کانهزایی بروندمی-آتشفشانزاد چینهسان تنگستن (مس-روی) در کانسار چاهکلپ، (جنوب بیرجند) و افقهای کانه دار آن
کانهزایی بروندمی-آتشفشانزاد چینهسان تنگستن (مس-روی) در کانسار چاهکلپ، (جنوب بیرجند) و افقهای
کانه دار آن
نوشته: علی شعله* ، ابراهیم راستاد* و علیرضا باباخانی**
چکیده
کانسار تنگستن (مس-روی) چاهکلپ در محدوده بلوک لوت قرار دارد. این بلوک جزیی از سکوی پالئوزوییک ایران مرکزی است، که به شدت تحت تأثیر حرکات کوهزایی کیمرین پسین قرار گرفته است. توالی آتشفشانی- رسوبی تریاس بالایی- ژوراسیک که کانهزایی چاهکلپ را در بر دارد، تا حد رخساره شیست سبز- آمفیبولیت پایینی دگرگونشده است. این توالی، از قدیم به جدید شامل شیست متاپلیتی سیلیسی، توف فلسیک دگرگونشـده زیرین، آهک دگرگون شده با میان لایههایی از متاچرت (که افق کانهدار اصلی در قاعده آن تشکیل شده است)، تناوب سنگآهک میکریتی و اسپاریتی دگرگون شده، توف فلسیک دگرگون شده بالایی و ریولیت میلونیتی است. در سنگآهک دگرگونشده، سه رخساره مختلف تشخیص داده شد که کانهزایی محدود به بخشهای چرتی رخساره سنگآهک چرتدار است. در محدوده کانسار چاهکلپ، توده نفوذی برونزد نداشته و دو سامانه گسل امتداد لغز، با راستای شمال باختر-جنوب خاور و شمال خاور-جنوب باختر در منطقه دیده میشود.
کانهزایی در کانسار چاهکلپ بوضوح چینهسان بوده و با شکل لایهای و عدسی شکل تا دو کیلومتر قابل پیگیری است. بر اساس مطالعات انجام شده، شش افق کانهدار در توالی آتشفشانی-رسوبی منطقه معدنی چاه کلپ مشاهده شده است که از قدیم به جدید عبارتند از: افق کانهدار سولفیدی I با سنگ درونگیر شیست متاپلیتی سیلیسی، افق کانهدار سولفیدی II با سنگ درونگیر توف فلسیک دگرگونشده زیرین، افق کانهدار سولفید-شیلیت III که سنگ درونگیر آن سنگ آهک دگرگونشده حاوی عدسیها، ریزلایهها و نوارهای متاچرتی است که در قاعده آهکها قرار دارد. افق کانهدار سولفید- شیلیت IV که در بخشهای میانی سنگآهک دگرگون شده قرار دارد. افق کانهدار سولفید- شیلیت V که در بالاترین بخش سنگآهک دگرگونشده و در مرز بالایی سنگ آهک دگرگونشده و توف فلسیک قرار دارد و بالاخره افق کانهدار سولفیدی VI که در داخل ریولیت میلونیتی قرار میگیرد. کانهزایی اقتصادی کانسار چاهکلپ به ضخامت متغیر چند سانتیمتر تا 6 متر در مرز پایینی سنگآهک چرتدار دگرگونشده با توف فلسیک دگرگونشده و در داخل سنگآهک دگرگونی رخ داده است. بخشهای چرتدار دگرگونشده، که به صورت یک افق کلسیمی-سیلیکاتی، همراه با آهک دگرگون شده تشکیل شده، در اثر دگرگونی ناحیهای حاوی ترمولیت، اکتینولیت، دیوپسید، هدنبرژیت و گراسولار شده است. بافت ماده معدنی در افقهای کانهدار به صورت تودهای، دانه پراکنده، ریزلای، پر کننده فضاهای خالی و برشی بوده و کانی‌شناسی آن شامل شیلیت، کلکوپیریت، اسفالریت، پیریت، آرسنوپیریت، پیروتیت، کوولیت، بورنیت، کالکوسیت، آزوریت، مالاکیت و اکسید- هیدروکسیدهای آهن است. محیط تشکیل کانسار چاهکلپ، حوضه کافت درون قارهای بوده است که محیط مناسبی را برای فعالیت آتشفشانی زیر دریایی و نهشت مجموعههای آتشفشانی-رسوبی فراهم نموده است. در کانسار چاهکلپ، کانهزایی به صورت دور دست و همزمان با رسوبگذاری بروندمها (Exhalites) رخ داده است. فرایند دیاژنز موجب تبلور و تمرکز کانهها گردیده و سپس دگرگونی ناحیهای تمرکز بیشتر کانهها را موجب گردیده است.
کلید واژه‌ها: کانسار تنگستن (مس-روی)، توالی آتشفشانی-رسوبی تریاس بالایی-ژوراسیک، کانهزایی بروندمی-آتشفشانزاد، چینهسان، افقهای کانهدار، چاهکلپ، بیرجند
* بخش زمین شناسی دانشگاه تربیت مدرس
** سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
تاریخ دریافت : 05/09/1384
تاریخ پذیرش: 20/09/1385