خاستگاه نهشته های سیلیسی آواری سازند جیرود در البرز مرکزی
خاستگاه نهشته های سیلیسی آواری سازند جیرود در البرز مرکزی
مجید خزایی1، محبوبه حسینی برزی2 ، عباس صادقی3 و حسین مصدق4
تاریخ دریافت: 30/ 11/ 1395 تاریخ پذیرش: 17/ 04/ 1396
چکیده
با مطالعه ماسه‌سنگ‌ها (سنگ‌نگاری، تجزیه مودال و تجزیه کانی های سنگین) و گلسنگ های (ژئوشیمی عناصر اصلی و فرعی) سازند جیرود (دونین پسین) خاستگاه این نهشته ها در البرز مرکزی بررسی شد. بر پایه تجزیه مودال ماسه سنگ ها، خاستگاه زمین ساختی پیشنهادی برای نهشته های سازند جیرود، کوهزایی چرخه دوباره و کراتون داخلی و جایگاه زمین‌ساختی آنها حاشیه غیرفعال است. بر پایه نمودارهای تعیین آب‌وهوا و شدت هوازدگی مبتنی بر نتایج تجزیه مودال نیز، سنگ های نفوذی و دگرگونی که تحت شرایط آبوهوایی مرطوب تا نیمه مرطوب هوازده شده اند؛ منشأ نهشته های سازند جیرود هستند. نتایج کانی های سنگین نیز بیانگر آن است که مخلوطی از سنگ های آذرین بازی، اسیدی و چرخه دوباره منشأ نهشته های سازند جیرود بوده است. هر چند این مطالعات، بر پایه بلوغ بالای نهشته های مورد نظر، هوازدگی تحت شرایط آبوهوایی مرطوب تا نیمه‌مرطوب را پیشنهاد می دهد؛ اما شواهد بسیار همچون وجود دولوکرت و ریزولیت، حضور کانی های سنگین با پایداری کم (پیروکسن، آمفیبول و آپاتیت)، حضور کانی رسی پالیگرسکیت و نیز نبود و گسترش نیافتن نهشته های زغالی، با هوازدگی شدید تحت تأثیر آب‌وهوای مرطوب و نیمه مرطوب مغایرت دارد و در برابر آن آب‌وهوای نیمه‌خشک تا خشک را پیشنهاد می کنند. بر این اساس بلوغ به نسبت بالای ماسه سنگ های سازند جیرود را می توان به چرخه دوباره، شیب کم و حمل‌ونقل طولانی و نیز شرایط پرانرژی محیط رسوبی در ساحل نسبت داد. همچنین جمع بندی نمودارهای مبتنی بر درصد اکسیدهای عناصر اصلی، نمودار مثلثی La-Th-Sc و نمودار La/Th در برابر Hf، مخلوطی از سنگ های اسیدی و نیز بازی و رسوبی کوارتزی (چرخه دوباره) را به عنوان سنگ منشا نهشته های سازند جیرود پیشنهاد می کند. از تلفیق نتایج تجزیه مودال و کانی های سنگین با مطالعات ژئوشیمیایی مختلف و از جمله نمودارهای تابعی ورما و آرمسترانگ- آلترین، چنین برمی‌آید که سنگ منشأ سیلیسی- آواریهای سازند جیرود سنگ‌هایی بیشتر اسیدی- حدواسط تا بازیک از منشأ برخوردی (کوهزاییهای چرخه دوباره) بوده اند. بررسی ها و مقایسه با کارهای McLennan et al. (1993) نشان می دهد که نتایج ژئوشیمی در برش های مورد مطالعه، سازگاری بالایی با ویژگی‌های پوسته قاره ای بالایی کهن (OUC) دارد که به‌ویژه در جایگاه های زمین‌ساختی برخوردی شکل می گیرند. مقادیر اندیس دگرسانی (CIA) به دست آمده برای گلسنگ های برش های مورد مطالعه، بیانگر هوازدگی متوسط تا شدید است که تحت شرایط آبوهوایی مرطوب تا نیمه‌مرطوب صورت می پذیرد که به علت تأثیر قابل توجه چرخه دوباره غیر قابل اطمینان است و با نتایج حاصل از مطالعه کانی های سنگین و شواهد صحرایی و سنگ‌نگاری همچون وجود کالکرت و ریزولیت مغایرت دارد.
کلیدواژهها: جیرود، خاستگاه، جایگاه زمین‌ساختی، دونین بالایی، ژئوشیمی.
1دانشجوی دکترا، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2دانشیار، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
3استاد، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
4دانشیار، گروه زمینشناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
نویسنده مسئول: محبوبه حسینی برزی؛ E-mail: m_hosseini@sbu.ac.ir