بررسی مرز الیگو- میوسن در شمال شرق سیرجان

مقدمه:

سازند قم نشاندهنده لایه های کربناته الیگو- میوسن در باختر ایران مرکزی است که سن این نهشته ها در همه جا یکسان نبوده و بر حسب زمان پیشروی و پسروی دریا و چرخه های فرسایشی ، تغییرات سنی آن متغیر است.این سازند به دلیل دارا بودن مواد هیدروکربنی وگسترش زیاد نهشته ها از دیرباز مورد توجه زمین شناسان متعددی بوده است

 Gansser,1955)و,stocklin,1972&1965, Rieben,1966  Zahedi,197 3 ).

نهشته های رسوبی این سازند در اطراف سیرجان از گسترش قابل توجهی برخوردار نبوده و تنها به صورت ارتفاعات پراکنده در بعضی نقاط این ناحیه رخنمون دارند.این نهشته ها پهنه هایی از شمال و شمال شرق سیرجان را پوشش داده و به همراه دگرگونی های دوران پالئوزوئیک ارتفاعات مهمی را در منطقه مذکور نشان می دهند.لیتولوژ‍‍‍ ی لایه های دریایی قم در منطقه مورد مطالعه اکثراً به صورت آهک و مارن است و تغییرات سریع رخساره آهک به مارن از خصوصیاتی است که سازند قم در منطقه مورد بررسی از خود نشان می دهد.

با توجه به این که نهشته های این سازند در ناحیه سیرجان از گسترش نسبتاً خوبی برخوردار بوده وتا کنون مطاعات دقیقی بجز موارد محدود ( Dimitrijivic,1973وHuckried,     1962,) بر روی آن انجام نگرفته ،لذا جهت مطالعه بیواستراتیگرافی مقطع مناسبی در منطقه انتخاب و نمونه برداری از آن به عمل آمد. در این تحقیق با بهره گیری از فرامینیفرهای بنتیک واحدهای رسوبی متعلق به الیگو- میوسن به طور دقیق تری مورد مطالعه و مرز بین آشکوب ها نیز تعیین شده است.

موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه :

     این برش در 5 کیلومتری غرب دهکده بوجان حدودا" بین "26 ' 59 ْ55 طول شرقی و"28'26 ْ29  عرض شمالی قرار داشته و ستبرای آن در حدود 110 متر می باشد. منطقه مورد نظر در نوار سیرجان و کمپلکس تنبور واقع شده و در حقیقت جزئی از زون سنندج -سیرجان به شمار می رود.

راه اصلی دسترسی به برش مورد نظر از طریق جاده اصلی بلورد – بافت می باشد که  جاده های شوسه داخلی کهن شهر- امیرآباد- بوجان را به یکدیگر متصل می کنند (شکل1).

نتایج:

بر اساس بررسی های بیواستراتیگرافی انجام شده به دلیل ظهور فرامینیفر    Nummulites intermedeius در میان لایه آهکی بخش زیرین ، سن این قسمت از مقطع Ruppelian تعیین شده است.در قسمت های میانی مقطع با توجه به عدم وجود فسیل شاخص آشکوب شاتین ، تعیین سن برای این قسمت از مقطع مشکل می باشد اما این فاصله زمانی با توجه به ظهورگونه های جدیدی همچون مانند  Peneroplis evolutusو Reusella sp.تا اولین ظهورگونه ی شاخص Borelis melo curdica آکیتانین در نظر گرفته شده است . سن قسمت های بالایی این مقطع به دلیل حضور  Borelis melo curdica بوردیگالین تعیین شده است.

بحث:

   برروی سنگهای دگرگونی دوران پالئوزوئیک(شکل 2) شروع رخساره های در یایی قم بصورت ضخامت زیادی ازمارن به همراه میان لایه های آهکی می باشد که نشان دهنده‏ عمیق ترشدن محیط رسوبی در زمان نه چندان طولانی‌،‌در‌هنگام‌رسوب ‌میان‌لایه‌های‌آهکی‌است‌. پراکندگی فرامینیفرهای بنتیک دراین مقطع در شکل 3 نشان داده شده است.همانگونه که مشاهده می شود ظهور فرامینیفر Nummulites intermedeiusدر میان لایه های آهکی بخش زیرین برش معرف سن الیگوسن میانی (Ruppelian) برای این قسمت از مقطع می باشد .این گونه توسط بزرگ نیا(1966) از سری های متعلق به روپلین غرب کاشان گزارش شده است.وزیری (1366) نیز با توجه به حضور این گونه سن روپلین را برای نهشته های جنوب و جنوب غرب کاشان تعیین نموده است.گونه هایNephrolepidina tournoueri, Eulepidina dilatata,Sphaerogypsina globules  نیز همراه این گونه ظهور و انقراض نموده اند. در قسمت های میانی مقطع ، این نهشته ها بصورت تناوبی از آهک ومارن ادامه یافته و با توجه به عدم وجودفسیل های شاخص آشکوب شاتین و نیز عدم فراوانی میلیولیدها که از مشخصات نهشته های متعلق به آشکوب شاتین در سازند قم می باشند (وزیری،1366) تعیین سن را برای این بخش از مقطع مشکل می سازد اما این فاصله زمانی با توجه به ظهور گونه های جدیدی مانند  Peneroplis evolutusو. Reusella spتا اولین ظهورگونه ی شاخص Borelis melo curdica میوسن زیرین(آکیتانین) در نظر گرفته شده است Plaorbulina  sp. valvulinids,Amphistegina sp. , Rotalia viennoti, Elphidium sp. نیز از جمله فرامینیفرهای موجود در این بخش می باشند.لازم به ذکر است که این بخش از نظر لیتولوژیکی مرز مشخصی را با بخش زیرین (روپلین) نشان نمی دهد ،اما از نظر فسیل شناسی شاید این مرز در محلی قرار گیرد که ظهور منحصر به فرد گونه ِی Nummulites intermedeius مشاهده شده و به همراه آن گونه های جدید نیز ظاهر می شوند.

به سمت بالای برش سری های در یایی با ضخامت نسبتاً زیادی از لایه های آهک مرجانی دنبال می شوند. سن این قسمت از برش با توجه به اولین ظهور‌فرامینیفر Borelis melo curdica‌ میوسن میانی (بورد‌یگالین)‌تعیین شده است.‌این گونه توسط لاسمی (1376) از نهشته های متعلق به بوردیگالین نواحی جنوب شرق دماوند و شمال شرق حوض سلطان گزارش شده است.مطیعی (1372) نیز این گونه را از آهکهای آسماری بالایی به سن بوردیگالین گزارش نموده است.فرامینیفرهای Peneroplis thomasi, Austrotrillina howchini و  Borelis pygmae     همراه با این گونه ظهور می نمایند.در این قسمت از برش نیز مرز بین میوسن زیرین و میانی از نظر لیتولوژی مشخص نیست و لیکن از نظر فسیل شناسی می توان این مرز را در محلی قرار داد که گونه ی شاخص Borelis melo curdica‌ برای اولین بار ظاهر می گردد. در حقیقت این بخش از برش در برگیرنده جوان ترین نهشته های مربوط به سازند قم در برش مورد مطالعه می باشد.

نتیجه گیری کلی:

          با بررسی و مطالعه بیواستراتیگرافی نهشته های سازند قم در مناطق مورد بررسی نتایج زیر حاصل گردیده است:

1- نهشته های سازند قم در منطقه سیرجان از گسترش قابل توجهی برخوردار نبوده و فقط بصورت ارتفاعات پراکنده در برخی نقاط رخنمون دارند.

2- شروع پیشروی دریای قم در منطقه به صورت تناوبی از آهک و مارن در زمان الیگوسن میانی (روپلین) بوده که در برخی نقاط دارای کنگلومرای قاعده ای نیز می باشد.

3- پیشروی دریای الیگو میوسن در منطقه سیرجان زودتر از منطقه قم صورت گرفته است.این پیشروی در منطقه قم ، الیگوسن بالایی (شاتین) گزارش گردیده است ولی در منطقه سیرجان این پیشروی در الیگوسن میانی (روپلین) آغاز شده است.

4- سری های دریایی قم در منطقه مورد مطالعه از لحاظ سیکل های رسوبی و لیتولوژی تشابه چندانی را با سری های دریایی قم ، در منطقه ی قم نشان نمی دهند ، به عبارت دیگر پیشروی ها و پسروی های متعدد دریا در منطقه  قم که باعث ایجاد سیکل های رسوبی شده است در منطقه مورد مطالعه وجود نداشته و لیتولوژی نهشته های قم بصورت آهکی و مارنی و فاقد رخساره های کولابی است.

منابع:

لاسمی،ی ، ثیاب قدسی، ع.ا، (1376). بررسی میکرو بیواسترتیگرافی و محیط رسوبی سازند قم در مقاطع آجان (جنوب شرق دماوند) و مورده کوه ( شمال شرق حوض سلطان)، خلاصه مقالات اولین همایش سالانه      انجمن زمین شناسی ایران، تهران، 340 صفحه.

مطیعی،ه (1372). زمین شناسی ایران،چینه شناسی زاگرس ، زیر نظر عبدالرحیم هوشمندزاده، وزارت معادن و فلزات، سازمان زمین شناسی کشور با همکاری معاونت طرح برنامه، 536 صفحه.                  

وزیری، م.ر (1366). مطالعه زمین شناسی، چینه شناسی و فسیل شناسی در جنوب و جنوب غرب کاشان (ایران مرکزی)، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده علوم،113 صفحه.

Bozorgnia , F (1966) Qum formation stratigraphy of the central basin of Iran and its intercontinental position (N.I.O.C) NO.24.

Dimitrijevic, M.D., (1973). Geology of Kerman region. Institute for Geologicaland mining exploration and investigation of nuclear and other mineral raw materials. Report no. YU/52, 335 pp.

Gansser, A. (1955) “New aspeces of the geology in central iran”proc. 4^th world Petrol.. Congr.Rome Sec, I/A/5 ,paper 20.

Huckriede, R., Kursten, M., and Venlaff, H. (1962) Zur geologie des gebiets Zwischen Kerman und Saghand (Iran). Beihefet Zum Geologisschen Jahrbuch. 51,1-197.

Rieben ,E.H. (1966) Geological observation on alluvial deposites in Northern Iran.Geol Surv Iran Rep.9;39p.

 Stöcklin, J., Eftekhar nezhad, J. and Hushmand zadeh, A. (1965) Geology of the Shotori Range (Tabas area , east Iran)   . Geological of Iran, Report no., 369p. ,62 pp.

Stöcklin, J. (1972) Iran central, septentrional et oriental et oriental. Lxique stratigraphique international, III, Fasicule, b ,Iran, 283 pp, Center National de la Recheche scientifique, paris.

Zahedi, M. (1973) Étude géologique de la région de soh (W.de I’Iran central). Geol. Survey of Iran, 27 , 197 pp.