مطالعه انکلوزیونهای جامد کرومیتیتهای مناطق اسفندقه، فاریاب و آباده طشک

کمپلکس های افیولیتی فاریاب، اسفندقه و آباده - طشک به ترتیب در 140 کیلومتری شمال شرق بندر عباس، 175 کیلومتری جنوب کرمان و 150 کیلومتری شمال شرق شیراز قرار دارند.
بر اساس نتایج بدست آمده از مطالعات میکروسکوپ الکترونی روبشی SEM، چهار نوع انکلوزیون جامد در کرومیتیت مناطق فوق تشخیص داده شد که عبارت است از:
1- فلزات نجیب (شامل عناصر گروه پلاتین یعنی Pd, Pt, Ru, Ir, Os و همچنین طلا و نقره)
2- سولفید ها و آلیاژهای فلزات پایه
3- عناصر نادر خاکی
4- ترکیبات سیلیکاته
فلزات نجیب، سولفیدها و آلیاژهای فلزات پایه در کرومیت و سرپانتین موجود در شکافهای آن، عناصر نادر خاکی در سرپانتین واقع در شکافهای کرومیت و ترکیبات سیلیکاته در بلورهای کرومیت قرار دارند. مقادیر کمی فلزات نجیب و پایه واقع در کرومیت و عناصر نادر خاکی در سرپانتین موجود در شکافهای کرومیت، به ترتیب به روشهای فعال سازی نوترونی NAA، پلاسمای القایی ICP و فعال سازی نوترونی تعیین شده است.
انکلوزیون های فلزات نجیب در کرومیت منشاء ماگمایی (اولیه) داشته و به شکل کانی سولفیدی (لوریت Ru 0.74 , Os 0.19, S 2.03) ، سولفیدهای پالادیم Pds- پالادیم- طلا ( Pd, Au ) ، نقره Ag2S، آلیاژ (Os-Ir) و محلول جامد در پنتلاندیت (حاوی 2/3 درصد وزنی پلاتین) وجود دارد.
طی تبلور اولیوین FO2 افزایش یافته که به کاهش انحلال پذیری عناصر گروه ایریدیم یا IPGE
(Ru, Ir, Os) و تبلور آنها بصورت آلیاژ Os- Ir و کانی لوریت منجر می شود. ترکیبات فوق می تواند به عنوان هسته ای برای تبلور کرومیت عمل کند. در حین ته نشست کرومیت (کاهش مقدار FeO)، کاهش fO2 افزایش fS2 ، حجم بسته های ماگمایی (عامل R) و دما در حدی نبوده که منجر به تشکیل فاز گسترده سولفیدی شود و کانیهای دارای فلزات نجیب پنتلاندیت حاوی Pt(اسفندقه)، سولفیدهای پالادیم، نقره (فاریاب) و پالادیم- طلا (آباده - طشک) توانسته است بصورت انکلوزیون در کرومیت تشکیل شود. فاز سولفیدی خیلی کوچکی نیز در مناطق فاریاب و اسفندقه ایجاد شده است که قابل مقایسه با فاز گسترده سولفیدی حاوی PGE کمپلکس های چینه سان نیست.
انکلوزیون های فلزات نجیب در سرپانتین موجود در شکافهای کرومیت منشاء گرمابی (ثانویه) داشته و به شکل خالص (پالادیم، نقره)، آلیاژ (Au, Pd) و کانی (هسایت Ag2Te) قابل مشاهده است. Au, Pd, Pt به ترتیب بصورت کمپلکس های بی سولفیدی
Au(Hs)2 Pd(Hs)2 , Pt(Hs)2 حمل شده است. کاهش گوگرد حل شده (بر اثر اکسید شدن سولفید به سولفات، ته نشست کانیهای سولفیدی، واکنشهای سولفیدزایی سنگ دیواره، جوشش و تبدیل H2S مایع به گاز و رقیق شدن) و تغییر Eh (افزایش اکسیداسیون)، دو عامل اصلی در کاهش انحلال پذیری عناصر Pd, Pt است. در مقایسه با دو عامل مذکور، تغییر PH، شوری و دما از اهمیت کمتری برخوردار است. در رابطه با ته نسشت Au، دو عامل کاهش گوگرد حل شده PH مهم می باشد.
آلیاژهای فلزات پایه منشاء ثانویه داشته و به شکل Zn-Pb , Ag-Sn-Fe , Fe-Pt , Ni-Fe در سرپانتین واقع در شکافهای کرومیت وجود دارد. آلیاژهای فوق در محیطی با فوگاسیته اکسیژن و گوگرد پایین که طی سرپانتینیزاسیون توده های پریدوتیتی (درزمان جای گیری افیولیت بر روی سنگ کره قاره ای) فراهم شده، تشکیل شده است. طی سرپانتینیزاسیون گاز H2 تولید شده که با O2 و S2 واکنش داده، ایجاد H2S, H2o کرده است. فوگاسیته گوگرد به حدی پایین بوده (اتمسفر Logfs2<-15) که سبب گوگرد زایی بیشتر سولفیدهای فلزات پایه شده است (به عنوان مثال در نتیجه گوگردزایی پنتلاندیت حاوی Pt، آلیاژهای Ni-Fe و Fe-Pt و کانی مگنتیت ایجاد شده است). همچنین فوگاسیته اکسیژن به حدی پایین بوده که باعث پایداری آلیاژهای غنی از Fe شده است.
عناصر نادر خاکی REE منشاء گرمابی داشته و به شکل آلیاژ سریم- لانتانیم (Ce-Le) و سریم خالص در سرپانتین موجود در شکافهای کرومیت مشاهده می شود. در کمپلکسهای افیولیتی فوق ترکیبات سیلیکاته (بویژه پیروکسنها) تحت تاثیر محلولهای گرمابی حاوی Co2 قرار گرفته و REE واقع در شبکه آنها شسته شده و به حالت اکسایش +3(+3 R) وارد محلول بصورت کمپلکسهای بی کربناته و کربناته
جابجا شده است.با توجه به شرایط PH، دما و فعالیت یون کربنات محلولهای گرمابی کمپلکسهای افیولیتی و همچنین بالا بودن شرایط ثابت تعادل تشکیل کمپلکس های R(CO3)2 با بار منفی نسبت به (RHCO3) یک بار مثبت و (RHCO3 ) دو بار مثبت به نظر می رسد که بیشتر عناصر نادر خاکی بصورت R(CO3)2 با بار منفی حمل شده است. تحرک کمپلکسهای کربناته عناصر نادر خاکی سبک (بویژه Nd, Ce) نسبت به عناصر نادر خاکی سنگین بیشتر است و به همین دلیل غلظت این دسته از عناصر بیشتر می باشد. ته نشست REE به دلایل کم شدن فعالیت یون کربنات (تشکیل کلسیت)، ایجاد PH اسیدی و کاهش دما است.
ترکیبات سیلیکاته منشاء ماگمایی داشته و به شکل کانیهای اولیوین و کلینوپیروکسن (به صورت تجزیه شده) در دانه های کرومیت قابل مشاهده است. ترکیبات فوق مانند عناصر گروه پلاتین و سولفیدهای فلزات پایه به وسیله بلورهای کرومیت بدام افتاده است.