تحلیل لیتوفاسیس ها و شرایط رسوب گذاری توالی آواری پالئوسن در البرز خاوری، ایران
تحلیل لیتوفاسیس ها و شرایط رسوبگذاری توالی آواری پالئوسن در البرز خاوری، ایران
رضا فرخ‌نژاد1، بیژن اسفندیاری2 و احمد معتمد3
تاریخ دریافت: 03/ 09/ 1394 تاریخ پذیرش: 08/ 02/ 1395
چکیده
در این مقاله واحد سنگ چینه ای سازند فجن به سن پالئوسن در شمال باختر شاهرود (البرز خاوری) مورد مطالعه قرار گرفته است. ترکیب سنگی اصلی سازند مزبور در مقطع مطالعه شده کنگلومرا و ماسه سنگ و ستبرای آن برابر با 172/5 متر است که با همبری از نوع ناپیوستگی فرسایشی موازی، لایه های آهکی کرتاسه پایانی را می پوشاند و همبری بالایی آن با سنگ آهک زیارت به سن ائوسن تدریجی است. بخش گسترده سازند فجن در مقطع مورد مطالعه را ارتوکنگلومرای پلی میکتیک و پلی مودال با دانه های گرد شده تا نیمه‌گرد شده تشکیل می دهد. جنس این دانههای آواری که به طور کلی کروی تا بیضوی شکل هستند، سنگ آهک، ماسه سنگ و چرت است. سنگ رخساره های کنگلومرایی پالئوسن با دو رخساره گراولی دانه پشتیبان (با گستردگی دانه ای بیشتر) به اشکال توده ای (Gcm) و همراه با لایه بندی افقی (Gh) مشخص می شوند که در سامانه رودخانه ای بریده بریده تشکیل شده اند. این موضوع با وجود شواهدی مانند فراوانی و بافت متراکم گراول ها، فابریک ایمبریکاسیون که نشان از جریان دیرینه یک سویه دارد، نبود فسیل به دلیل ماهیت اکسیدکنندگی محیط رسوبی، وجود عدسی های ماسه سنگی دارای لایه بندی مورب ناوهای شکل (St) و گرد تا نیمه گرد بودن بیشتر گراول های موجود که نشان از دور از منشأ بودن آنها دارد، تفسیر می شود. فراوانی بار بستر بیشتر در اندازه پبل تا کابل، وجود گراول هایی در حد بولدر، نبود رسوبات گلی دشت سیلابی و تداوم جانبی زیاد لایه های کنگلومرایی، دلایلی هستند که محیط رسوبی شناسایی شده را از نوع رودخانه مئاندری متمایز میکنند. لایه های ماسه سنگی مورد بررسی با رخساره های دارای ریپل‌مارک (Sr) و لایه بندی مورب مسطح (Sp) تبیین شده، از نوع ساب لیتارنایت و کوارتز‌آرنایت هستند و در سامانه دلتایی تحت نفوذ کشند نهشته شده اند. معیارهای این تشخیص عبارتند از: وجود ساختار ریپل‌مارک تداخلی که نمایانگر تغییر در سوی جریان حامل ذرات آواری است، نیمه‌گرد شده تا گرد شده بودن دانه های ماسه که می تواند معرف جابهجایی مکرر دان هها پس از ته‌نشست در محیط رسوبی باشد، جورشدگی خوب، بلوغ بافتی بالا، ناچیز بودن مقدار ماتریکس که وجه تمایز دلتای مشخص شده از انواع دیگر دلتاهاست و لایهبندی مورب درهم که آشکارترین نشانه از وجود جریان های رفت و برگشتی کشندی است.
کلیدواژه ها: البرز خاوری، پالئوسن، سازند فجن، محیط رسوبی، کنگلومرا، ماسه سنگ.
1دکترا، گروه زمین شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
2استاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، تهران، ایران
3استاد، گروه زمین شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
نویسنده مسئول: رضا فرخ‌نژاد؛ E-mail: farokhnejad_reza@yahoo.com