بررسی میکروبیواستراتیگرافی و محیط رسوبی سازند قم در مقاطع آجان(جنوب شرق دماوند) و مورده کوه ( شمالشرق حوض سلطان)

سازند قم، در قسمت مرکزی ایران، شامل طبقاتی از آهکهای کم عمق و مارن که به طور مشخصی از نظر رنگ و لیتولوژی از سازند زیرینLower Red و بالایی Upprr Red متمایز می باشد.
به لحاظ اینکه سنگ مخزن نفت در ناحیه، سازند قم می باشد، به همین علت سازند قم هدف مطالعات بسیار زیاد زیست چینه ای و ژئوفیزیکی قرار گرفته است، ولی بخش شمالی این حوضه مورد مطالعه دقیق قرار نگرفته و از لحاظ بیواستراتیگرافی در هاله ابهام قرار دارد. بنا به اهمیت موضوع جهت مطالعه اساسی و دقیق تر فسیل شناسی و محیط رسوبی دو مقطع موره کوه و آجان در شمال حوضه انتخاب و نمونه برداری انجام گردید. با استناد به مطالعات میکروسکوپی از نمونه های برداشته شده و با درنظر گرفتن واحدهای بیواستراتیگرافی و مجموعه فسیل موجود، بواسطه ظهور فسیلهای شاخصی چون Meandropsina و Neoalveolina melo curdica و رسم ستون چینه شناسی، سن لایه های سازند قم در این نواحی میوسن زیرین (آکیتانین- بوردیگالین) تعیین گردید. بررسی تغییرات عمودی میکروفاسیس ها در توالی رسوبی مقاطع مورد مطالعه، با دید چینه شناسی بعد دیگری از مطالعات بود که نحوه و شرایط رسوبگذاری سازند قم را در نواحی مورد مطالعه روشن ساخت.
پس از رسوبگذاری کولابی- قاره ای اولیگوسن زیرین، دریا مجدداٌ بخش وسیعی از ایران مرکزی را زیر پوشش قرار داد و حوضه ای را بنام قم بوجود آوردکه تا اواخر میوسن دوام داشت. در این مطالعه، این حوضه رسوبی در دو منطقه، یکی ناحیه آجان در جنوب شرق دماوند و دیگر موره کوه درجنوب غرب آن مورد بررسی قرار گرفت. با انجام نمونه برداری سیستماتیک از سنگهای رسوبی و با درنظر گرفتن واحدهای بیواستراتیگرافی و مجموعه فسیل موجود، قسمت اعظم سن طبقات قم در این دو ناحیه بوردیگالین یا معادل عضوهای e و f مقطع تیپ سازند قم می باشد که به واسطه ظهور فسیلهای شاخصی چون Neoalveolina، Dendritina rangi
Meandropsina iranica , Peneroplis, مورد تایید می باشد، بخشهای پایینی معادل آکیتانین هستند.
حد جنوبی گسترش Neoalveolina melo curdica که شاخص جدیدترین نهشته های سازند قم به سن بوردیگالین در مناطق شمالی ایران مرکزی و آذربایجان می باشد، نواحی کوشکوه (در شرق کاشان)، شوراب و تا منطقه تفرش و جنوب گزاوند راشامل می شود. با توجه به نتایج حاصله از این مطالعه حد شمالی این گسترش را، مرز ایران مرکزی و البرز ساخته است، که در واقع ناحیه ساران آخرین حد ظهور Neoalveolina melo curdicaمی باشد و بعد از آن در منطقه به سازندهای کند و کرج برخورد می گردد.
ضمن مطالعه میکروسکوپی مقاطع نازک و با توجه به اجزای تشکیل دهنده هریک از آنها و با استفاده از مدل ویلسون، مدلی به صورت یک سلف شیب دار مشخص گردیده است.
مدل رسوبی سازند قم در نواحی مورد مطالعه، براساس مقایسه با محیطهای عهد حاضر شامل چهار قسمت است.
الف- محیط پشت سدی
ب- محیط سد ریفی یا گرین استون بیوکلاستیک
ج- محیط لاگون
د- محیط جلوی سد ریفی
وجود رخساره های مختلف نظیر آهک، آهک ماسه ای، لایه های ماسه سنگی آهکی دلیلی بر ناپایداری کف حوضه وجود عناصر ارگانیک نظیر نرم تنانی چون پکتن و اوسترا تهویه خوب و ارتباط با دریای آزاد را نشان می دهد.
محیط لاگون با رخساره Bioclastic lime wackstone دارای گسترش زیاد و محیط جلوی سد ریفی با رخساره Bioclastic (Echinoderm) lime packstone دارای گسترش کم می باشد.
در کل محیط رسوبی موره کوه و ساران (آجان)، یک دریای کم عمق، با گسترش زیاد محیط پشت سدی و لاگون بوده، که بصورت اپی کنتیننتال، حاره ای و گرم می باشد.