بررسی نهشته های مائیس تریختین در دره آلرم (غرب سد لار)

دسته چینه شناسی و فسیل شناسی
گروه سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
مکان برگزاری ششمین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران
نویسنده احمد شمیرانی- عباس صادقی
تاريخ برگزاری ۲۵ بهمن ۱۳۷۸
موقعیت جغرافیایی مقطع مورد مطالعه و راه دستیابی: این مقطع در ابتدای دره آلرم واقع در غرب سد لار انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته است. قاعده مقطع دارای مختصات جغرافیایی 50 درجه و 30 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی و 35 درجه و 56 دقیقه و 55 ثانیه عرض شمالی و ارتفاع 2880 متر می باشد. راه دسترسی از طریق جاده ای که به سد لار منتهی می گردد امکان پذیر است. از محل نگهبانی سد لار به سمت غرب جاده خاکی منشعب می شود که پس از 22 کیلومتر به تقاطع راه آلرم می رسد. از محل تقاطع، جاده مالروئی در حاشیه رودخانه وجود دارد که پس از پیمودن چهار کیلومتر به سمت شمال به قاعده مقطع در ابتدای دره آلرم منتهی می شود.
مطالعات قبلی: زمین های کرتاسه در منطقه لار توسط آسرتو و ایپولیتو (1964- 1966) مورد مطالعه قرار گرفته است. در این مطالعات رسوبات کرتاسه بالایی به چهار واحد لیتوستراتیگرافی Kuc, Kub ,Kua و Kud تقسیم شده است. واحد های Kua تا Kuc به سنومانین؟ تا کامپانین زیرین و واحد Kud به کامپانین- مائیس تریختین نسبت داده شده است. در مقطعی که در دره آلرم توسط آسرتو (1966) مورد مطالعه قرار گرفته است ضخامت واحد Kud، دویست و پنج متر با لیتولوژی آهک مارنی و سن کامپانین بالا- مائیس تریختین گزارش شده است. ولی مطالعات دقیق میکروستراتیگرافی روی این رسوبات صورت نگرفته است و بر اساس شواهد کلی و قرار گیری این واحد در بین آهک های کامپانین زیرین و آهک های آلوئولین دار سنوزوئیک سن این واحد کامپانین بالایی- مائیس تریختین مشخص شده است.
م. غیاثی (1372) در مطالعات خود بر روی رسوبات کرتاسه بالایی در مقطع گذر کوه (شرق منطقه آلرم) ضخامت Kud را 232 متر متشکل از آهک های خاکستری متمایل به قهوه ای چرت دار با سن کامپانین- مائیس تریختین گزارش نموده است که 76 متر آن را به مائیس تریختین نسبت داده و اظهار می دارد که مرز بالایی با رسوبات پالئوسن- ائوسن در زیر پوشش واریزه از نظر پنهان است.
توصیف چینه شناختی:
رسوبات مائیس تریختین در مقطع چینه شناسی آلرم را سنگ های کربناته ریز دانه با رخساره پلاژیک تشکیل می دهد که در قالب 9 واحد سنگی به شرح زیر بررسی شده است.
واحد 1- 26 متر آهک متوسط تا ضخیم لایه خاکستری متمایل به زرد و سطح شکست خاکستری متمایل به قهوه ای روشن با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت (وکستون) متشکل از 15 تا 25 درصد فرامینیفر پلانکتون، 10 تا 15 درصد میکرو بیوکلاست و کمتر از 5 درصد فرامینیفر بنتیک در زمینه ای از میکرایت که در بعضی نقاط توسط کلسیت میکروسپارایتی جانشین شده است. فسیل هایی نظیر فرامینیفر های زیر از این واحد به دست آمده است.
Gansserina gansseri, Globotruncana falsostuarti Globotruncanella havanensis, Rugotruncana sub penneyi, Globotruncana ventricosa, Globotruncanita stuartiformis, Globotruncana bulloides, Rosita fornicata, Rugoglobigerina rugosa, Globotruncana arca, Oligostiginids, Pseudotextularia elegans Navarella joaguini, Euvigerina aculeata
واحد 2- 14/65 متر آهک مارنی متوسط تا ضخیم لایه زرد متمایل به خاکستری و سطح شکست خاکستری متمایل به قهوه ای روشن با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون) متشکل از 15 درصد میکرو فسیل پلانکتون، 15 تا 20 درصد میکرو بیوکلاست، کمتر از 5 درصد فرامینیفر بنتیک و یک تا دو درصد گلوکونیت در زمینه ای از گل کربناته و رس. در این واحد میکرو فسیل های زیر شناسایی شده است.
Gansserina gansseri, Rugoglobigerina macrocephala, Archaeoglobigerina aegyptica, Rosita contusa, Rosita fornicata, Rugotruncana subcircumnodifer, Globotruncanita stuartiformis Rugoglobigerina rugosa, Globigerinelloides prairiehillensis, Rotalia skuriensis, Minouxia conica Oligostiginids
واحد 3- 33/65 متر تناوب 1) سنگ مارن آهکی متوسط لایه کرم تا متمایل به زرد و سطح شکست زرد متمایل به قهوه ای با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون) متشکل از 10 درصد میکرو فسیل پلانکتون، 10 تا 15 درصد میکرو بیو کلاست و یک درصد گلوکونیت در زمینه ای از گل کربناته و رس با 2) آهک مارنی متوسط لایه خاکستری متمایل به زرد و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون) متشکل از 15 تا 20 درصد میکرو فسیل پلانکتون به ویژه الیگوستژینید، 10 تا 15 درصد میکرو بیو کلاست و 2 تا 3 درصد کوارتز در زمینه ای از گل کربناته و رس و 3) شیل مارنی آهکی متوسط لایه خاکستری و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون) متشکل از 10 تا 15 درصد میکرو فسیل پلانکتون و 10 تا 15 درصد میکرو بیوکلاست در زمینه ای از گل کربناته و رس. از این واحد میکرو فسیل هایی نظیر نمونه های زیر به دست آمده است.
Gansserina gansseri, Kuglerina rotundata, Kuglerina helvetia, Globigerinelloides subcarinata Archaeoglobigerina blowi, Rugotruncana subcircumnodifer, Rosita contusa, Rosita fornicata Globotruncana bulloides, Rugoglobigerina rugosa Heterohelix globolusa, Antalyna korayi
واحد 4- 25/3 متر آهک مارنی متوسط لایه خاکستری روشن و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون)متشکل از 15 تا 20 درصد میکرو فسیل پلانکتون نظیر الیگوستژینا، 10 درصد میکرو بیوکلاست، 2 درصد کوارتز و یک درصد جلبک سبز در زمینه ای از گل کربناته و رس. در بین جامعه فسیلی یافت شده فسیل های شاخص زیر به دست آمده است.
Gansserina gansseri, Rugoglobigerina scotti Globotruncanella citae, Rugotruncana subcircumnodifer, Globotruncana falsostuarti Globotruncana bulloides, Globotruncana cf ventricosa, Globotruncana stuarti, Rugoglobigerina rugosa, Globotruncana arca, Globotruncanita conica Heterohelix globolusa, Globigerinelloides prairiehillensis, Oligostiginids
واحد 5- 38/4 متر تناوب 1) آهک مارنی متوسط لایه خاکستری و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایو میکرایت رسی (وکستون) متشکل از 10 تا 15 درصد میکرو فسیل پلانکتون و 10 درصد میکرو بیوکلاست در زمینه ای از گل کربناته و رس با 2) شیل مارنی آهکی خاکستری روشن و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون) متشکل از 15 تا 20 درصد میکرو فسیل پلانکتون به ویژه الیگوستژینید، کمتر از 10 درصد میکرو بیوکلاست، 2 درصد کوارتز و 2 درصد فرامینیفر بنتیک در زمینه ای از گل کربناته و رس. میکرو فسیل های زیر از این واحد به دست آمده است.
Kuglerina rotundata, Gansserina gansseri, Kuglerina helvetia, Archaeoglobigerina carteri Archaeoglobigerina aegyptica, Globotruncanella citae, Globotruncanita subspinosa, Globotruncanita stuartiformis, Globotruncana falsostuarti Rugoglobigerina rugosa, Oligostiginids
واحد 6- 16/75 متر تناوب 1) مارن آهکی متوسط لایه خاکستری روشن متمایل به سبز و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی میکرایت رسی فسیلیفر (مادستون) با 2) آهک مارنی متوسط لایه خاکستری و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون) متشکل از 15 درصد میکرو فسیل پلانکتون، 15 درصد میکرو فسیل های زیر در این واحد شناسایی شده است.
Globotruncana linneiana, Globotruncana ventricosa Globotruncanita stuartiformis, Globotruncanita cf subspinosa, Rogoglobigerina rugosa Globigerinelloides prairiehillensis
واحد 7- 26/1 متر تناوب 1) مارن آهکی متوسط لایه خاکستری روشن متمایل به سبز و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی میکرایت رسی فسیلیفر (مادستون) با 2) آهک مارنی متوسط لایه خاکستری و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی میکرایت رسی (وکستون) متشکل از 15 درصد میکرو فسیل پلانکتون، 10 تا 20 درصد میکرو بیوکلاست، 2 درصد فرامینیفر بنتیک و 2 درصد کوارتز در زمینه ای از گل کربناته و رس. فسیل های زیر در این واحد شناسایی شده است.
Globotruncanita conica, Globotruncana ventricosa Archaeoglobigerina aegyptica, Globotruncanita stuarti, Rosita fornicata, Rugoglobigerina rugosa Oilgostiginids, Micraster sp
واحد 8- 10متر مارنستون خاکستری متمایل به سبز روشن با رخساره میکروسکوپی میکرایت رسی (مادستون) با میان لایه هایی از آهک مارنی نازک تا متوسط لایه خاکستری روشن و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایومیکرایت رسی (وکستون) متشکل از 15 درصد میکرو فسیل پلانکتون، 10 درصد میکرو بیو کلاست و حدود 2 درصد کوارتز در زمینه ای از گل کربناته و رس. میکرو فسیل های زیر در این واحد شناسایی شده است.
Gansserina gansseri, Globotruncanita conica Kuglerina helvetia, Globigerinelloides prairiehillensis Oligostiginids
واحد 9- 10 متر مارنستون رنگارنگ قرمز تا خاکستری با میان لایه هایی از آهک مارنی خاکستری روشن و سطح شکست خاکستری با رخساره میکروسکوپی بایو میکرایت رسی (وکستون) متشکل از 10 درصد میکرو فسیل پلانکتون، 15 درصد میکرو بیو کلاست، 2 درصد بایو کلاست و 2 درصد کوارتز در زمینه ای از گل کربناته و رس. میکرو فسیل های زیر در این واحد شناسایی شده است.
Gansserina gansseri, Globotuncanita stuarti Globotruncana falsostuarti, Globigerinelloides prairiehillensis, Oligostiginids
واحد مذکور با دگر شیبی واضح توسط آهک های آلوئولین دار و نومولیت دار سنوزوئیک پوشیده شده است.
5- مرز های چینه شناسی: تفکیک مرز مائیس تریختین از کامپانین در مقطع مزبور منطبق است با تغییرات بارز لیتولوژی و ظهور فرم های فسیلی شاخص مائیس تریختین، به طوریکه در گذر از کامپانین به مائیس تریختین یک تغییر تدریجی در صفات سنگ شناسی و پتروگرافی مشهود است و آهک های چرتی ضخیم لایه رخساره ساب تایدال تا ندرتاٌ نیمه عمیق اواخر کامپانین ابتدا به آهک های بدون چرت و ضخیم لایه رخساره نیمه عمیق تا عمیق و سپس به آهک های ریز دانه و میکرایتی متوسط لایه مائیس تریختین با میکرو فسیل های پلانکتون متعلق به نواحی عمیق و آرام دریا تبدیل می شود. همراه با تغییرات فوق اولین فرامینیفر های شاخص مائیس تریختین نظیر Gansserina gansseri نیز ظاهر می شود.
تفکیک مرز مائیس تریختین از رسوبات سنوزوئیک نیز به واسطه وجود دگر شیبی واضح، تغییرات لیتولوژی بارز و خاتمه فرم های کرتاسه و ظهور فرمهای شاخص سنوزوئیک نظیر نومولیت و آلوئولین صورت گرفته است.
6- نتیجه:
بر اساس مطالعات انجام شده در گذر از کامپانین به مائیس تریختین با توجه به تغییرات عمده در صفات سنگ شناسی و فسیل شناسی، حوضه دستخوش تحولاتی شده است که احتمالاٌ مربوط به حرکات زودرس فاز لارامید است. این تغییرات در سایر نقاط دامنه های جنوبی البرز مرکزی (مطالعات انجام شده توسط نگارنده) نیز مشهود است. به دنبال تغییرات مزبور در طول مائیس تریختین دریایی عمیق و آرام در منطقه مزبور استقرار می یابد. این دریا از ثبات و آرامش نسبتاٌ خوبی برخوردار بوده است و در آن رسوبات آهکی ریز دانه با میکرو فسیل های پلانکتون نسبتاٌ فراوان شکل گرفته است و تغییرات محسوسی در رخساره صحرائی و میکروسکوپی سنگ های آن دیده نمی شود. در اواخر مائیس تریختین منطبق با مرز مزوزوئیک- سنوزوئیک تحت تاثیر فاز کوهزایی لارامید این مناطق از آب خارج می گردد به طوریکه رسوبات مائیس تریختین با دگر شیبی واضح در زیر آهک های آلوئولین دار و نومولیت دار سنوزوئیک قرار می گیرد.

کلید واژه ها: سایر موارد