کانه‌زایی طلای هیرد: نمونه‌ای از ذخایر طلای مرتبط با نفوذی‌های گرانیتوییدی کاهیده در ایران (جنوب بیرجند)
کانه‌زایی طلای هیرد: نمونه‌ای از ذخایر طلای مرتبط با نفوذی‌های
گرانیتوییدی کاهیده در ایران (جنوب بیرجند)
نوشته: حسن اشراقی*، ابراهیم راستاد*، محمد‌هاشم امامی** و علی عسگری***
چکیده
کانه‌زایی طلای هیرد در استان خراسان جنوبی در فاصله 140 کیلومتری جنوب بیرجند، در شمال بلوک لوت قرار دارد. در محدوده کانه‌زایی طلای هیرد، قدیمی‌ترین واحد‌های سنگی مربوط به ژوراسیک و کرتاسه است که توسط توالی‌های آتشفشانی- رسوبی ترشیری پوشیده شده‌اند. توده‌های نفوذی گرانیت، گرانودیوریت- کوارتزدیوریت و گابرونوریت در توالی‌های ترشیری نفوذ کرده‌اند. ولی آثار کانه‌زایی تنها در درون و حاشیه استــــــوک نیمه‌ژرف گرانـــودیوریت- کوارتزدیوریت با بافت پورفیری مشاهده می‌شود. با توجه به این که توده نیمه‌ژرف گرانودیوریت- کوارتزدیوریت مولد کانه‌زایی حاوی ایلمنیت و فاقد مگنتیت بوده و نیز دارای خاصیـــــــت مغناطیـــــــسی‌پذیری (1/5*10-4 SI Units) کم و نسبت پایین Fe2O3/FeO (<0.5) است، لذا می‌توان آن را در رده گرانیتویید‌های ایلمنیتی یا کاهیده (Low fO2) قرار داد.
کانه‌زایی در محدوده معدنی هیرد براساس فاصله از توده نفوذی به سه بخش اصلی کانه‌زایی با میزبان توده نفوذی، کانه‌زایی در حاشیه توده نفوذی و کانه‌زایی دور از توده نفوذی قابل تفکیک است. این سه بخش از نظر سنگ میزبان، دگرسانی، کانی‌شناسی، ساخت، بافت و محتوای فلزی با هم متفاوت است.
در کانه‌زایی با میزبان توده نفـــوذی سنگ میزبان کانه‌زایی، توده نفوذی مولد کانه‌زایی، یعنی استوک نیمه‌ژرف گرانودیوریت- کــــوارتزدیوریت است. سه نوع رگه- رگچه اصلی در کانه‌زایی با میزبان توده نفوذی دیده می‌شوند که شامل رگه- رگچه‌های تورمالین- کوارتز- سریسیت و سولفید (TQSS)، کوارتز- کلسیت و سولفید (QCS) و کوارتز- کلسیت (QC) با سولفید کمیاب است. این رگه- رگچه‌ها دارای آرایش صفحه‌ای و استوک‌ورکی است. کانه‌زایی حاشیه توده نفوذی در توالی‌های آتشفشانی- رسوبی که تحت نفوذ توده مولد کانه‌زایی قرار گرفته‌اند، مشاهده می‌شود. سولفید‌ها به صورت پراکنده، رگه- رگچه‌ای و حتی توده‌ای دیده می‌شوند. رگه- رگچه‌های استوک‌ورکی و به ندرت صفحه‌ای موجود در این کانه‌زایی دارای کوارتز، کلسیت و سولفید هستند. دگرسانی سریسیتی، سیلیسی وکربناتی مهم‌ترین دگرسانی‌های همراه با زون‌های عیاردار است. کانه‌زایی دور از توده نفوذی در پهنه‌های گسلی به صورت زون‌های سیلیسی و کربناتی به همراه اکسید و هیدرواکسید‌های آهن در سطح قابل شناسایی هستند.
مقایسه مهم‌ترین ویژگی‌های کانه‌زایی طلای هیرد (از جمله جایگاه زمین‌شناسی، سنگ میزبان، کانی‌شناسی، پاراژنز کانی‌ها، محتوای فلزی، ساخت، بافت و دگرسانی) با ویژگی‌های تیپ‌های مختلف کانه‌زایی طلا در دنیا، نشان میدهد که کانه‌زایی طلای هیرد بیشترین شباهت را با ذخایر طلای مرتبط با توده‌های نفوذی گرانیتوییدی کاهیده دارد.
کلید واژه‌ها: کانه‌زایی طلا، گرانیتویید‌های کاهیده، کانه‌زایی با میزبان توده نفوذی، حاشیه توده نفوذی، دور از توده نفوذی، هیرد، لوت.
*گروه زمین‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
** پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
*** سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (واحد شرق و شمال شرق)، مشهد، ایران
تاریخ دریافت 15/08/1385
تاریخ پذیرش 30/02/1386