زمین شیمی عناصر خاکی کمیاب سامانه دگرسانی منطقه بصیرآباد، شمال خاور اهر، شمال باختر ایران

زمین ­شیمی عناصر خاکی کمیاب سامانه دگرسانی منطقه بصیرآباد،  شمال خاور اهر، شمال باختر ایران

علی عابدینی¹

تاریخ دریافت:  13/ 10/ 1394                                                          تاریخ پذیرش: 19/ 03/ 1395

چکیده

منطقه بصیرآباد (شمال خاور اهر، استان آذربایجان­ شرقی) بخشی از پهنه ماگمایی سنوزوییک اهر- ارسباران در شمال­ باختر ایران است. نفوذ سنگ ­های آذرین گرانیتی و گرانودیوریتی به سن الیگوسن به درون سنگ­ های آتشفشانی ائوسن (آندزیت، تراکی­ آندزیت، آندزی- بازالت و بازالت) سبب رخداد کانی­­ سازی فلزی به همراه گسترش پهنه­ های دگرسانی گسترده­ ای در این منطقه شده است. بررسی­ های کانی­ شناسی نشان می­ دهند که این پهنه­ ها شامل دگرسانی­ های سیلیسی (کوارتز)، آرژیلیک حد واسط و پیشرفته (کائولینیت، اسمکتیت، کوارتز و آلونیت)، و پروپیلیتیک (کلریت، اپیدوت، آلبیت وکلسیت) هستند. کانسنگ­ های درونزاد در رگه­ ها و رگچه­ های پهنه دگرسانی ­سیلیسی شامل پیریت، کالکوپیریت و گالن هستند که توسط کوولیت، کانی‌های کربناتی مس (مالاکیت و آزوریت) و اکسید‌ها و هیدرواکسید‌های آهن (گوتیت، لیمونیت و هماتیت) با منشأ برونزاد همراهی می­ شوند. الگوهای توزیع REEs بهنجار شده با کندریت تفریق و غنی­ شدگی LREEs نسبت به HREEs و رخداد بی­ هنجاری های منفی متغیر Eu در همه پهنه­ های دگرسانی را نمایش می ­دهند. محاسبات تعادل جرم عناصر با استفاده از روش ایزوکون نشان می‌دهند که پهنه­ های دگرسانی سیلیسی و آرژیلیک حد واسط در طی توسعه و تکوین خود به ترتیب دچار تهی ­شدگی و غنی­ شدگی REEs شده­ اند. افزون بر این، گسترش پهنه­ های دگرسانی آرژیلیک پیشرفته و پروپیلیتیک با غنی­ شدگی LREEs و تهی­ شدگی انتخابی HREEs همراه بوده است. بررسی ­های بیشتر آشکار می­ کنند که رخداد بی ­هنجاری­ منفی Eu (0/20- 0/23) در پهنه دگرسانی سیلیسی با فراوانی یون­های کلریدی، افزایش فوگاسیته اکسیژن سامانه گرمابی و طبیعت به شدت اسیدی سیال در ارتباط است. نتایج به دست آمده از مطالعات زمین ­شیمیایی (محاسبات تعادل جرم، تغییرات در مقادیر بی ­هنجاری­های Eu و Ce و نسبت­ های عناصر خاکی کمیاب) پیشنهاد می­ کنند که تغییرات pH و دما، فوگاسیته اکسیژن، اختلاف در فراوانی و نوع یون­های کمپلکس ­ساز در محلول، نسبت آب به سنگ و حضور کانی­ هایی مانند کائولینیت، گوتیت، اسمکتیت، هماتیت و آلونیت نقش مهمی در تفریق، تحرک، و توزیع لانتانیدها در سامانه دگرسانی مورد مطالعه داشته­ اند.

کلیدواژه­ها: زمین ­شیمی، عناصر خاکی کمیاب، دگرسانی گرمابی، آندزیت، بصیرآباد، ایران.

¹دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

نویسنده مسئول: علی عابدینی؛ E-mail:abedini2020@yahoo.com