کانی شناسی و پی جویی مقدماتی کانیهای سنگین رسوبات آبرفتی رودخانه کرخه در استان خوزستان

نوشته : ساسان لیاقت * ، علیرضا زراسوندی**

چکیده

این مطالعه در رسوبات آبرفتی رودخانه کرخه که متأثر از حوضه آبریز وسیع آن می باشد، به جهت شناخت الگوی حاکم بر پراکندگی و فراوانی کانیهای سنگین موجود در آن انجام گرفته است. نتایج حاصل تحت آنالیزهای آماری تک متغیره ، واریانس و ضرایب همبستگی قرار گرفتند. مطالعه و بررسی بر روی 100 نمونه برداشت شده از رسوبات جدید رودخانه ای و پادگانه های قدیمی به روش مایعات سنگین (بروموفرم) ، برای بیش از 30 کانی انجام پذیرفت. بطور کلی حجم باقی مانده کانیهای سنگین در ناحیه مورد مطالعه کم و ناچیز بوده ولیکن در این حجم کم کانیهای متنوعی مطالعه و بررسی شده‌اند که در نوع خود جالب توجه می باشد. بیشترین حجم اندازه گیری شده نمونه پس از تغلیظ cc 25 بوده و نسبت به حجم کل نمونه ، که cc 5000 می باشد ناچیز است . پنج نمونه انتخابی برای شناسایی کانیهای مجهول و تأیید مشاهدات کانی‌شناسی میکروسکوپی تحت آنالیز XRD قرار گرفتند. همچنین 7 نمونه نیز به منظور انطباق عنصری با مناطق امید بخش تحت آنالیز NAA  قرار گرفتند. با توجه به آنالیز واریانس و مطالعات کانی‌شناسی معلوم گشت که اکثر کانیهای سنگین موجود در رسوبات کرخه از بیش از سه جامعه سنگی مختلف منشأ گرفته اند که عمدتاً در مناطق بالادست حوضه آبریز و درزون سنندج – سیرجان واقع  می باشند. با توجه به محاسبات انجام گرفته بر روی کانیهای سنگین شناخته شده، مشخص گردید که درصد کل کانیهای سنگین روشن (زیرکن، روتیل، گارنت و تورمالین) در رسوبات کرخه بیش از 5% و وزن کل آنها در یک تن رسوب 86/63285 گرم می‌باشد و درصد کل کانیهای تیره (مگنتیت، هماتیت، کرومیت و ایلمنیت ) بیش از 6% و وزن کل آنها در یک تن رسوب 84/7474 گرم می‌باشد. با توجه به روش پیشنهادی (Rose & Webb,1979) سه نقطه به عنوان مناطق امیدبخش برای کانیهای گارنت، زیرکن، ایلمنیت و روتیل پیشنهاد گردید که مطالعات دقیق‌تری را طلب می‌نماید. ضرائب همبستگی  نشان می‌دهد که در تمامی نقاط مورد مطالعه کانی زیرکن و روتیل رابطه بسیار نزدیکی با یکدیگر دارند بطوریکه تمام نقاط امید بخش معرفی شده برای دو کانی مقادیر مشابهی را نشان می‌دهد.

ناهنجاریهای ایلمنیت، گارنت و تا حدودی طلا نیز بر روی این سه نقطه امید بخش متمرکز گردیده‌اند.

واژه های کلیدی: کانی شناسی، پی‌جویی مقدماتی، کانیهای سنگین، رسوبات آبرفتی، رودخانه کرخه، خوزستان، ایران .

* بخش زمین شناسی دانشگاه شیراز

** دانشجوی دکترای زمین شناسی اقتصادی دانشگاه شیراز