بررسی ریخت زمین ساختی گستره کپه داغ- بینالود بر پایه شاخصهای گرادیان شیب رود و هیپسومتری

بررسی ریخت‌زمین‌ساختی گستره کپه داغ – بینالود بر پایه شاخصهای گرادیان شیب رود و هیپسومتری

نوشته: نگار حقی پور*

تاریخ دریافت: 30/03/1385

چکیده

           کمربند چین‌خورده - گسل خورده کپه داغ - بینالود در شمال خاور ایران، بخشی از ابرقاره اوراسیا و لبه جنوبی صفحه توران را تشکیل می‌دهد و آنچه امروز در کپه داغ می‌بینیم، نتیجه آخرین فازهای چین خوردگی آلپ - هیمالیاست. ریخت‌شناسی منطقه در مراحل جوانی بوده و چینهای بسیار جوان آن نشانگر رابطه مستقیم توپوگرافی ناحیه با ساختارهای زمین‌شناسی است. بررسی گرادیان شیب رود و هیپسومتری برای  85 زیر حوضه و 98 رودخانه حوضه آبریز  اصلی منطقه (کشف رود، اترک رود، گرگان رود، جاجرم و رودخانه‌های دشت ترکمنستان) به منظور برآورد برپایی و توزیع نیروهای فشارشی در منطقه به کار گرفته شد. تلفیق نقشه‌های ریخت‌سنجی حاصل از این دو شاخص بی‌هنجاریهای زمین‌ساختی منطقه را به خوبی نشان می‌دهد. بر اساس نتایج حاصل از این شاخصها،  می‌توان 5 زون ریخت‌زمین‌ساختی با آهنگ برپایی بالا تشخیص داد :

1) بخش میانی گسل اشک آباد (کپه داغ)  در فاصله جغرافیایی  56  47 E, 38 35 N to 57 34 E, 37 56N

2) زیر حوضه‌های گرگان رود، بویژه حوضه‌هایی که بین گسل شاورد (در جنوب) و بخش خاوری  گسل خزر (در شمال) واقع شده‌اند .

3) حوضه‌های در ارتباط با گسلهای نوخندان، قره داغ، سرخ ده و آمرودک که برخی مربوط به زیر حوضه‌های دامنه شمالی کشف رود و برخی مربوط به حوضه‌های دشت ترکمنستان در این بخش است.

4) حوضه‌های در ارتباط با  گسلهای شوقان و قلی که زیر حوضه‌های رودخانه جاجرم می‌باشند.

5) حوضه‌های دامنه جنوبی کوه بینالود که نسبت به حوضه‌های دامنه شمالی برپایی بالا و کوتاه‌شدگی بیشتری نشان می‌دهند و به نظر می‌رسد گسل بینالود و گسل شمال نیشابور در این اختلاف ریخت‌زمین‌ساختی بی‌تأثیر نباشند.

علاوه بر زونهای ریخت‌زمین‌ساختی با آهنگ برپایی بالا، مناطق با آهنگ برپایی پایین- متوسط تشخیص داده شد که شامل بخش باختر و جنوب باختر سرخس، حوضه‌های دامنه جنوبی اترک رود که در ارتباط با زون گسل آشخانه و تکال کوه هستند و زیر حوضه‌های رودخانه جاجرم در بخش خاور رشته کوه آلاداغ می‌شوند.

 *سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران