ژئوشیمی، خاستگاه ژئودینامیکی و منشأ احتمالی ارتوگنیس های کوهستان بلقیس، شمال باختری ایران
ژئوشیمی، خاستگاه ژئودینامیکی و منشأ احتمالی ارتوگنیسهای کوهستان بلقیس، شمال باختری ایران
هاشم رهبری1، نعمت‌الله رشید‌نژاد عمران1 و مرتضی خلعت بری جعفری2
تاریخ دریافت: 29/ 02/ 1393 تاریخ پذیرش: 10/ 02/ 1396
چکیده
منطقه مورد مطالعه در شمال خاوری تکاب به عنوان بخشی از مجموعه دگرگونی تکاب شامل سنگ های دگرگونی مختلف همانند شیست های رسی، ارتوگنیس، متابازیت ها و متااولترامافیک ها و مرمر است. این سنگ ها بخشی از پوسته قاره ای ایران زمین هستند که بر اثر عملکرد فازکوهزایی پان آفریکن در پروتوروزوییک پایانی- کامبرین آغازین دگرگون و دگرریخت شده اند و بر اثر عملکرد فاز کوهزایی آلپ پایانی در ترشیاری، توسط توده های نفوذی بسیاری با ترکیب حدواسط تا اسیدی مورد هجوم قرار گرفته اند. بر پایه داده های ژئوشیمیایی، سنگ مادر ارتوگنیسهای کوهستان بلقیس پتاسیمبالاست و به سری ماگمایی کالکآلکالن تعلق دارد و فرایندهای تفریق بلوری و آمیختگی ماگمایی نقش بسزایی در تحول آن داشته است. الگوی تغییرات عناصر کمیاب بهنجار شده با کندریت و گوشته اولیه نشان‌دهنده غنی شدگی این سنگ ها از LREE و LILE، تهی شدگی آنها از HREE و HFSE و وجود بی‌هنجاری های منفی Eu, Nb, Ti, Ba, Sr, P در بیشتر نمونه هاست که این در کنار موقعیت نمونه ها در نمودارهای تمایز محیط زمین‌ساختی و نیز میزان پایین TiO2 و P2O5 همراه با نسبت پایین Nb/Zr نشان از شکل‌گیری سنگ های مورد مطالعه در محیطی مرتبط با فرورانش و حاشیه فعال قاره ای تا محیطی برخوردی دارد. همچنین شواهدی همچون نسبت La/Nb بزرگ‌تر از 1 نمونه های مورد مطالعه، مقدار به نسبت بالای نسبت هایZr/Nb (14.7), Th/Nb (1.5), Ba/Nb (58), La/Nb (3) و Ti/Zr (14.9)، نسبتهای (La/Sm)n, Nb/Ce که به مقادیر ارائه شده برای پوسته (بهترتیب برابر با 23/0 و 52/4) بسیار نزدیک است (به‌طور میانگین برابر با 24/0 و 76/3)؛ همگی منشأ گوشته ای محض را برای نمونه های مورد مطالعه رد می‌کنند و به نظر می رسد تلفیقی از ماگماهای پوسته ای و گوشته ای در تکوین این نمونه ها دخیل بوده است. همه این ویژگی های ژئوشیمیایی در کنار رخنمون سنگ های افیولیتی و زمین‌درزهای کهن (سرپانتینیت ها، متامافیک و متا اولترامافیک ها) در پیرامون این سنگ های دگرگونی درجه متوسط تا بالا نشان می‌دهد که پس از پایان فرورانش سنگ کره اقیانوسی، رژیم برخوردی در منطقه حاکم شده است.
کلیدواژه ها: کوهستان بلقیس، مجموعه دگرگونی تکاب، ارتوگنیس، شمال باختری ایران.
1دانشیار، گروه زمین شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2دانشیار، پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
نویسنده مسئول: نعمت‌الله رشید‌نژاد عمران؛ E-mail: rashid@modares.ac.ir