نهشت سلستیت استراتیفورم منطقه افتر، باختر سمنان
نهشت سلستیت استراتیفورم منطقه افتر، باختر سمنان
نوشته : دکترکمال الدین بازرگانی گیلانی* و محمد صادق ربّانی**
چکیده
توالی سنگ‌های رسوبی ناودیس منطقه مورد مطالعه (افتر در 35 کیلومتری غرب سمنان)، به ترتیب شامل سازندهای کرج، سمنان و کُند است که سلستیت در لایه‌های پایینی سازند کُند گسترده است. سازند کُند بطور عمده شامل ژیپس، آهک و آهک ماسه‌دار می‌باشد که در محیط تبخیری نهشته شده است. با توجه به فسیل‌های موجود در آهک‌های این توالی، سن آن ائوسن بالایی بوده و در یک حوضه تبخیری کم عمق با فرونشینی متغیر و آرام تشکیل یافته است. سلستین‌های لایه‌ای، ریتمیک و عدسی‌های کشیده و موازی با لایه بندی کلی رسوبات منطقه بوده و در مراحل دیاژنز اولیه واصلی تشکیل شده است. بلورهای سلستین به دو صورت 1) قطعات کشیده، خود شکل تا بی‌شکل و 2) عدسی ( با شکل دروغین ژیپس) ظاهر می‌شوند. سیلیسی شدن که در مراحل دیاژنز پسین انجام گرفته، بر لایه‌های سلستیت‌دار بیش از دیگر لایه‌ها تأثیر گذاشته است. زایش بخش اعظم سلستیت، با توجه به شکل و چگونگی قرار گیری آن، در توالی تبخیری، بطور عمده دیاژنتیک ارزیابی شده و بخش کمی از آن، احتمالا در اثر اشباع محلول استرونسیوم در محیط تبخیری و به صورت همزمان با رسوبگذاری تشکیل یافته است. به نظر می‌رسد که با توجه به فراوانی ژیپس در محیط تبخیری کم‌عمق و در نتیجه فراوانی یون سولفات در آب؛ و نیز پایین بودن انحلال‌پذیری سولفات استرونسیم در مقایسه با سولفات کلسیم، حضور یون‌های استرونسیم در محیط، موجب تشکیل سولفات استرونسیم (سلستیت) شده است. افزون بر این، در نتیجه مهاجرت یون‌های استرونسیم از لایه‌های زیرین (سازند سمنان و کرج) به سوی سازند کُند و یا جابه‌جایی آنها با جریان سیالهای جوی، در مراحل دیاژنتیک می‌تواند موجب جایگزینی سلستیت به جای ژیپس شده باشد. بالا بودن نسبی غلظت یون استرونسیم در سازندهای کرج و سمنان؛ احتمال تأمین این یون را از این سازندهای ذکر شده بیشتر می نماید.
کلید واژه ها: سلستیت، دیاژنز، افتر، سمنان، استراتیفورم، سازند کُند، ائوسن بالائی، ژیپس، استرونسیوم.
*گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه تهران
**گروه شیمی، دانشکده علوم، دانشگاه تهران