تجمع هيدروکربن و تکتونيک صفحه‌اى
در سالهاى اخير محققين زمين شناسى موفق به اکتشاف بيشترى در زمينه تکتونيک صفحه‌اى شده‌اند نتيجه بوجود آمدن عده‌اى از منابع اقتصادى جهان را مربوط به اين تحولات مى‌دانند. از جمله عقيده دارند که در حواشى سازنده و مخرب تکتونيکى منابع عظيم هيدروکربورى در جهان تشکيل شده و پخش شده است.
● تکتونيک صفحه‌ايطبق اين نظريه قسمتهاى بيرون و سخت کره زمين روى طبقات نرمتر از خودشان در حال حرکت بوده و اين قسمتهاى بيرونى پوسته زمين توده يکپارچه‌اى نبوده و از ۶ صفحه اصلى و چندين صفحه کوچک تشکيل شده است. حاشيه اين صفحات را صفحات تکتونيکى مى‌نامند و اگر در اين حاشيه‌ها صفحات با يکديگر تصادم کنند، در اين صورت آنها را حاشيه‌هاى مخرب مى‌نامند که اکثريت زمين لرزه‌ها و فرآيندهاى فعال پوسته زمين در حواشى اين صفحات بوجود مى‌آيد و اگر بر اثر خروج مواد مذاب درونى در اين حاشيه‌ها پوسته جديدى بوجود آيد، در اين صورت آنها را حاشيه‌هاى سازنده مى‌نامند.
● حاشيه مخرب و تجمع مواد هيدروکروبوريبطورى که ذکر شد در حاشيه مخرب دو صفحه تکتونيکى باهم تصادم مى‌کنند و نيز امکان دارد يک صفحه به زير صفحه ديگر فرورفته و توسط گوشته داغ هضم گردد، در مناطق فرورانش (Subduction) جاهايى که پوسته اقيانوسى به زيرپوسته قاره‌اى فرو رود، گودالهاى عميقى به نام گودالهاى اقيانوسى بوجود مى‌آيد که به موازات اين گودالها غالبا رشته‌اى از کوهها و جزاير آتشفشانى (جزاير کمانى) بوجود مى‌آيد.در نتيجه اين پديده حوضه اقيانوسى در اين نوع مناطق به حوضه‌هاى کوچکترى تقسيم شده ، از يک طرف به جزاير کمانى و از طرف ديگر به رشته کوههاى ساحلى محدود مى‌گردد. در نتيجه بوجود آمدن گودالها و جزاير کمانى در حاشيه چنين حوضه‌ها درياهاى محدودى ايجاد شده که تقريبا بسته هستند و در اين درياها ، رسوبات و باقيمانده مواد آلى حاصل از قاره و اقيانوس بخوبى جمع شده و در اثر کمبود اکسيژن و فعاليت باکتريهاى بى‌هوازى شرايط اصلى براى تشکيل ساپروفيلها بوجود مى‌آيد و چون اين نواحى در حاشيه صفحات تکتونيکى قرار دارند، بدين جهت پس از مدتى چين خوردگى حاصل کرده و مکانهاى خوبى را جهت تجمعات هيدروکربورى بوجود مى‌آورند.
● حاشيه سازنده و تجمع مواد هيدروکربوريدر حاشيه‌هاى سازنده نيز امکان بوجود آمدن کانسارهاى هيدروکربورى وجود دارد. اگر امکان توسعه يافتن کف اقيانوس در زير يک قاره وجود داشته باشد، باعث مى‌شود که آن قاره به دو قسمت تقسيم شود و در نتيجه در محل شکاف پوسته جديدى بوجود آيد (آفريقاى جنوبى و آمريکاى جنوبى). در اثر فشارهاى بيشتر و با گذشت زمان و در اثر فشارهاى بيشتر دو قاره از همديگر جداشده ، بطورى که بين آنها را آب گرفته و دريايى تشکيل مى‌شود که اين درياى بسته و کم عمق محل مناسبى براى رشد موجودات زنده مى‌باشد.همچنين اگر در اين دريا آب به شدت تبخير شود در نتيجه باعث بوجود آمدن لايه‌هاى نمک شده که اين نمکها همراه ديگر رسوبات به کف درياى مزبور رسوب مى‌کنند و در مراحل بعدى و در اثر فشارهاى بيشتر فاصله بين دو قاره افزايش يافته و وسط آنها به يک اقيانوس بزرگ تيديل مى‌شود که در اين اقيانوس رسوبات دريايى روى نمک و مواد آلى را تدريجا پوشانده و در نتيجه اعمال فيزيکى و شيميايى آنها به هيدروکربور تبديل مى‌شوند
.● گنبدهاى نمکى و ارتباط آنها با نفتگيرهارسوبات نمکى بر اثر فشاهاى وارده تغيير حجم داده و به شکل گنبدهاى نمکى در آمده و به عنوان تله‌هاى نفتى عمل مى‌کنند. در حاشيه شرقى اقيانوس اطلس چنين گنبدهاى نمکى از ناحيه فلات قاره تا مناطق عميق‌تر حتى تا عمق ۵۰۰۰ متر کشف شده‌اند و اين نشان دهنده تشکيل رسوبات نمکى هنگام جدا شدن قاره‌ها در درياهاى کوچک است و اقيانوس اطلس نيز در اول درياى کوچک بوده و با پيدايش اين گنبدهاى نمکى در اقيانوس اطلس چنين تصور مى‌کنند که در اعماق اقيانوسها نفتگيرهاى با ارزشى کشف شود و در مورد درياهاى ديگر نيز از اين تئورى پيروى مى‌کنند
.● نحوه تشکيل دياپيرها و نقش آنها در کانسارهاى نفت ايراندر مورد نحوه تشکيل ذخاير نفتى ايران با در نظر گرفتن لايه‌ها و گنبدهاى نمکى زياد در مناطق نفت خيز جنوب ايران نيز مى‌توان از تئورى تکتونيک صفحه‌اى پيروى کرد. بطورى که مى‌دانيم در حدود ۱۰۰ ميليون سال پيش درياهاى بسته‌اى ايران را مى‌پوشاند (دوره کرتاسه و قبل از آن)
.● پيدايش زاگرس و ارتباط آن با تله هاى نفتيدر زمان ترشير صفحه عربستان (خليج فارس و زاگرس هم جزو آن بوده) که در جنوب غربى اين دريا قرار داشته تدريجا از قاره آفريقا جدا شده و به سمت شمال شرق حرکت مى‌کند که در منطقه برخورد آن با قاره اروپا - آسيا (ايران مرکزى) زمين بالا آمده و درياى اوليه تدريجا خشک مى‌شود و در نتيجه اين تصادم و رفتن قاره عربستان به زير ايران مرکزى باعث مى‌شود که لايه‌هاى رسوبى داراى مواد آلى تشکيل شده در درياى کم عمق اوليه که روى هم انباشته شده است، چين خوردگى حاصل کرده و سلسله کوههاى زاگرس را بر روى منطقه فرورانش بوجود آورد.همچنين در اثر چين خوردگيهاى بعدى ساختمانهاى تاقديسى که روى هم رفته در جهت شمال غرب و جنوب شرقى قرار دارند، در منطقه بوجود آمده اند که در مراحل بعدى به عنوان تله‌هاى نفتى با ارزش توانسته‌اند در جنوب ايران نفتها را در خود نگه دارند.
نظر شما :