بررسی تاریخچه رخداد سونامی و ارزیابی پتانسیل سونامی خیزی منطقه فرورانش مکران در سواحل دریای عمان

بررسی تاریخچه رخداد سونامی و ارزیابی پتانسیل سونامی خیزی منطقه فرورانش مکران در سواحل دریای عمان

نوشته:       محمد حیدرزاده^*، محرم دولتشاهی پیروز^*، ناصر حاجی زاده ذاکر^** و محمد مختاری^***

چکیده

      هدف از انجام این مطالعه، بررسی تاریخچه رخداد سونامی و پتانسیل سونامی‌خیزی سواحل جنوبی ایران در حاشیه اقیانوس هند از طریق ارائه فهرستی از زمین‌لرزه‌های تاریخی رخ داده در این منطقه و نیز مدل‌سازی فازهای تولید و انتشار سونامی در این منطقه است. پس از رخداد سونامی بزرگ 26 دسامبر سال 2004 در سواحل اندونزی که حدود 225000 کشته بر‌جای نهاد، تلاش‌های گسترده‌ای برای ارزیابی خطر سونامی و توسعه سامانه‌های کاهش اثرات زیان بار آن در منطقه اقیانوس هند صورت گرفته و در حال انجام است. اولین اقدام در جهت بررسی خطر سونامی در هر منطقه‌ای، بررسی تاریخچه رخداد سونامی در آن منطقه و ارائه فهرستی از سونامی‌های رخ داده در آن منطقه است. تهیه چنین فهرستی اطلاعات مفیدی در مورد میزان خطر سونامی، دوره بازگشت سونامی و نیز سواحل در معرض خطر در اختیار قرار می دهد. با توجه به این مسئله، در قالب این مطالعه، اولین فهرست سونامی‌های تاریخی رخ داده در منطقه فرورانش مکران تهیه شده است. ناحیه فرورانش مکران در نزدیکی سواحل ایران، عمان، پاکستان و هند واقع شده و رخداد سونامی در این منطقه، کشورهای فوق را می‌تواند  متاثر کند. آخرین سونامی بزرگ در منطقه مکران در 28 نوامبرسال 1945 اتفاق افتادکه دست‌کم 4000 کشته در سواحل ایران، پاکستان، هند، و عمان بر‌جای گذاشت. همچنین، در این تحقیق از طریق مدل‌سازی فاز تولید سونامی در اثر رخداد زمین‌لرزه‌های زیر‌دریایی، پتانسیل تولید سونامی در سواحل جنوبی ایران به‌طورکمی برآورد شده است. در این راستا، در قالب این تحقیق برنامه‌ای برای شبیه‌سازی و پیش‌بینی مقدار دگر‌شکلی بستر اقیانوس در اثر رخداد زمین‌لرزه‌های زیر‌دریایی بر مبنای معادلاتMansinha & Smylie (1971) تهیه شده است. پس از حصول اطمینان از صحت عملکرد برنامه، از آن جهت شبیه‌سازی مقدار دگرشکلی بستر اقیانوس در اثر رخداد زمین‌لرزه‌های زیر‌دریایی در منطقه مکران استفاده شده است. نتایج بیانگر آن است که به‌طور‌کلی خطر سونامی در این منطقه را می‌توان به سه سطح تقسیم کرد که عبارتند از : خطر نسبی خیلی کم برای تولید سونامی (در صورت رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای تا 7)،  خطر نسبی کم تا متوسط برای تولید سونامی (در صورت رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بین 7 تا 5/7) و خطر نسبی بالا (در صورت رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از 5/7). در بخش دیگری از مقاله، با استفاده از تئوری انتشار امواج بلند، انتشار سونامی در منطقه مکران مدل‌سازی شد. نتایج مدل‌سازی انتشار سونامی   نشان می‌دهد که در صورت رخداد سونامی در منطقه مکران، امواج سونامی در عرض 15 تا 20 دقیقه نزدیک‌ترین ساحل را درخواهند نوردید. در پایان مقاله، با توجه به ارزیابی‌های صورت گرفته در مورد خطر سونامی،  ضمن تأکید بر لزوم توسعه یک سامانه‌ هشدار سونامی برای سواحل جنوبی ایران، ساختار این سامانه‌، مؤلفه‌ها و سازوکار آن ارائه شده است.

کلید واژه‌ها: ناحیه فرورانش، زمین لرزه، سونامی، فاز تولید سونامی، فاز انتشار سونامی، سامانه‌ هشدار سونامی

** دانشکده مهندسی محیط زیست، دانشگاه تهران

*** پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی ومهندسی زلزله، تهران، ایران

تاریخ دریافت: 16/ 10 / 1385

تاریخ پذیرش: 10/ 04 / 1386