سیماهای زمین شیمیایی ذخیره بنتونیت چاهریسه، شمال خاور اصفهان، پهنه ایران مرکزی

 

سیماهای زمین­شیمیایی ذخیره بنتونیت چاهریسه، شمال خاور اصفهان، پهنه ایران مرکزی

شیرین فتاحی1*، علی اصغر کلاگری2،  علی عابدینی3و هاشم باقری4

تاریخ دریافت:  05/ 05/ 1392                          تاریخ پذیرش: 17/ 04/ 1393

چکیده

ذخیره بنتونیت چاهریسه، در فاصله 55 کیلومتری شمال­ خاور اصفهان در پهنه ساختاری ایران مرکزی جای گرفته است. این ذخیره، شکل لایه­ای و توده­ای دارد و شامل 6 رخنمون مجزاست. مشاهدات صحرایی نشان می­دهند که کانسنگ­ها از دید ژنتیکی در ارتباط با برش­های توفی الیگومیوسن هستند. مطالعات کانی­شناسی گواهی بر حضور کانی­های مونت­موریلونیت، ساپونیت، بیدلیت، کریستوبالیت، آنورتیت، کلسیت، دولومیت، آلبیت، ورمیکولیت، اکتینولیت، پیروفیلیت، کوارتز، سانیدین، نانترونیت، اورتوکلاز، میکروکلین، تریدیمیت و هماتیت در مقادیر سنگ­ساز در نمونه­های بنتونیتی هستند. بر پایه بررسی­های شیمی کانی، ذخیره بنتونیت چاهریسه را می­توان به عنوان نوع وایومینگ رده­بندی نمود. نتایج محاسبات تغییرات جرم (با فرض Hf به‎عنوان عنصر شاخص کم­تحرک) نشان می­دهند که پیشرفت فرایند بنتونیت­زایی در چاهریسه با تهی­شدگی عناصری مانند Al، Fe، K، Ti، Mn P،  Ba، Co، Zn، Cs، Rb، Y، Zr، Ni، Sr و Cu، غنی­شدگی U و شستشو- تثبیت عناصری مانند Na، Mg، Ca و Si همراه شده است. تجزیه و تحلیل­های زمین­شیمیایی آشکار می­سازند که تغییرات بی­هنجاری منفی Eu (27/0-90/0) و منفی ضعیف تا مثبت ضعیف Ce (97/0- 22/1) در چاهریسه به‌ترتیب توسط درجه دگرسانی فلدسپارها و تغییر در میزان پتانسیل اکسایش محیط کنترل شده است. با توجه به نتایج به دست آمده از روابط صحرایی، کانی­شناسی و زمین­شیمیایی به نظر می­رسد که عواملی همچون شرایط فیزیکوشیمیایی محیط دگرسانی، سازوکار جذب، اختلاف در میزان شدت دگرسانی مواد منشأ، میزان دسترسی به لیگاندهای فلوریدی، کلریدی و سولفاتی، تلفیق در ساختار بلوری، تبادلات یونی، تمرکز فیزیکی و حضور در فازهای کانیایی مقاوم به‌ترتیب نقش مهمی در توزیع و تمرکز عناصر در این ذخیره ایفا کرده­اند.

کلیدواژه‌ها: بنتونیت، دگرسانی، برش توفی، تغییرات جرم، چاهریسه، اصفهان.

1 دانشجوی دکترا، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استاد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3 دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

4 استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

* نویسنده مسئول: شیرین فتاحی؛ E-mail: shfatahi1982@yahoo.com