کانی شناسی و زمین شیمی عناصر خاکی کمیاب نهشته فسفات جیرود در دره شمشک، شمال تهران

کانی­ شناسی و زمین­ شیمی عناصر خاکی کمیاب نهشته فسفات جیرود در دره شمشک، شمال­ تهران

سید جواد مقدسی¹

تاریخ دریافت:  20/ 11/ 1394                                   تاریخ پذیرش: 28/ 04/ 1395

چکیده

نهشته فسفات جیرود در 45 کیلومتری شمال شهر تهران، در بخش مرکزی پهنه زمین ­شناختی- ساختاری البرز قرار گرفته است. این نهشته در سازند جیرودجای دارد که یکی از میزبان­ های مهم فسفات در ایران است. افق فسفاتی شامل چندین لایه ماسه­ سنگی فسفاتی است که در یک واحد شیلی متورق سیاه رنگ جای گرفته است. نتایج حاصل از مطالعات میکروسکوپی نشان می­دهند که افق ­های فسفاتی سازند جیرود کانی ­شناسی ساده ­ای دارند. آپاتیت و کوارتز کانی ­های اصلی سازنده این افق ­ها و کانی­ های فرعی شامل کلسیت، دولومیت، پیریت، اکسیدهای آهن و کانی‌های رسی هستند. نمونه ­های فسفات گرد­آوری شده دارای الگوهای REE، مقدار کل REE و نسبت­ های عنصری تقریباً یکسانی هستند که نشان می­ دهد فرایندهای مشابهی در تشکیل آنها مؤثر بوده­ اند. میانگین مقدار کل REE نمونه ­های فسفات معدن جیرود از میانگین آب‌های اقیانوسی بسیار بیشتر است. الگوهای REE بهنجار شده نمونه ­های فسفات جیرود، تفریق و غنی­ شدگی LREE نسبت بهHREEنشان می­دهند. فسفات جیرود بدون بی­ هنجاری Ce است. بررسی الگوی بهنجار شده REE نسبت به کندریت نشان‌دهنده شرایط احیایی رسوب‌ گذاری فسفات است. الگوی بهنجار شده REE نسبت به میانگین شیل­ های پساآرکئن (PAAS) نمونه­ های فسفات جیرود، الگوی تقریباً محدب همراه با بی هنجاری Eu متوسط مثبت نشان می­ دهد که وجود یک محیط رسوبی بی­ اکسیژن یا محیط دیاژنزی (احیاکننده سولفات) را برای تشکیل این فسفات­ ها پیشنهاد می ­کند.

کلیدواژه‌ها: کانی ­شناسی، زمین ­شیمی، عناصر خاکی کمیاب، کانی­ سازی فسفات، سازند جیرود.

¹دانشیار، گروه زمین­ شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

نویسنده مسئول: سید جواد مقدسی؛  E-mail: sjmoghad@pnu.ac.ir