اولین گزارش از خزندگان ابزی (مزوزورها)کرتاسه بالایی ایران(زاگرس)

مقدمه:

در زمان کرتاسه پسین  ناحیه زاگرس را دریایى گاه عمیق  فرا مى گرفته که داراى تنوع   شرایط محیطى جهت زیست جانداران متنوع بوده است.در میان بقایاى جانوران مختلفى که در این ناحیه بصورت سنگواره حفظ گردیده اند بقایاى مهره داران با توجه به گسترش وسیع انها در این زمان هنوز شناخته نگردیده اند.بخصوص خزندگان دریازى که گروه غالب بشمار مى رفتند. مزوزورها یکى از موفقترین این گروه ها محسوب مى گردند. شکل کلى این گروه تطابق کاملى با شرایط زندگى در اب یافته بود بطوریکه شباهت بسیار زیادى با کروکدیل هاى امروزى داشتند با این تفاوت که دستها و پاها به منظور قابلیت شنا در اب  تبدیل به باله هایى بسیار قوى گردیده بود.روش شنا کردن انها مشابه کروکدیلهاى امروزى بوده واکثرا در ابهاى نزدیک سواحل زندگى مى کردند اما بقایاى انها از محیط هاى عمیق و حتى اب شیرین نیز بدست امده است .بر اساس شواهد بدست امده رژیم غذایى انها بسیار متنوع بوده و اکثر حیوانات دریایى و حتى پرندگان در فهرست غذایى انها جاى داشتند اما کوسه هاى غول پیکر هم دوره بزرگترین شکارچیان مزوزورها محسوب مى شدند. اجداد مزوزورها خزندگان کوچکى بودند که از ژوراسیک میانى درخشکى هاى نزدیکى سواحل زندگى مى کردندولى بسرعت تغذیه در سواحل و برگشت به خشکى را شروع و در کرتاسه میانى قابلیت انطباق با زندگى در ابها و اقیانوس هاى سرتاسر جهان را بدست اوردند.مزوزورها اولین خزندگانى نبودند که به محیط دریاها باز گشتند اما بى شک موفقترین انها بودند و با از بین رفتن ایکتیوزورها جاى انها را گرفته و به رقابت با سایر گروهها برخاستندودرکرتاسه پسین حاکمان بلا منازع ابها گردیدند تا اینکه در پایان این دوران مانند سایر خزندگان منقرض گردیدند. طول سنگواره انها گاه تا ۱۷ متر مى رسیده است. تا کنون هیچ گزارشى از خزندگان ابزى کرتاسه پسین ایران ارایه نگردیده است.نمونه حاضر ازناحیه جنوب یاسوج (شکل:۱) از لا یه هاى اهک رسدار متعلق به زمان سانتونین همراه با آمونیت (TEXANITES   )و دیگر نرمتنان بدست آمده که نشانگر محیطى ساحلى:کم عمق و پر انرژى مى باشند.

Order:Squamata                Oppel, ۱۸۱۱

Family: Mosasauridae   Gervais, ۱۸۵۳

هر چند نمونه بدست آمده کامل نیست اما خصوصیات لازم جهت شناسایى را دارا مى باشد.حداکثر عرض نمونه ۲۳ وطول آن ۸۷ میلیمتر است.سطح بیرونى تقریبا سالم و محدب است . دربخش جلویى شکل نیم کروى کامل داشته و بافت سطحى آن قابل تشخیص است. منافذ سطحى کشیده بوده وتقریبا در یک امتداد قرار گرفته اند ولى کشیدگى آنها به سمت جلو عریضتر و بزرگتر  از سمت عقب میباشد. این کانالها نشان دهنده محل اتصال رگهاى خونى یا اعصاب به بافت استخوان هستند.بخش شکسته داخلى بافت فشرده وشعاعى استخوانى دارد که بطرف عقب بر ضخامت ان افزوده شده و  نشانگر  استحکام ان در زمان حیات مى باشد.

فراوانى خزندگان در کرتاسه پسین و کامل نبودن نمونه انتساب آن به گروهى خاص را مشکل مى نماید اما وجود ردیف کانالها ى سطح بیرونى در یک امتداد و تحدب بخش جلویى تعلق ان را به قسمت جلویى ارواره پایینى مزوزورها Mosasaurs)) محرز مى نماید. جنس هاى متعددى از این گروه در زمان سانتونین شناسایى گردیده اند که با توجه به شکل نمونه، قابل انتساب به جنس خاصى نمى باشد اما بصورت کلى مى توان آن را به جنسى با ارواره اى کوتاه و ضخیم مانند‍  ‍Clidastes   منسوب نمود.

نتیجه گیرى:

۱-گزارش خزندگان ابزى کرتاسه پسین از ایران براى اولین بار.

 ۲_مناسب بودن شرایط زیستى حوضه زاگرس وارتباط آن با سایر آبهاى آزاد در زمان کرتاسه پسین امکان بدست آمدن سنگواره هاى دیگر ى از خزندگان آبزى ودیگر مهره داران همزمان را نوید مى دهد.

References:

Baired ,D.۱۹۸۶.Upper Cretaceous reptiles from the Seven Formation of Maryland,TheMosasaur,۳:۶۳-۸۵

Bardet,N. and C.Tunglu.۲۰۰۲.The first mosasaur(Squamata)from the Late Cretaceous of Turkey   .Journal of  Paleontology ,۲۲(۳):۷۱۲-۷۱۵.

Bardet,N.,X.P.Suberbiola and N.E. Jalil . ۲۰۰۳.A new mosasaurid(Squamata) from the Late Cretaceous              (Turonian) of Morocco.Comptes Rendus Palevol.۲(۸):۶۰۷-۶۱۶.

Bell۱:place>۱:city>,G.L.Jr.۱۹۹۷.A phylogenetic revision of North America۱:place> and Adriatic Mosasauroidea.PP.۲۹۳-۳۳۲.In             Callaway J.M. and E.L.Nichollas,(eds),Ancient Marine Reptiles.Academic Press.

Everhart,M.J.,P.A. Everhart and J.Bourdon.۱۹۹۷.Earliest documented occurrence of the mosasaur,    Clidastes liodontus,in the Smoky Hill chalk(Upper Cretaceous)of western Kansas۱:place>۱:state> . Kansas۱:place>۱:state>   Academy۱:placetype> of Science۱:placename>۱:place>,Transactions,Abstracts,۱۶:۱۴.

Everhart,M.J.۲۰۰۰.Mesosaurs:Last of the great marine reptiles,Prehistoric Times.۴۴:۲۹-۳۱.

Everhart,M.J.۲۰۰۵. Rapid evolution,diversification and distribution of mosasaurs (Reptilia:Squamata)              prior to the K-T Boundary. Tate ۲۰۰۵ ۱۱^th.Annual Symposium in Paleontology and        Geology,Gasper,WY,P.۱۶-۲۷(not peer-reviewed)

Caldwell۱:place>۱:city>,M.W.۱۹۹۹.Squamata phylogeny and the relationships of snakes and mosasaurids, Zoological           Journal of the Linean Society,۱۱۵-۱۴۷,with ۷ figures.

Lingham-Soliar,T.۱۹۹۱.Mosasaurs from the Upper Cretaceous of Niger۱:place>۱:country-region>,Paleontology,۳۴(۳):۶۵۳-۶۷۰.

Lindgrern,J.۲۰۰۵.The first record of Hainosaurus(Reptilia:Mosasauridae)from Sweden.Journal of      Paleontology.۷۹(۶):۱۱۵۷-۱۱۶۵.

Wright,K.R.۱۹۸۷.The mosasaur Clidastes:new speciemens and new problems.Lourn.Alabama            Acad. Sci. ۵۸(۳):۹۹.(Abs)

کلید واژه ها: سایر موارد