ژئوشیمی و پتروژنز سنگهای آداکیتی پرسیلیس ترشیری، منطقه شاه‌سلیمان‌علی (جنوب باختر بیرجند- خاور ایران)
ژئوشیمی و پتروژنز سنگهای آداکیتی پرسیلیس ترشیری، منطقه شاه‌سلیمان‌علی (جنوب باختر بیرجند- خاور ایران)
پوریا کتابی1*، سید سعید محمدی2 و محمد حسین زرین‌کوب2
تاریخ دریافت: 06/08/1391 تاریخ پذیرش: 23/02/1392
چکیده
فعالیتهای ماگمایی ترشیری منطقه شاه‌سلیمان‌علی در جنوب باختر بیرجند، در بخش خاوری لوت به صورت سنگهای آذرآواری – گدازهای و نیمه‌ژرف بروز کردهاند. سنگهای آذرآواری شامل انواع توف، آگلومرا و برش و سنگهای آتشفشانی شامل آندزیت، تراکی‌آندزیت و داسیت هستند. بافت اصلی این سنگها را پورفیری و گلومروپورفیری با خمیره ریزبلورین تا شیشهای تشکیل میدهند. درشت‌بلورهای اصلی در آندزیتها شامل پلاژیوکلاز، هورنبلند با حاشیه سوخته و بیوتیت و در داسیتها شامل کوارتز، پلاژیوکلاز، آلکالی‌فلدسپار و بیوتیت هستند. دیوریتهای پورفیری تنها سنگهای نیمه‌ژرف منطقه را تشکیل میدهند. دگرسانی سریسیتی، کربناتی و پروپیلیتیک در این سنگها رایج هستند. این سنگها دارای 9/61-8/56 درصدSiO2 ،16.5-18.1 درصد Al2O3، Sr بالا (990-660 پی‌پی‌ام)، نسبت بالای Sr/Y ( 40.6-54.6 پی‌پی‌ام) و مقادیر پایین Y (16.1-19.7پی‌پی‌ام) هستند که نشـــــــان‌دهنده ویژگیهای آداکیتی آنها میباشند. ویژگیهای ژئوشیمیایی نمونههای منطقه با آداکیــــتهای پرسیـــــلیس MgO =0.5-2.2%wt , Na2O+K2O <11%wt) (Sr <1100 ppm, همخوانی دارد. همچنین این سنگها از عناصر LILE و LREE غنی‌شدگی نشان میدهند و دارای تهی‌شدگی نسبی از عناصر انتخابی HFSE مانند Nb وTi هستند. الگوی شدید جدایشی در REE و نیز مقادیر پایین HREE و Y ممکن است به دلیل وجود گارنت و یا آمفیبول در پسامانده جامد ماگمای این سنگها باشند. همچنین مقادیر بالای استرانسیم و بیهنجاری منفی تانتالیم، نیوبیم و تیتانیم میتواند نشانگر عدم حضور پلاژیوکلاز، وجود اکسیدآهن و تیتان در تفاله باقیمانده ذوب باشد. ویژگیهای ژئوشیمیایی سنگهای منطقه نشان میدهند شکسته شدن صفحه اقیانوسی فرورونده و ذوب باقیمانده این صفحه موجب تولید ماگماتیسم آداکیتی این منطقه شده است.
کلیدواژه‌ها: ژئوشیمی، پتروژنز، آداکیت، شاه‌سلیمان‌علی، جنوب باختری بیرجند، خاور لوت.
1دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
2دانشیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
*نویسنده مسئول: پوریا کتابی؛E-mail: Pouryaketabi@yahoo.com