اولین گزارش از پالینومرف های سازند کژدمی در میدان پارس جنوبی

موقعیت جغرافیایی میدان پارس جنوبی و چاههای مورد مطالعه

میدان گازى پارس‌جنوبى، بزرگترین میدان گازى جهان، در آبهاى خلیج فارس برروى خط مرزى مشترک ایران و قطر به فاصله ۱۰۰ کیلومترى از بندر عسلویه در ساحل جنوبى ایران، ۱۰۵کیلومترى شمال شرقى شبه جزیره قطر و ۳۳۰ کیلومترى شمال غربى شهر دبى واقع شده‌است(شکل۱). میدان پارس‌جنوبى در سال ۱۹۹۰ میلادى با حفر چاه SP-۱ کشف گردید. این‌درحالى است که بخش قطرى آن (North Dome) در سال ۱۹۷۱ میلادى مورد اکتشاف قرار‌گرفته‌است (Konert et al. ۲۰۰۱). وسعت این میدان ۳۷۰۰ کیلومتر مربع است و بین طولهاى شرقى ′۵۰ °۵۱  تا ′۴۰ °۵۲ و عرضهاى شمالى ′۲۵ °۲۶ تا ′۰۵ °۲۷ واقع شده است. (نجم آبادی، ۱۳۷۲)

چاههاى SPO-۲ در فاز ۱۴، SPO-۳ در فاز ۱،  SP-۶در فاز ۲، SP-۱۰ در فاز ۷ و  SP-۲در فاز ۵، چاههاى مورد مطالعه در این تحقیق مى‌باشند.موقعیت و محل چاهها در شکل ۱ مشخص شده است.

شکل۱- موقعیت میدان و چاههاى مورد مطالعه در میدان پارس جنوبى

روش مطالعه

در این مطالعه خرده‌هاى حاصل از حفارى سازند کژدمى از پنج چاه مورد مطالعه تهیه گردید.در آزمایشگاه با افزودن اسیدهیدرو کلریک واسید هیدروفلوریک به منظور حذف کربنات ها و سیلیکاتها وسپس عمل خنثى سازى و سانتریفیوژ کردن براى جداسازى مواد آلى از عناصر سنگین‏‏، ‏اسلاید‌هاى پالینو‌لوژیکى  برای مطالعه فسیل ها آماده شد .

زمین شناسی ساختمانی

میدان عظیم پارس جنوبى /گنبد شمالى قطر در نتیجه حرکات مثبت بالا آمدگى ناحیه اى موسوم به کمان قطر-فارس(Qatar-Pars Arc) تشکیل شده است. این بالا آمدگى خلیج فارس را به دو حوضه مجزا در شمال و در جنوب با محیط رسوبگذارى و ماهیت هیدروکربورى متفاوتى تقسیم نموده است. عوامل زمین ساختى مختلفى بر روى شکل و موقعیت منطقه تأ‌ثیر گذاشته اما روند زمین ساختى
 شمالى –جنوبى کمان قطر- فارس مهمترین عامل در تشکیل ساختمان پارس جنوبى /گنبد شمالى است. این ساخت زمین شناسى ترکیب مناسبى از واحدهاى رسوبگذارى (سنگ منشأ، سنگ مخزن وسنگهاى نفوذ ناپذیر) را فراهم کرده که موجب تشکیل یکى از ذخایر عظیم گازى شده است
(نجم آبادی، ۱۳۷۲).

لیتولوژی

سازند کژدمى در میدان پارس جنوبى معمولا ًشامل شیلهاى قهوه‌اى شکلاتى و گاهى اوقات به رنگ سبز روشن بوده، متورق وآهکى شده و به سمت پایین ماسه سنگى مى‌شود. در چاه‌ SP-۴، لایه‌هاى ماسه‌سنگى دیده شده‌اند. ماسه‌سنگ‌ها کوارتزى با دانه‌هاى متوسط تا درشت، جورشدگى خوب، گردشده تا نیمه گردشده، گلاکونیتى با مقدارى اکسید آهن و لیگنیت همراه است. این لایه‌هاى ماسه‌سنگى فقط در غرب میدان گزارش شده‌‌اند که معادل ماسه‌سنگ بورگان مى‌باشند و معمولاً خاصیت مخزنى از خود نشان مى‌دهند(نجم آبادی، ۱۳۷۲).

◊◊◊◊◊◊◊

بحث :

پالئو پالینولوژى

به منظور شناسایى جنس‌ها و گونه‌هاى پالینومرفها و به خصوص داینوفلاژله‌هاى سازند کژدمى و تعیین سن و سایر ویژگیهاى این سازند بر اساس پالینومرفهاى موجود در کل ۶۹ نمونه به صورت خرده‌هاى حاصل از حفارى (cutting) از پنج چاه میدان پارس جنوبى به نامهاى SP۱۰،SP۶ ، SP۲، SPO۳ و SPO۲ تهیه شد. فاصله نمونه‌بردارى در دو چاه  SPO۳و SPO۲، دو متر،در دو چاه SP۱۰وSP۶، پنج متر و در چاه  SP۲چهار متر مى‌باشد (جدول۱).پس از طى مراحل آزمایشگاهى،۲۹۲ اسلاید پالینولوژیکى آماده شده و مورد مطالعه قرار گرفت.

جدول ۱- فاصله نمونه‌بردارى، تعداد نمونه‌ها و ضخامت سازند کژدمى در چاههاى مورد مطالعه

با توجه به:

۱.    حضور گونه‌هایى که پراکندگی آنها در اشکال۳-۲ آمده است به خصوص حضور گونه‌هاى شاخصى مانند Odontochitina operculataکه ایوانز(Evans, ۱۹۶۶) با توجه به حضور این گونه زونMuderongia tetracantha- Odontochitina operculata Zone  (interval zone) و زونZone Odontochitina operculata  (total range zone)را براى سن آلبین در حوضه اتواى استرالیا شناسایى و معرفى کرده است و حضور گونه  Luxadinium propatulum به سن آلبین میانى و پسین(Williams, ۱۹۹۳)، Florentina cooksonia به سن آلبین میانى (Williams, ۱۹۹۳)، Subtilisphaera perlucida به سن آلبین میانى و پسین Torrichelli,۲۰۰۰) )، Pervosphaeridium truncatum به سن آلبین پسین تا کنیاسین زیرین(Powell, ۱۹۹۲)، Trichodinium castanea که به طور گسترده در رسوبات مربوط به آلبین مناطق مختلف از جمله لیبی (Uwins and Batten, ۱۹۸۸)، آمریکا (Hedlund and Norris, ۱۹۸۶)،غرب استرالیا(Cookson and Eisenack, ۱۹۶۲) پراکنده است.

۲.    حضور گونه Xiphophoridium alatum در سازند کژدمى که از رسوبات مربوط به آلبین تا سنومانین زیرین در لیبى (Uwins and Batten, ۱۹۸۸)، استرالیا ( Eisenack and Cookson, ۱۹۶۰; Helby et.al.,۱۹۸۷)، نهشته‌هاى شمال‌شرق اروپا (Fechner,۱۹۸۵, ۱۹۸۹) و مصر
 (El beialy, ۱۹۹۳) گزارش شده است.

۳.     وجود رسوباتى با ضخامت حدود۱۰-۵ متر در قسمت بالاى سازند کژدمى که بدون داشتن هیچ پالینومرف شاخص بعد از پایان آلبین نهشته شده است.

 سن سازند کژدمى در میدان پارس جنوبى آلبین زیرین- سنومانین زیرین در نظر گرفته مى‌شود(نادری،۱۳۸۵).

بر اساس حضور و گسترش زمانى داینوفلاژله‌ها در سازند کژدمى دو پالینوزون براى این سازند شناسایى و معرفى گردید.

این پالینوزون توسط ال آمِری و همکاران تحت عنوان زون PC (total range zone) با ظهور دو گونه Luxadinium propatulum و Trichodinium castanea و انقراض همین دو گونه در سازند نهر عمر به سن آلبین میانی و پسین (معادل سازند کژدمى) در میدان نفتى بغداد معرفى گردیده است
(Al-Ameri, Al-Najar and Batten, ۲۰۰۱). در چاههاى مورد مطالعه هر دو گونه مذکور با عمق ظهور و ناپدید شدن متفاوت وجود دارد. از بین دو گونه  Luxadinium propatulum و
Trichodinium castanea به این دلیل که گسترش گونه  Trichodinium castanea ضخامت بیشتری از سازند مورد مطالعه را در بر‌می‌گرفت و در نتیجه زون‌بندی بهتری ارائه می‌شد برای زون بندی انتخاب گرد‌ید و پالینوزون Trichodinium castanea (total range zone) برای سازند کژدمی معرفی شد.

این پالینوزون توسط ایوانز در بایواستراتیگرافی حوضه اتوای استرالیا (Evans, ۱۹۶۶) تحت عنوان زون Odontochitina operculata (total range zone) که با ظهور و انقراض گونه Odontochitina operculata مشخص مى‌شود، معرفی گردیده است.در چاه های مورد مطالعه زون Odontochitina operculata با ضخامت‌هاى متفاوت شناسایی شد. این پالینوزون بخشی از بایوزون Trichodinium castanea را شامل مى‌شود(نادری،۱۳۸۵).

ضخامت و تطابق بین پالینوزون ها در شکل ۳-F  نشان داده شده است.

عمق ظهور و ناپدید‌شدن این گونه و ضخامت این پالینوزون در چاههاى مورد مطالعه در جدول ۲ آمده است. 

کلید واژه ها: حوضهزاگرس خلیجفارس آلبین سنومانین پالینولوژی پالینواستراتیگرافی سازندکژدمی چینه شناسی و فسیل شناسی سایر موارد