مطالعه سیستماتیک ماکرو فسیلهای گیاهی سازند شمشک در منطقه جاجرم
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| نویسنده | فاطمه واعظ جوادی- محمد قویدل سیوکی |
| تاريخ برگزاری | ۲۱ دی ۱۳۸۳ |
مقدمه:
سازند شمشک با رخنمون بسیار خوب در کوه زو (شمال شرق جاجرم) ابتدا توسط افشار حرب (1974) اندازه گیری و معرفی گردید. وی سن این سازند را بر مبنای آمونیت ها به توآرسین نسبت می دهد. سهیلی (1361) در شرح نقشه زمین شناسی نیمه جنوبی چهار گوش کوه خورخورد چنین اظهار می دارد که: «قسمت پایین این بخش تا ضخامت 750 متری از قاعده که بیشتر از جنس ماسه سنگ است کاملاٌ از نظر فسیل فقیر می باشد». م. قویدل سیوکی و نگارنده در بررسی صحرایی این سازند در تابستان سال های 77 و 1376 به یک افق غنی از ماکرو فسیل های گیاهی برخورد کرده و نمونه های فسیل گیاهی آن را جمع آوری نمودیم.
موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه: منطقه مورد مطالعه واقع در کوه زو و در 15 کیلوکتری شمال شرق جاجرم قرار دارد. جاجرم در شمال غرب استان خراسان و در 175 کیلومتری جنوب غرب بجنورد واقع است. مختصات جغرافیایی برش مورد مطالعه 56 درجه و 32 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 3 دقیقه عرض شمالی است. ارتفاع متوسط منطقه از سطح دریا 1000 متر می باشد.
موقعیت چینه شناسی افق حاوی ماکروفسیل های گیاهی: سازند شمشک در منطقه جاجرم عمدتاٌ از ماسه سنگ و شیل تشکیل می گردد که با لایه هایی از کنگلومرا، مارن و شیل های زغالی در بخش های پایینی و افق هایی از آهک حاوی گونه هایی از ماکرو فسیل های جانوری (آمونیت و دو کفه ای) به ویژه در بخش های بالایی همراهی می گردد.
سازند شمشک با ناپیوستگی همشیب (فرسایشی) بر روی یک افق لاتریتی- بوکسیتی قرار می گیرد. رسوبات این سازند با 16 متر ماسه سنگ دانه متوسط تا دانه درشت به رنگ خاکستری شروع و با 61 متر شیل زیتونی- خاکستری همراه با لایه های نازک ماسه سنگ و شیل های زغالی حاوی ماکرو فسیل های گیاهی فراوان دنبال می گردد. این افق حاوی تنه های مرتفعی از گیاهان می باشد. بدین ترتیب افق گیاهی در فاصله 50- 45 متری از لایه لاتریتی قاعده سازند شمشک قرار می گیرد و تقریباٌ 10- 8 متر ضخامت دارد.
سیستماتیک ماکرو فسیل های گیاهی:
در این مطالعه تعداد 16 گونه ماکرو فسیل گیاهی مورد شناسایی قرار گرفت که به صورت زیر رده بندی می شوند:
Order Equisetales
Family Equisetaceae
Genus Equisetites Sternberg 1833
Equisetites arenaceous (Jaegar 1827) Schenk 1864
Order Filicales
Family Dipteridaceae
Genus Clathropteris Brongniart 1828
Clathropteris meniscioides Brongniart 1878
Family Dicksoniaceae
Genus Ferizianopteris Fakhr 1977
Ferizianopteris undulata Fakhr 1977
Genus Lobifolia Rasskazova & Lebeder 1968
Lobifolia iranica Fakhr 1977
Order Bennettitales
Genus Pterophyllum Brongniart 1824
Pterophyllum braunianum Goeppert 1973
Petrophyllum contiguum Schenk 1883
Petrophyllum obovatum Fakhr 1977
Genus Otozamites Braun 1843
Otozamites furoni Boureau 1950
Genus Nilssoniopteris Nathorst 1909
Nilssoniopteris tenuinervis Brauns 1862
Genus Pseudoctenis Sweard 1911
Pseudoctenis ensiformis Halle 1913
Genus Nillssonia Brongniart 1824
Nillssonia compta Phillips 1844
Nillssonia polymorpha Schenk 1867
Order Coniferales
Genus Podozamites Braun 1843
Podozamites angustifolius Schimper 1870
Podozamites lanceolatus Braun 1843
Podozamites latisimus Stanislavski 1971
انتشار جغرافیایی گونه های ماکروفسیل گیاهی منطقه جاجرم در سایر نقاط ایران:
پراکندگی گونه های ماکروفسیل گیاهی شناسایی شده سازند شمشک در منطقه جاجرم در سایر نقاط ایران بر مبنای منابع زیر صورت گرفت:
Chayesteh, 1978, Boureau et al.,1950,Schenck, 1887
Assereto et al., 1968, Sadovnikov,1976, Potonie 1933
,Kilpper, 1964, Corsin & Stamphli, 1977,Fakhr, 1977
Vassiliev, 1985
نتیجه گیری:
1- تعداد 16 گونه ماکروفسیل گیاهی متعلق به رده های دم اسبیان، سرخسها، بنتیتالها، سیکادالها و مخروطیان از رسوبات قاعده سازند شمشک در منطقه جاجرم شناسایی و معرفی گردید.
2- با توجه به مجموعه ماکروفسیل های گیاهی به ویژه گونه های Dictyophyllum exile, Equisetites arenaceous
و Podozamites latissium سن رتین بالایی برای این افق گیاهی پیشنهاد می گردد.
3- نظر به این که رده دم اسبیان در شرایط آب و هوایی مرطوب رشد میکنند و از طرفی خانواده Dipteridaceae نظیر جنسهای Clathropteris و Dictyophyllum از انواع سرخس های حرارت دوست میباشند (Vakhrameev); در نتیجه حضور بسیار گسترده ساقه های عظیم الجثه دم اسبیان فسیل و آثار برگ سرخسهای خانواده دیپتریداسه آ در افق گیاهی قاعده سازند شمشک، یک شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب را برای این دوره زمانی خاطر نشان میسازد.
سازند شمشک با رخنمون بسیار خوب در کوه زو (شمال شرق جاجرم) ابتدا توسط افشار حرب (1974) اندازه گیری و معرفی گردید. وی سن این سازند را بر مبنای آمونیت ها به توآرسین نسبت می دهد. سهیلی (1361) در شرح نقشه زمین شناسی نیمه جنوبی چهار گوش کوه خورخورد چنین اظهار می دارد که: «قسمت پایین این بخش تا ضخامت 750 متری از قاعده که بیشتر از جنس ماسه سنگ است کاملاٌ از نظر فسیل فقیر می باشد». م. قویدل سیوکی و نگارنده در بررسی صحرایی این سازند در تابستان سال های 77 و 1376 به یک افق غنی از ماکرو فسیل های گیاهی برخورد کرده و نمونه های فسیل گیاهی آن را جمع آوری نمودیم.
موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه: منطقه مورد مطالعه واقع در کوه زو و در 15 کیلوکتری شمال شرق جاجرم قرار دارد. جاجرم در شمال غرب استان خراسان و در 175 کیلومتری جنوب غرب بجنورد واقع است. مختصات جغرافیایی برش مورد مطالعه 56 درجه و 32 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 3 دقیقه عرض شمالی است. ارتفاع متوسط منطقه از سطح دریا 1000 متر می باشد.
موقعیت چینه شناسی افق حاوی ماکروفسیل های گیاهی: سازند شمشک در منطقه جاجرم عمدتاٌ از ماسه سنگ و شیل تشکیل می گردد که با لایه هایی از کنگلومرا، مارن و شیل های زغالی در بخش های پایینی و افق هایی از آهک حاوی گونه هایی از ماکرو فسیل های جانوری (آمونیت و دو کفه ای) به ویژه در بخش های بالایی همراهی می گردد.
سازند شمشک با ناپیوستگی همشیب (فرسایشی) بر روی یک افق لاتریتی- بوکسیتی قرار می گیرد. رسوبات این سازند با 16 متر ماسه سنگ دانه متوسط تا دانه درشت به رنگ خاکستری شروع و با 61 متر شیل زیتونی- خاکستری همراه با لایه های نازک ماسه سنگ و شیل های زغالی حاوی ماکرو فسیل های گیاهی فراوان دنبال می گردد. این افق حاوی تنه های مرتفعی از گیاهان می باشد. بدین ترتیب افق گیاهی در فاصله 50- 45 متری از لایه لاتریتی قاعده سازند شمشک قرار می گیرد و تقریباٌ 10- 8 متر ضخامت دارد.
سیستماتیک ماکرو فسیل های گیاهی:
در این مطالعه تعداد 16 گونه ماکرو فسیل گیاهی مورد شناسایی قرار گرفت که به صورت زیر رده بندی می شوند:
Order Equisetales
Family Equisetaceae
Genus Equisetites Sternberg 1833
Equisetites arenaceous (Jaegar 1827) Schenk 1864
Order Filicales
Family Dipteridaceae
Genus Clathropteris Brongniart 1828
Clathropteris meniscioides Brongniart 1878
Family Dicksoniaceae
Genus Ferizianopteris Fakhr 1977
Ferizianopteris undulata Fakhr 1977
Genus Lobifolia Rasskazova & Lebeder 1968
Lobifolia iranica Fakhr 1977
Order Bennettitales
Genus Pterophyllum Brongniart 1824
Pterophyllum braunianum Goeppert 1973
Petrophyllum contiguum Schenk 1883
Petrophyllum obovatum Fakhr 1977
Genus Otozamites Braun 1843
Otozamites furoni Boureau 1950
Genus Nilssoniopteris Nathorst 1909
Nilssoniopteris tenuinervis Brauns 1862
Genus Pseudoctenis Sweard 1911
Pseudoctenis ensiformis Halle 1913
Genus Nillssonia Brongniart 1824
Nillssonia compta Phillips 1844
Nillssonia polymorpha Schenk 1867
Order Coniferales
Genus Podozamites Braun 1843
Podozamites angustifolius Schimper 1870
Podozamites lanceolatus Braun 1843
Podozamites latisimus Stanislavski 1971
انتشار جغرافیایی گونه های ماکروفسیل گیاهی منطقه جاجرم در سایر نقاط ایران:
پراکندگی گونه های ماکروفسیل گیاهی شناسایی شده سازند شمشک در منطقه جاجرم در سایر نقاط ایران بر مبنای منابع زیر صورت گرفت:
Chayesteh, 1978, Boureau et al.,1950,Schenck, 1887
Assereto et al., 1968, Sadovnikov,1976, Potonie 1933
,Kilpper, 1964, Corsin & Stamphli, 1977,Fakhr, 1977
Vassiliev, 1985
نتیجه گیری:
1- تعداد 16 گونه ماکروفسیل گیاهی متعلق به رده های دم اسبیان، سرخسها، بنتیتالها، سیکادالها و مخروطیان از رسوبات قاعده سازند شمشک در منطقه جاجرم شناسایی و معرفی گردید.
2- با توجه به مجموعه ماکروفسیل های گیاهی به ویژه گونه های Dictyophyllum exile, Equisetites arenaceous
و Podozamites latissium سن رتین بالایی برای این افق گیاهی پیشنهاد می گردد.
3- نظر به این که رده دم اسبیان در شرایط آب و هوایی مرطوب رشد میکنند و از طرفی خانواده Dipteridaceae نظیر جنسهای Clathropteris و Dictyophyllum از انواع سرخس های حرارت دوست میباشند (Vakhrameev); در نتیجه حضور بسیار گسترده ساقه های عظیم الجثه دم اسبیان فسیل و آثار برگ سرخسهای خانواده دیپتریداسه آ در افق گیاهی قاعده سازند شمشک، یک شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب را برای این دوره زمانی خاطر نشان میسازد.