بررسی منشأ منیزیت افضل آباد، چاه-خو و ترشک محمدی (خاور بیرجند) با استفاده از اطلاعات زمین شیمی عنصری و ایزوتوپهای اکسیژن و کربن
بررسی منشأ منیزیت افضل آباد، چاهخو و ترشک محمدی (خاور بیرجند) با استفاده از اطلاعات زمین شیمی عنصری
و ایزوتوپهای اکسیژن و کربن
نوشته: دکترمحمد حسن کریمپور *، دکترمحمد حسین آدابی** و آزاده ملکزاده شفارودی*
چکیده
بیشتر معادن منیزیت ایران، در جنوب خاور شهرستان بیرجند واقع شده‌اند. معادن ترشک محمدی، چاه خو و افضل آباد که معرف معادن منیزیت منطقه هستند، از نظر زمین‌شناسی، زمین شیمی (عناصر اصلی، عناصر جزئی و ایزوتوپهای کربن و اکسیژن) مورد مطالعه قرار گرفتند. کانی‌سازی منیزیت در خاور ایران در زونهای گسلی واقع در مجموعه افیولیت کرتاسه و فلیشهای کرتاسه- ائوسن تشکیل شده است. کانی سازی منیزیت به حالت رگه‌ای، عدسی و جریانی با حالت لایه‌ای یافت می‌شود. بافت از نوع نهان بلورین با شکست صدفی است. گسلهای مهم که در آنها منیزیت تشکیل شده است، عبارتند از : گسل نهبندان و گسل باختر و خاور نه. گسل نهبندان با شیب نزدیکبه قائم و عمق زیاد و با سازوکار چیره امتداد لغز راست گرد، دارای روند کلی شمالی- جنوبی و شاخههای فرعی زیاد، بویژه در بخشهای شمال باختر، جنوب خاور، خاور، شمال خاور است.
مقدار Na منیزیت، با نوع سنگ کمر پایین زون گسلی رابطه مستقیم دارد. در افضل آباد شمالی، به دلیل حضور فلیش، میزان Na از دیگر مناطق بیشتر و از 252 تا ppm 1679 متغیر است. میزانNa منیزیت افضل آباد جنوبی، نسبتا کمتر از دیگر معادن و بین21 تا ppm 257 است. کانی هونتیت دارای بیشترین میزان Na ، بین 3046 تا ppm 3486 است. کمترین میزان Sr در منیزیتهای معادن چاه خو (Sr =0-52 ppm)افضل آباد جنوبیppm) (Sr=2-8 و بیشترین میزان Sr در منیزیتهای ترشک محمدی و افضل آباد شمالی (Sr=35-211ppm) است. کمترینمیزان Mn و Fe در منیزیتهای ترشک محمدی و افضل آباد شمالی و بیشترین مقدار آن در معادن افضل آباد جنوبی و چاه خو اندازهگیری شــــده است. میزان Mn هونتیت از منیزیت بیشتر است (Mn=42-58ppm) .
ایزوتوپهای کربن و اکسیژن منیزیت معادن افضل آباد ، چاه خو و ترشک با منیزیت تشکیل شده در کمربند افیولیتی آلپ در معادن ترکیه، یونان، یوگسلاوی، اتریش و کالیفرنیا مقایسه شـــــــدهاند. ایزوتوپهای کربن منیـــــــزیت معـــــادن ترکیه، یونان، یوگســــــلاوی، اتریش و کالیفــــــــرنیا معادل ( 6- تا 17- 13C (PDB) = δ) و اکسیـــــــژن (27 تا 23 = 18O (SMOW) δ ) و در یک محدوه یکسان رسم شده‌اند، در صورتی که معادن مطالعه شده در محدودهای کاملا متفاوت قرار گرفتهاند. با توجه به اینکه ایزوتوپهای کربن منیزیتهای مورد مطالعه از 8/1 تا ‰ 8 و ایزوتوپهای اکسیژن از 7/29 تا 36 متغیر است، منشأ آب از نوع آبهای جوی، و CO2 بیشتر منشأ اتمسفری داشته است.
کلید واژه‌ها: منیزیت، ایران، ایزوتوپهای کربن - اکسیژن، افضلآباد، ترشک محمدی و چاهخو
* گروه زمین‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد
** دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی