کاربرد روش های تصمیم گیری EN-SAW و ANP در مطالعات زمین شناسی: ارزیابی و اولویت‌بندی خطر فعال شدن استراتوولکان های ایران به عنوان مطالعه موردی
کاربرد روش های تصمیم گیری EN-SAW و ANP در مطالعات زمین شناسی: ارزیابی و اولویت‌بندی خطر فعال شدن استراتوولکان های ایران به عنوان مطالعه موردی
احمد خیاط زاده1 و احمد عباس نژاد2
تاریخ دریافت: 27/ 08/ 1393 تاریخ پذیرش: 31/ 05/ 1395
چکیده
در چند دهه اخیر روش های تصمیم گیری چندمعیاره بسیار پیشرفت و در علوم مختلف کاربرد پیدا کرده است و استفاده از آنها در مباحث مختلف زمین شناسی، به‌ویژه در ارزیابی خطرهای زمین شناختی که معمولاً چندمعیاره هستند، می تواند بسیار مفید باشد. پژوهش هایی که کاربرد این روش ها را در زمین شناسی در عمل نشان دهند کمک به فراگیر شدن استفاده از آنها در موضوعات مختلف زمین شناسی خواهند کرد. از آنجا که رویدادهای چند قرن گذشته نشان از آن دارد که استراتوولکان ها بیش از دیگر انواع آتشفشان ها می توانند فاجعهآمیز باشند؛ بنابراین در این مطالعه، به عنوان یک مطالعه موردی، روش های تصمیم گیری چندمعیاره آنتروپی وزن دهی ساده (EN-SAW) و تحلیل شبکه (ANP) برای ارزیابی و رتبه بندی خطر فوران استراتوولکان های ایران (دماوند، سهند، سبلان، تفتان، بزمان، مساحیم و بیدخوان) مورد استفاده قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا معیارهای مؤثر در ارزیابی خطر با نظر کارشناسان انتخاب شده اند که عبارتند از سن آخرین فعالیت آتشفشانی، بود یا نبود وضعیت زمین ساختی به وجود آورنده، وضعیت فعالیت های پس از فوران مانند چشمه های آب گرم و میزان فرسایش آتشفشان. سپس آنها با نظر کارشناسان امتیازدهی شدند و در پایان با روش های EN-SAW و ANP و با استفاده از نرم افزار Super Decision امتیاز خطر فعال شدن این آتشفشان ها مشخص شد و بر پایه رقم حاصل، رتبه بندی شدند. در هر دو روش، آتشفشان دماوند در رتبه اول از دید احتمال فعالیت دوباره قرار گرفت. از این رو توصیه می شود که بیش از دیگر آتشفشان های ایران مورد توجه قرار گیرد؛ مطالعات تکمیلی ژئوشیمیایی، ژئوفیزیکی و غیره روی آن انجام، نقشه پهنه بندی خطر آن تهیه و (به عنوان نوعی پایش) یک پایگاه لرزه‌نگاری در محدوده آن تأسیس شود. بر پایه روش های یاد شده، آتشفشان های بزمان، تفتان و سبلان با امتیازهای نزدیک به هم در رتبه بعدی قرار می گیرند. بهتر است آنها نیز نیمه‌فعال در نظر گرفته شوند و از دید مدیریت خطر در اولویت بعدی قرار گیرند. وضعیت سهند با توجه به امتیاز آن مشکوک است ولی آتشفشان های بیدخوان (بردسیر کرمان) و مساحیم (شمال شهر بابک کرمان) امتیاز کمی کسب کرده اند که بر پایه آن غیر فعال در نظر گرفته می شوند و بنابراین خطرناک نیستند.
کلیدواژه ها: خطر آتشفشان، ماتریس تصمیم، آنتروپی شانون، وزن دهی ساده، تحلیل شبکه، سوپردیسایژن، دماوند.
1کارشناسی ارشد، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
2دانشیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
نویسنده مسئول: احمد خیاط زاده؛ E-mail:a.khaiatzadeh@gmail.com