ژئوشیمی رسوب‌های رودخانه سرباز در جنوب خاور ایران به منظور تعیین منشأ رسوب‌ها و تأثیر آن بر آلودگی های زیست محیطی
ژئوشیمی رسوب‌های رودخانه سرباز در جنوب خاور ایران به منظور تعیین منشأ رسوب‌ها و تأثیر آن بر آلودگی های زیست محیطی
مهدیه شهرکی1، محمدحسین محمودی قرایی2*، رضا موسوی حرمی3 و علی احمدی4
تاریخ دریافت: 10/ 04/ 1393 تاریخ پذیرش: 15/ 02/ 1394
چکیده
در پژوهش حاضر حوضه آبریز رودخانه سرباز به‌منظور تعیین منشأ رسوب‌ها و بررسی آلودگی های احتمالی ناشی از آن مورد بررسی قرارگرفته است. بر این اساس 30 نمونه رسوب از بستر رودخانه برداشت و پس از دانه بندی و آماده سازی در آزمایشگاه به روش XRF و جذب اتمی تجزیه شد. تجزیه و تحلیل ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب و رسم داده ها روی نمودار، ترکیب معادل لیتارنایت را نشان می دهد. استفاده از نمودارهای تفکیکی بیانگر جایگاه زمین ساختی جزایر کمانی و منشأهای رسوبی کوارتزی و آذرین حدواسط برای بیشتر نمونههاست. با توجه به اینکه عناصر فلزی و شبه فلزی اهمیت ویژه‌ای در رابطه با آلودگی های زیست محیطی دارند انواع آنها شامل V، Se، Pb، As، Ni، Hg، Mn، Fe، Cu، Cr، Co،Cd و Zn در 30 ایستگاه مختلف مورد بررسی قرار گرفت. غلظت عناصر در 7 ایستگاه برای سرب، در 10 ایستگاه برای کادمیم و در 20 ایستگاه برای آرسنیک بیش از حد طبیعی این عناصر در دیگر نقاط جهان است. در مطالعه حاضر با استفاده از شاخص زمین‌انباشت (Igeo) ارزیابی آلایندگی رسوب‌ها صورت پذیرفت. با توجه به این شاخص، عناصر Pb، Zn، Cd و Cu درجاتی از آلودگی را نشان دادند ولی دیگر عناصر از دید این شاخص، غیرآلوده ارزیابی شدند. مطالعات آماری نشان داد که این عناصر همبستگی بالایی دارند که با توجه به حضور فعالیت های آتشفشانی در منطقه نشانگر منشأ مشترک این آلاینده ها در حوضه آبریز مورد مطالعه است. همچنین منشأ کروم احتمالاً از افیولیت های موجود در منطقه است. بر پایه نتایج به‌دست آمده عوامل زمین زاد آلودگی رسوب‌های منطقه را کنترل می‌کنند.
کلیدواژهها: ژئوشیمی، شاخص زمین‌انباشت، آلایندگی رسوبات، حوضه آبریز سرباز.
1دانشجوی دکترا، گروه زمین شناسی، پردیس بینالملل، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2دانشیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
3استاد، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
4استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
*نویسنده مسئول: محمدحسین محمودی قرایی؛E-mail: mhmgharaie@um.ac.ir