کشف جنس شاخص Cochleatina از رأس سازند کهار در برش فیروزآباد چالوس و تحلیل کلی سن این سازند در ایران

مطالعه بر روی آثار حیاتی کهنترین سنگهای رسوبی شناخته شده در ایران (در منطقه فیروزآباد چالوس، البرز مرکزی، شکل 1) سری سنگهای سازند کهار، توسط نگارنده اول در طول سالهای 74-1373 (صبوری 1374، (Sabouri 1996 در سازمان زمین شناسی کشور انجام گرفت. نمونه سنگهای شیلی تیره حاوی پالینومورفهای فراوانی بود که جدایش آنها از سنگهای دربرگیرنده توسط انحلال سنگها در اسید (HF و HCl) بروش استاندارد انجام گرفت. از اسلایدهای میکروسکوپی بدست آمده توسط میکروسکوپ نوری با بزرگنمایی بالا مطالعه بعمل آمد. در مقالات سالهای قبل اینجانب بر روی کارهای قبلی بحث و میکروفسیلهای این سازند معرفی شده است.

با توجه به دسترسی اخیر اینجانب به مجموعه مقالات پالینولوژیست بنام بورزین (Burzin) بازبینی دقیقی روی میکروفسیلهای این سازند بعمل آمد و مشخص شد که جنس گرد متحدالمرکزی که بنام Glomovertell glomerata مشخص شده بود جنس  Cochleatina می باشد که در طول سالهای اخیر بعنوان شاخص ترین (از نظر زمانی) و در عین حال از نظر ساختمانی پیچیده ترین میکروفسیلهای پرکامبرین مورد توجه قرا رگرفته است (Plate1, figs.2-3 & Plate2, figs.1-2) . این جنس از نوارهای (ریبونهای) کیتینی حلقوی متحدالمرکز و بعضی اوقات مستقیمی تشکیل یافته است. با این تفاوت که با زیاد شدن دورها عرض نوارها نیز بتدریج افزایش می یابد. مسئله اصلی اینست که سه الی چهار زون طولی بر روی ساختار نوارها وجود دارد که از داخل نوار بخارج دارای خصوصیات زیر است:

زون 1 (داخلی):  تا  عرض نوار را اشغال کرده و این ضخیم ترین قسمت و بخشی تیره که تقریباً یکنواخت و تا حدودی در نزدیک لبه کمتر تیره و متراکم است. مرز زونها توسط یک خط روشن خیلی ناگهانی مشخص می شود.

زون 2: از  تا  عرض نوار را اشغال می کند و یک لایه نازک با ساختارهای ستونی عرضی است. فاصله بین ستونها ممکن است هم اندازه یا 2 برابر عرض ستون باشد.

زونهای 3 و 4:  عرض نوار را شامل می شود؛ زون سوم یکنواخت است و متراکمتر و تیره تر از لایه‌های نازک زونهای دوم و چهارم است، اما نسبت به زون اول تراکم کمتری داشته و روشن تر است. زون چهارم باریکتر از زون سوم هست و از یک آرایه لایه ای نازک تشکیل شده است. این زون اغلب در اثر فرآیندهای تافونومی یا در حین مراحل تهیه پالینولوژیکی از بین می‌رود. گسیختگی طولی نوار در امتداد مرز بین زونهای دوم و سوم در تعدادی از نمونه ها مشاهده می شوند.

بطور ایده‌ال نوکهای بیرونی ستونها در امتداد این گسیختگی نمایان شده و تشکیل ردیف مستقیمی از خارها را می دهند.

جنس  Cochleatina دارای چهارگونه است که گونه موجود در سازند کهار را با احتمال (بعلت حفظ‌شدگی نه چندان خوب) به گونه C.conilovica می توان منتسب نمود (Plate.1, fig.1) جنس Cochleatina متعلق به وندین میانی تا کامبرین زیرین بوده و گونه C.conilovica نسبت به سایر گونه‌ها قدیمی‌ترین آنها در وندین می باشد.

از دیگر میکروفسیلهای سازند کهار (که در اغلب موارد هم رایج است) که توانایی تعیین سن دارد جنس بسیار ساده Polythrichoides می‌باشد این جنس ریسه‌ای (filamentous) قطعات طویل اجتماعات (کلنی‌های) ریسه‌ای غیر منشعب که به صورت ریسه‌های بدون تقسیم‌شدگی (nonseptate) با خصوصیت مهم جهت یافتگی گروهی نوارهای موازی طولی بوده و تخطط طولی حاصل، در هم فشرده شده است و در بعضی اوقات بافت طنابی نشان می‌دهد. این گونه از ریفین بالایی سیبری، نئوپروتروزوئیک اسپیتزبرگ، سینین‌چین، سینین بالایی زئیر گزارش شده است. بدین ترتیب این گونه و حتی جنس آن (براساس کار Kolosov1989) به نئوپروتروزوئیک تعلق دارد (Plate.2, fig.7). این گونه بعنوان یک سیانوباکتری شبه میکروکوله‌اوس (microcoleus – like) تفسیر می‌شود.

آکریتارکهای کروی خاردار (acanthomorphs) نیز از دیگر میکروفسیلهایی هستند که در اغلب نقاط ایران مثل برش فیروزآباد چالوس، سربندان (تاقدیس آیینه ورزان)، شاهین‌دژ (سلیم خان ییلاقی) قابل مشاهده می‌باشند. براساس نظر شاف و مندلسون (Mendelson & Schopf 1992) حضور قطعی آکانتومورفها در طبقات پروتروزوئیک زیرین و میانی شناخته نشده و موارد مورد تأئید حضور آکانتومورفها محدود به طبقات پروتروزوئیک پسین و جوانتر می باشد.

 

کشف فسیل شاخص Cochleatina از راس سازند کهار در برش فیروزآباد چالوس گزارش می‌شود.

براساس وجود این فسیل سن وندین میانی تا بالایی برای راس این سازند پیشنهاد می شود.

بعلت وجود جنس سیانوباکتری sp.  Polythrichoides و آکریتارکهای کروی زائده‌دار در برونزدهای مختلف، سن کل سازند کهار، در محدوده زمانی نئوپروتروزوئیک (ریفین بالایی تا وندین) (صبوری ، 1375) پیشنهاد می‌شود.