.
نظرتان در خصوص مطالعات جاری درباره زلزله در ایران چیست؟
اگر زلزله را همانند یک بیماری فرض کنیم، زمین‌شناس پزشک آن، ژئوفیزیسین رادیولوژیست آن و مهندسان زلزله با مقاوم و ایمن‌سازی تأمین‌کننده داروی آن هستند که همکاری همه ضروری بوده و هدف اصلی بنده در مورد پیشنهاد تأسیس مؤسسه بین‌المللی زلزله در ایران نیز در جهت اهداف همین همکاری‌های بیش از پیش ثمربخش بوده است.
همیشه با خود فکر می‌کردم اگر در پرتو فعالیت‌های خود و سایر همکارانم بتوانیم تلفات بلایای طبیعی مثل زلزله را حتی به تعداد یک نفر هم که شده کاهش دهیم نتیجه زحمات خود را دریافت کرده‌ایم تا چه رسد به ایمن‌سازی اجتماعی و تأسیسات ملی. به هرحال خوشحالم که کارشناسان مجرب ایرانی در همه زمینه‌ها و به ویژه زمین‌شناسان تا به امروز این وظیفه را در حد توانایی خود به خوبی انجام داده‌اند.
فکر می‌کنید به مسائل مربوط به زمین‌شناسی در کشورمان تا چه حد اهمیت داده می‌شود؟
اگر اغراق نباشد واقعاً منشاء بیشتر علوم دنیا از ایران بوده و ایرانی‌ها در بسیاری از جمله طب و نجوم و هم استفاده از منابع طبیعی و زمین مثل آب و سازه‌های مربوط سر آمد دانشمندان جهان بودند. جوانان باید از تجربیات گذشتگان سرمشق بگیرند و آنرا فراموش نکنند. خوشبختانه انگیزه دستیابی به علوم مختلف در کشورمان در بین علاقه‌مندان بسیار برجسته است که در همین راستا باید روح همکاری و تعامل بین اندیشمندان و کارشناسان را تقویت کرد زیرا فعالیت علمی که توسط گروهی از دانشمندان هم‌فکر و با تجربه صورت می‌گیرد با فعالیت انجام شده توسط یک کارشناس قابل مقایسه نیست.
اگر به رشته زمین‌شناسی، توجهات اساسی را داشته باشیم شاید در آینده‌ای نزدیک به اندازه نیاز به پزشک به زمین‌شناس نیاز داشته باشیم. باید سعی کنیم مسائل زمین‌شناسی را به روز و بهینه درآوریم و همانطور که قبلاً اشاره شد این علم را به جوان‌ها و عموم جامعه بیش از گذشته بشناسانیم تا خود حافظ منابع طبیعت باشند. حتی برای دانش زمین‌شناسی که خود اساس سایر علوم طبیعت است، علاوه بر ترفیع ارزش، اجرای المپیاد جوانان ضروری است.
اگر به گذشته و زمان جوانی‌تان باز گردید آیا باز هم فعالیت در رشته زمین‌شناسی را انتخاب خواهید کرد یا خیر؟
با وجود همه سختی‌ها باز هم زمین را دوست دارم و اگر دوباره فرصتی پیش آید فعالیت در رشته زمین‌شناسی را انتخاب می‌کنم. اگر کسی زمین‌شناسی را دوست نداشته باشد و مجبور به فعالیت در این رشته باشد، مطمئناً زجر زیادی را متحمل خواهد شد. احساس می‌کنم طبیعت به ما تعلق ندارد بلکه این مائیم که متعلق به سرزمینمان هستیم و شاید شعار بسیاری از زمین‌شناسان عاشق این باشد که زمین نه برای ما بلکه ما برای زمین. یک زمین‌شناس متعهد خود را جزئی از سرزمین و عاشق طبیعت می‌داند، حضور در دل محیط و صرف غذاهای بسیار ساده در طبیعت و همنشینی با دیگر انسان‌های صادق و ساده‌ایی که در بیابان حضور دارند بسیار لذت‌بخش و جذابیت‌های موجود در بطن طبیعت برای وی بسیار زیباتر و دلنشین‌تر خواهد بود. در نهایت باید بگویم بخاطر اینکه شغل آدمی لااقل نصف زندگی او را تشکیل می‌دهد، هرکسی باید به اندازه خودش علاقه‌مند به شغل و حرفه خود باشد که این موضوع در زمین‌شناسان به لحاظ شرایط سخت و طاقت‌فرسای کاری آنها نمود بیشتری پیدا می‌کنند.
زمین‌شناس واقعی چه کسی است و تفاوت نگاه وی به طبیعت با یک فرد عادی در چیست؟
زمین‌شناس واقعی کسی است که زمین و طبیعت اطراف خود را به خوبی بشناسد و آن را با تمام وجود حس کند که در این صورت اگر آن را شناخت، به آن علاقه‌مند خواهد شد و آن را دوست خواهد داشت. یک زمین‌شناس هر چیزی را که در طبیعت مشاهده می‌کند در پی دستیابی به منشاء اولیه آن بر می‌آید و هر گوشه از طبیعت برای او شگفتی و تازگی خاص و جدیدی را دارد، در حالیکه یک انسان معمولی ممکن است همه جای زمین را یکنواخت ببیند و یک زمین‌شناس به لحاظ اینکه متوجه وجود بسیاری از این تفاوت‌ها می‌شود و از گذشته زمین اطلاع دارد و در زمان حال نیز به بررسی و تحقیق در مورد آن می‌پردازد به راحتی می‌تواند آینده زمین را حدس زده و آن را پیش‌بینی کند. به هرحال دانش انسان هرچه فراتر باشد به خداوند خالق نزدیکتر می‌شود.
برخورد خانواده با رشته مورد علاقه شما و فعالیت در آن چگونه است؟
خانواده‌ام علاقه فراوانی به ورزش و حضور در طبیعت دارند و این در حالی است که من به اقتضای شغلم روزها و ماه‌های طولانی را از خانواده‌ام به دور و در مناطق مختلف ایران و دنیا بوده که بخاطر همین زمانی که با آنها در طبیعت حضور می‌یافتم در خصوص مسائل مربوط به طبیعت و زمین‌شناسی برایشان توضیح می‌دادم و آنها را علاقه‌مند می‌کردم تا عدم حضور من در منزل برایشان مقدورتر باشد.
در خاتمه چه توصیه‌ای برای جوانان علاقه‌مند به رشته زمین‌شناسی دارید؟
من معتقدم که جوانان امروزی فکر و اندیشه بهتر و روشنتری نسبت به ما دارند که بر همین اساس به آنها توصیه می‌کنم علاوه بر علاقه‌مندی به این رشته، همکاری با دیگران و کسانی که در این راه تجربه بیشتری اندوخته‌اند را فراموش نکنند. همانطور که اشاره شد باید توجه داشت نتیجه کار چند نفره با فعالیت یک نفر به تنهایی قابل مقایسه نیست و از طرفی مایلم به آنها بگویم همیشه و همواره در هر کجا که هستند خودشان را مدیون مملکت و سرزمین خود بدانند و به آن خدمت کنند. جوانان باید سعی کنند از زمین با این همه منابع خدادادی و بکر به درستی استفاده کنند و آنرا به شکلی مطلوب به آیندگان واگذار کنند. بهره‌برداری از منابع زمینی نباید به شکلی باشد که شاهد تخریب‌های غیرقابل جبران زمین و طبیعت باشیم، که دستیابی به این موضوع در گرو استفاده و بهره‌گیری از تجربیات گذشتگان و انتقال صحیح آن به آیندگان خواهد بود.
از طرف دیگر مسئولان کشور باید به فکر توسعه بیشتر بسیاری از ارگان‌ها چون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به عنوان متولی تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی و همچنین اکتشاف منابع باشند و همیشه این موضوع را به ذهن بسپاریم که اگر علوم زمین را نداشته و به آن آگاهی کامل نداشتیم، معادن و منابع موجود و به طور عمده زیرزمینی‌مان را هم نمی‌شناختیم و امروز چرخ صنعت و توسعه کشورمان با این سرعت به چرخش در نمی‌آمد. مایلم بگویم نباید فکر کرد سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور تنها یک ارگان اداری است بلکه باید بعد پژوهشی آن را مجدداً توسعه بیشتری داد و به فکر صرف زمان و فکر بیشتری برای آن بود تا به این ترتیب نخبگان و علاقه‌مندان راحت‌تر و با روئی گشاده‌تر جذب آن شوند.
روحش شاد و یادش گرامی
نظر شما :