یافته‌های نوین پارینهلرزهشناختی در پهنه همپوشانی قطعه‌های شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز (شمال باختر ایران)
یافته‌های نوین پارینهلرزهشناختی در پهنه همپوشانی قطعه‌های شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز (شمال باختر ایران)
آرام فتحیان بانه1*، شهریار سلیمانی آزاد2، حمید نظری3، منوچهر قرشی4 و مرتضی طالبیان3
چکیده
شهر تبریز به عنوان یک مرکز مهم جمعیتی در شمال باختر ایران، در نزدیکی گسل شمال تبریز با درازای نزدیک به 150 کیلومتر، قرار دارد. این گسل راستالغز راست‌گرد، متشکل از دو قطعه گسلی اصلی است که این دو، با الگوی راست‌پله نسبت به هم آرایش یافته‌اند. در پهنه همپوشانی شکل گرفته در میان دو قطعه گسلی یاد شده، جنبش‌های راست‌گرد جوان مسبب پدیداری حوضه‌ای کششی شده‌اند.کرانه‌های این حوضه، با افشانه‌ها و شاخه‌های گسلی به هم پیونددهنده این دو قطعه گسلی انطباق یافته‌اند. رخداد زمین‌لرزه‌های تاریخی شدید در گستره تبریز شاهدی بر جنبایی گسل شمال تبریز از نظر لرزه‌ای است. از این میان دست‌کم دو زمین‌لرزه ویرانگر سال‌های 1721 (Ms 7.3) و 1780 (Ms 7.4) میلادی را به گسل شمال تبریز نسبت می‌دهند. پس از زمین‌لرزه 1780 میلادی، این گسل تا به امروز هیچ رویداد لرزه‌ای بزرگی را تجربه نکرده است. در طی دهه‌های اخیر، با بهره‌گیری از بررسی‌های پارینهلرزهشناختی سعی بر شناسایی شمار بیشتری از زمین‌لرزه‌های کهن شده‌است. از آن‌جا که مطالعات پارینهلرزهشناختی صورت‌گرفته در گستره تبریز تاکنون بر روی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز متمرکز بوده، در این پژوهش تلاش بر آن است تا پهنه همپوشانی قطعات گسلی یاد شده را مورد مطالعات پارینهلرزهشناختی قرار دهیم. از این رو با مطالعه عکس‌های هوایی، تصاویر ماهواره‌ای و بررسی‌های صحرایی، ساختگاه مناسبی برای حفر ترانشه پارینهلرزهشناختی در 6 کیلومتری شمال باختر تبریز (بر روی یکی از شاخه‌های جوان گسلی پهنه همپوشانی قطعات شمال باختری و جنوب خاوری گسل شمال تبریز)، مکان‌یابی شد. در ادامه، با حفر ترانشه‌ای عمود بر راستای افراز گسلی و تمرکز بررسی‌های پارینهلرزهشناختی در آن، آثار دست‌کم دو رویداد مهلرزه‌ای شناسایی شد.
کلید‌واژه‌ها: شمال باختر ایران، گسل شمال تبریز، پارینه‌‌لرزه‌شناسی، پهنه همپوشانی، افشانه‌های گسلی
1 کارشناس ارشد، دانشکده علوم‌پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران، ایران
2 دکتری، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
3 استادیار، پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
3 دانشیار، دانشکده علوم پایه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال؛ پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
*نویسنده مسئول: آرام فتحیان بانه؛ E-mail: aram.fathian@gmail.com
تاریخ دریافت: 09/05/1389
تاریخ پذیرش: 19/11/1389