معرفی آمونیتهای سازند چمن بید در شرق حوضه رسوبی- ساختاری کپه داغ

چکیده:سازند چمن بید از نظرسنگ شناسی شامل آهکهای متراکم ریزبلور با میان لایه های شیل مارنی ومارنهای خاکستری روشن میباشد.در بازدیدهای صحرایی که در راستای تهیه نقشه زمین شناسی بزنگان در مقیاس 1:100000از نواحی بزنگان ،میامی،اردلوک،ناربند،هندل آباد واطراف دهکده قربان انجام شد،تعداد زیادی آمونیت از سازندچمن بید جمع آوری گردیدکه نزدیک به 300 نمونه آن مطالعه ودر قالب 4روخانواده،11خانواده و14زیر خانواده،43جنس وچند زیرجنس نامگذاری شد.

بر پایه نتایج حاصل ازمطالعه این آمونیتها سن سازند چمن بید باژوسین پسین تا تیتونین پیشین تعیین میگردد.این سازند ازلحاظ بیواستراتیگرافی باسازنددلیچای البرزوسازند بغمشاه در ایران مرکزی قابل مقایسه است .

مقدمه

نام سازند چمن بید از دهکده چمن بید در کپه داغ غربی در60 کیلومتری غرب بجنورد گرفته شده است. درنواحی مورد مطالعه ، سازند کمر پایین آن سازند کشف رود می باشد که بصورت همساز و تدریجی جای خود را به سازند چمن بید میدهد.

لیتولوژی  آن شامل آهکهای نازک لایه تا ضخیم لایه قهوه ای مایل به قرمز پررنگ و در سطوح تازه شکسته برنگ خاکستری می باشد .در قسمتهای زیرین سازند دارای ندول ،کنکرسیون، ساخت های شیاری جریانی (scoure mark)است که با شیلهای مارنی در تناوب است . به تدریج دربخشهای بالایی به مارنهای خاکستری حاوی آمونیت و دو کفه ای به همراه میان لایه های آهک مارنی تبدیل می شود.

به سمت بخشهای بالاتر، تناوب آهک  وآهک  ماسه ای به آن اضافه  می گردد .درقسمتهای نزدیک به راس سازند، آهکها از دانسیته و سختی بیشتری برخوردارند.و معمولا غنی ازآمونیت هستند.

مطالعه آمونیت ها سن باژوسین پسین تا تیتونین پیشین را برای آنها تعیین می کند.

سازند کمر بالا:این سازند در گذر تدریجی بصورت همساز به سازند مزدوران منتهی می شود که لیتولوژی قاعده آن شامل آهک  ماسه ای ضخیم لایه همراه با قطعات آواری بیومیکریتی است. میکرو فسیل های لاملی براشیا ، بریوزوآ، کرینوئید و فرامینفربوفوردرآن یافت می شود .

فرامینفرهای موجود در مقطع میکروسکپی این قسمت سن ژوراسیک فوقانی را نشان می دهد.

سازندچمن بیددر حوالی دهکده قربان

ضخامت سازند:131متر

سازندکمر پایین :ماسه سنگهای حاوی ندول سازند کشف رود بصورت همساز وتدریجی به سازند چمن بید منتهی می شود.

توصیف برش چینه شناسی قربان:دریک کیلومتری غرب، جنوب غرب دهکده میامی و امامزاده یحیی رخنمون پر فسیلی از سازند چمن بید وجود دارد که از نظر لیتولوژی  به سه بخش قابل تفکیک است.

بخش 1:ماسه سنگهای سرشار از ندول سازندکشف رود بطور تدریجی  به ماسه سنگ آهکی ،آهک ماسه ای سازند چمن بید تبدیل میشود .به سمت بالا آهک ماسه ای به تناوبی از آهک ومارن منتهی میشود.ضخامت این قسمت 5/56است. 

بخش 2:این بخش شامل 7/42متر مارن خاکستری روشن میاشدکه بدلیل هوا زدگی ،مورفولوژی پستی را تشکیل میدهد.

بخش 3:از لایه های آهک و آهک مارنی ومیانلایه ها ی مارن خاکستری روشن به ضخامت 32 متربه همراه بلمنیت وآمونیت های فراوان ، تشکیل شده است. در 99متری قاعده سازند،اولین لایه های فسیل دارحاوی آمونیتهای متنوع وفراوان از خانواده Phylloceratiae,وبه همراهLissoceras sp.  یافت گردید.درقسمتهای جوان ترآهکهای متوسط تاضخیم لایه، بخش اعظم لیتولوژی را تشکیل میدهند.بسمت بخشهای راس سازند، تناوب وضخامت مارنهای خاکستری روشن بیشتر میشود.اینترکالاسیونهای شیلی گاهگاهی در بین لایه ها مشاهده می شود.

آمونیت های بدست آمده از این بخش عبارتند از:

Calliphylloceras sp.,Holcophylloceras sp.,Ptychophylloceras sp. ,Ptychophylloceras feddeni Waagen,Phylloceras sp., Oppelia sp.,Oxycerites cf. limosus .,Lissoceras sp.,Choffatia sp., Homoeoplanolites (parachoffatia)subbacheriae,Homoeoplanulites sp.,Siemiradzkia sp.,Macrocephalites macrocephalus,Glochiceras sp.,Perisphinctes (Planites)sp.,Aulucostephanus sp.,Lithacoceras ulmense Oppel

از لایه های راس سازند مقطع نازکی تهیه شده که مشخصات زیر را نشان میدهد:جنس سنگ ازنوع Sandy biomicriteودارای میکروفسیلهای زیرمی باشد:‏

Textulria sp.,Miliolids,Ostracoda.,Dasycladaceae algae,Lamelibranchia,

Sponge spicule,

سازند کمربالا:سازند چمن بید در این ناحیه بطورهمسازوتدریجی به آهکهای متراکم ، ضخیم لایه وصخره ساز مزدوران تبدیل میگردد.مطالعات میکروسکوپی روی مقطع نازک تهیه شده، نشان میدهد که قاعده سازند مزدوران از نوع Sandy biosparite حاوی قطعات رسوبی بیومیکریتی وماسه های جور نشده نارس(immature)میباشدکه واجدمیکروفسیلهای زیر است.‏:

Trocholina sp.,Cristellaria sp.,Textularia sp.,Eggerella? Sp.,Lagenids,Bryozoa,Crinoides,Lamelibranchia

سن سازند:بر مبنای آمونیت های موجود سن سازند در این ناحیه باتونین تا کیمریجین میباشد.

تابلوی 1،  ستون چینه شناسی سازند را در نزدیکی دهکده قربان نشان می دهد.

سازند چمن بید در ناحیه بزنگان

سازند کمر پایین : مرز پایین سازند چمن بید با سازند کشف رود، همساز تدریجی است.

ضخامت : 478 متر.

توصیف : بخش زیرین سازند از7/98 مترلایه های ماسه سنگ آهکی و آهکهای ماسه ای درشت بلورخاکستری دودی که در قاعده حاوی ساخت های جریانی، شیاری و ندول و کنکرسیون می باشند، تشکیل یافته است.رنگ هوازده آنها قهوه ای مایل به قرمز  می باشد.که با میان لایه های شیل مارنی و مارن خاکستری همراه است.

این بخش با 3/43متر مارن خاکستری روشن ادامه می یابد.

سپس روی بخش مارنی6 /286متر لایه های کم ضخامت آهک های مارنی برنگ خاکستری مایل به زیتونی وتناوبی از مارن گاهی همراه با آهک ماسه ای پوشانده  است.فسیلهای این قسمت شامل دوکفه ای –گاسترود وآمونیت های آن عبارتند از Choffatia(grossouvria) sp., Sowerbyceras sp., Choffatia(subgrossouvria)aff.cerealis Arkell, Planosphinctes  sp.

سازند چمن بید بطور هم شیب توسط سازند مزدوران پوشیده میشود.و درنتیجه سستی سنگهای آن ،درمقابل آهکهای ستیغ ساز مزدوران با توپوگرافی ملایم وشیب کم قابل تشخیص است.

تابلوی 2ستون چینه شناسی سازندچمن بیدرادربرش بزنگان نشان می دهد.

نتیجه گیری

نام سازند چمن بید از دهکده چمن بید در کپه داغ غربی در60 کیلومتری غرب بجنورد گرفته شده است .بر اساس مطالعات منتشر نشده م .مجیدی فرددر رساله دکتری، ضخامت این سازند در برش الگو،حدود 1600 متر اندازه گیری شده است.(گفتگوی شفاهی )

محل این برش در 5/3 کیلومتری باختر روستای چمن بید قرار دارد که فاصله آن تا کنار راه اصلی بجنورد- گنبدکاووس حدود یک کیلومتر است .

درسال1999سید امامی وهمکاران ،در بخشهای بالایی مقطع تیپ سازند چمن بید ،در کپه داغ مرکزی واقع درشمال باش کلاته،کوه کورخود ،فونای آمونیتی به سن تیتونین پیشین منجمله Richterela richteri  را معرفی کرده اند. بر این اساس ، سن سازند چمن بید در مقطع تیپ،بیوزون Fallauxiرا هم اثبات می کند.

نظیر این آمونیت ها در سازند چمن بید ناحیه بزنگان توسط نگارنده گزارش می گردد.بدین ترتیب مشخص است که اولا حد پایینی و حد بالایی سازند چمن بید ناهمزمانheterochronous)  ) است. ثانیا بخش بالای سازند چمن بید با بخش زیرین سازند مزدوران از نظر سنی مشابه هستند. همچنین در بعضی نقاط قسمتی از این سازند ،از نظر سنی با قسمت فوقانی سازندکشف رودمترادف است.

 در رشته کوه بزنگان به سمت جنوب شرقی از ضخامت سازندهای چمن بید و مزدوران به طور قابل توجهی کاسته می شود.

از نظرمحتویات فسیلی این سازند با دلیچای در البرز، قلعه دختردر شرق ایران مرکزی، بغمشاه و پروده مطابقت میکند.

منابع:

آقانباتی ع .-چینه شناسی ژوراسیک ایران،جلد1و2.سازمان زمین شناسی کشور