با یوزوناسیون سازندهای سرچشمه و سنگانه برمبنای آمونیت هادر حوضه کپه داغ، شمال شرق ایران

متن اصلی:
     سازند سرچشمه
سازند سرچشمه در برش الگو، واقع در شرق بجنورد، در حدود 276 متر ضخامت دارد که از دو بخش غیررسمی زیرین شامل مارن های خاکستری همراه با آهک مارنی و بخش بالایی شیل های آهکی خاکستری و چندین لایه سنگ آهک فسیل دار تشکیل شده است (افشار حرب، 1979).
براساس فرامینی فرهای گزارش شده توسط کلانتری (1969) و رئیس السادات و موسوی حرمی (1993) سن آپتین برای سازند سرچشمه پیشنهاد شده است. از طرف دیگر آمونیتهای زیر توسط ایمل و همکاران (1997) گزارش گردیده است :Anahamulina Nicortsmindensis, Colchidites securiformis, C. Ratshensis, C. tenuiccostatus, C. tinae, C. sp. ex. gr. Deshayesites latilobatus, Imerites favrei, Hemihoplites sp. و Prodeshayesites tenuicostatus گزارش گردیده است.
رئیس السادات (2003 الف، 2001) محتویات فسیلی و چینه شناسی این سازند را بررسی نموده است، براساس منابع فوق الذکر آمونیت های زیر از این سازند گزارش گردیده است. جنس ها و گونه های شناسایی شده عبارتند :
Aconeceras (Aconeceras) haugi, Ancyloceras cf. Mantelli, Argvethites sp., Australiceras sp., Barremites cf. Difficilis, Cheloniceras (Cheloniceras) spp., Deshayesites cf. Consobrinoides, D. cf.dechyi, D. cf. Euglyphus, D. cf. Involutus, D. luppovi, D. cf. Multicostatus, D. oglanlensis, D. cf planus, D. cf. Tuarkyricus, D. weissi, D. cf. Weissiformis, D. sp. 1, D. sp. 2, D. spp., Dufrenoyia sp., Eogaudryceras (Eogaudryceras) sp., Eogaudryceras (Eotetragonites) sp., Heteroceras cf. Colchicus, H. spp., Imerites sparcicostatus, Martelites cf. Tenuicostatus, M. cf. Tinae, M. securiformis, M. sp. 1, M. sp. 2, Paraimerites sp., Pedioceras cf. Anthulai, Pedioceras sp., Phylloceras sp., Phyllopachyceras sp., Toxoceratoides sp., Turkmeniceras multicostatum, Turkmeniceras cf. Tumidum.
و همچنین خانواده Cymatoceratidae از نوتیلوئیدها که بجز گونه های tenuicostatus, M. cf. Tinae, M. securiformis, Martelites cf. بقیه جنسها و گونه ها برای اولین بار از ایران گزارش می شوند. براساس مجموعه فسیلی فوق و موقعیت چینه شناسی سن سازند سرچشمه بارمین پسین- آپتین زیرین می باشد. لازم به ذکر است که سن سازند در تمام حوضه یکسان نبوده و از شمال غرب به طرف جنوب شرق جوان تر می شود.
سازند سنگانه
برش الگو سازند سنگانه در شمال شرق مشهد و درنزدیکی روستای سنگانه قرار دارد که ضخامت سازند در برش الگو 770 متر گزارش شده است. این سازند بیشتر از شیل های خاکستری تیره رنگ با چندین لایه سیلتستون تشکیل شده است که نودول های سپتاریا و ساختمانهای مخروط در مخروط دارد (افشارحرب، 1979). این سازند برروی سازند سرچشمه و در زیر سازند اتامیر به طور هم شیب قرار گرفته است.
براساس فرامینی فرهای گزارش شده توسط کلانتری (1969) و رئیس السادات و موسوی حرمی (1993) سن آلبین برای سازند سرچشمه پیشنهاد شده است. از طرف دیگر آمونیتهای زیر توسط ایمل و همکاران (1997) گزارش گردیده است :Beudanticeras sp. ex gr. Newtoni, Cheloniceras (Epichelonicas) subnodosocostatum, C. (E.) waageni, C. (E.) cf. Tzankovi, Douvilleiceras aff. Mammillatum, D. sp. Ex gr. Monilt, Hypacanthoplites shepherdi, H. uhligi, Leymeriella (L.) tardefurcata, L. (Neoleymeriella) regularis, Parahoplites sp. Ex. Gr. Melchioris و Uhligella sp. . رئیس السادات (2003 ب ‚ 2001) محتویات فسیلی و چینه شناسی این سازند را بررسی نموده است و جنسها و گونه های زیر را معرفی نموده است.
Aconeceras (Aconeceras) haugi, Acanthohoplites cf. Aschilaensis, Acanthohoplites cf. Bigoureti, Acanthohoplites sp. 1, Acanthohoplites sp. 2, Acanthohoplites spp., Australiceras sp., C. (Cheloniceras) spp., C. (Epicheloniceras) sp., Colombiceras sp., Deshayesites cf. Consobrinoides, Deshayesites deshayesi, Deshayesites cf. Multicostatus, Deshayesites cf. Planus, Deshayesites sp. Nov., Deshayesites sp. 3, Deshayesites spp., Dufrenoyia sp., Hypacanthoplites uhligi, Hypacanthoplites cf. Elegans, Hypacanthoplites cf. Clavatus, Hypacanthoplites cf. Subrectangulatus, Hypacanthoplites cf. Anglicus, Hypacanthoplites sp., Melchiorites aff. Melchioris, Parahoplites cf. Campichii, Parahoplites cf. Maximus, Pedioceras cf. Anthulai, Pseudosaynella sp., Tonohamites sp.
و همچنین خانواده Cymatoceratidae از نوتیلوئیدها.
براساس مجموعه فسیلی فوق و موقعیت چینه شناسی سن سازند سنگانه آپتین زیرین تا پائین ترین قسمت آلبین می باشد. لازم به ذکر است که سن سازند در تمام حوضه یکسان نبوده و از شمال غرب به طرف جنوب شرق جوانتر می شود.
بایو زوناسیون کرتاسه زیرین برمبنای آمونیت ها
آمونیتها یکی از بهترین فسیل ها برای مقایسه های بایواستراتیگرافی در کرتاسه پائینی محسوب می گردد. مرزهای آشکوب های کرتاسه زیرین براساس آمونیتها و سایر گروههای فسیلی مورد مطالعه قرار گرفته است (Birkelund et al., 1984; Hancock, 1991) . آشکوب های بارمین، آپتین و آلبین که مورد بحث ما هستند به طور جزئی تری مورد بحث قرار گرفته اند از جمله می توان به (Rawson, 1996; Erba, 1996; Hart et al., 1996) اشاره نمود. زون های آمونیتی متعددی برای کرتاسه زیرین ارائه شده که جدیدترین آنها را میتوان در مقالات Hoedemaeker و همکارانش یافت(Hoedemaeker and Bulot, 1990; Hoedemaeker et al., 1993, 1995; 2003 Hoedemaeker and Rawson 2000)
بایوزوناسیون در کپه داغ
بارمین Barremian
بارمین بالایی Upper Barremian
براساس مجموعه فسیلی یافت شده دو بایوزون برای بارمین بالایی کپه داغ به شرح زیر پیشنهاد گردیده است.
Heteroceras spp. Zone: این زون یک زون تجمعی است. قاعده زون با ظهور Heteroceras مشخص می شود. دیگر اعضاء این مجموعه شامل Barremites cf. Difficilis, Argvethites sp., Imerites favrei, Imerites sparcicostatus and Hemihoplites sp. می باشند. این زون در پائین ترین قسمت سازند سرچشمه در برشهای چینه شناسی تکل کوه ظاهر می شود. این زون را می توان با زون (Kakabadze, 1983, 1989), Imerites favrei-Heteroceras astieri و زون های Hemihoplites feraudianus و Imerites giraudi ناحیه مدیترانه مقایسه نمود (Hoedemaeker et al., 1995; Hoedemaeker et al., 2003) (جدول 1).
Martelites securiformis Zone : این زون یک زون تجمعی است. قاعده زون با اولین ظهور Martelites securiformis مشخص می شود و در برشهای تکل کوه و آمند گسترش دارد. این زون قابل مقایسه با زون M. Securiformis از گرجستان (Druschitz and Gorbatschik, 1979; Kakabadze, 1975; Kotetishvili et al., 2000) و زون های Colchidites sarasini و Pseudocrioceras waagenoides ناحیه مدیترانه است.
زون Martelites securiformis به دو زیر زون Martelites securiformis و Turkmeniceras multicostatus تقسیم می شود. زیر زون Martelites securiformis با ظهور Martelites مشخص می شود که البته جنس Turkmeniceras همراه آن نیست. مجموعه فسیلی شامل Toxoceratoides sp., Heteroceras cf. Colchicus, Argvethites sp. And Paraimerites sp. است. زیر زون Turkmeniceras multicostatum که با ظهور جنس Turkmeniceras مشخص می شود که البته دراین زون هنوز جنس Martelites وجود دارد. مجموعه فسیلی شامل Barremites cf. Difficilis, Turkmeniceras multicostatum, T. cf. Tumidum می باشد. این زیر زون را می توان با زیر زون (Bogdanova and Tovbina, 1994) T. Turkmenicum و زون Pseudocrioceras waagenoides مقایسه نمود (جدول 1).
آپتین Aptian
آپتین پایینی Lower Aptian
Deshayesites oglanlensis Zone : این زون یک زون تجمعی است. قاعده زون با اولین ظهور Deshayesites oglanlensis در برشهای چینه شناسی تکل کوه و آمند شناخته می شود. دیگر گونه های موجود دراین زون شامل Deshayesites dechyi, D. cf. Euglyphuus, D. luppovi, D. cf. Weissiformis, D. tenuicostatus, D. cf. Tuarkyricus, D. sp. 1 Pedioceras sp. And Ancyloceras cf. Mantelli است. این زون معادل زون D. Tuarkyricus است (Hoedemaeker and Rawson, 2000) . باتوجه به اینکه Deshayesites oglanlensis از فرانسه (Delanoy, 1995; Ropolo et al., 1999) ، اسپانیا (Aguado et al., 1997) ، رومانی (Avram, 1999) و ایران (رئیس السادات‚ 2002) گزارش گردیده است. رئیس السادات (2002) پیشنهاد نمود نام Deshayesites oglanlensis به جای D. Tuarkyricus برای قاعده آپتین در نظر گرفته شود که در اولین کارگاه بین المللی IUGS مربوط به آمونیت های کرتاسه زیرین پذیرفته شد که در جدیدترین بایوزوناسیون کرتاسه زیرین آمده است (Hoedemaeker et al., 2003).
Deshayesites weissi Zone : این زون یک زون تجمعی است قاعده زون با ظهور Deshayesites weissi مشخص می شود. دیگر اعضاء این مجموعه شامل Deshayesites dechyi, D. cf. Involutus, D. cf. Planus, D. sp. 2, D. spp., Phylloceras sp., phyllopachyceras sp. And Cymatoceratidae (Nautiloidea) است. این زون در قسمت بالایی سازند سرچشمه در برش های چینه شناسی تکل کوه و آمند گسترش دارد.
Deshayesites deshayesi Zone : این زون نیز یک زون تجمعی است. قاعده زون با ظهور Deshayesites deshayesi مشخص می شود. مجموعه فسیلی شامل Deshayesites cf. Involutus, D. cf. Consobrinoides, D. cf. Multicostatus, D. sp. Nov., D. spp., Eogaudryceras (E.) sp., Aconeceras haugi, Pseudosaynella sp., Pedioceras cf. Anthulai, Melchiorites aff. Melchioris, Australiceras sp., C. (Cheloniceras) spp. And Cymatoceratidae است. این زون در بالاترین قسمت سازند سرچشمه و قاعده سازند سنگانه در برشهای چینه شناسی تکل کوه و آمند گسترش دارد. در برش چینه شناسی راز نیز تعدادی نمونه های فسیلی جنس Pedioceras و Deshayesites شناسایی گردیده که لایه های دربرگیرنده آنها می تواند معادل زون های weissi و deshayesi در نظر گرفته شود.
Dufrenoyia sp. Zone : این زون یک total range zone است. قاعده زون با ظهور Dufrenoyia sp. مشخص می شود. این زون در بالاترین قسمت سازند سنگانه در برشهای چینه شناسی تکل کوه و بالاترین قسمت سازند سرچشمه در برش چینه شناسی راز شناخته می شود. علاوه برفسیل مذکور آمونیت Eogaudryceras (Eotetragonites) sp. نیز در این زون حضور دارد.
آپتین میانی Middle Aptian
Cheloniceras (Epicheloniceras) subnodosocostatum Zone : این زون یک زون تجمعی است. قاعده زون با ظهور Cheloniceras (Epicheloniceras) subnodosocostatum مشخص می شود. دیگر آمونیتهای مجموعه فسیلی شامل Cheloniceras (E.) sp. C. (E.) waageni, C.(E.) tzankovi, C. (E.) subnodosocostatum and C. (E.) cf. Aphanasievi می باشند. این زون در سازند سنگانه در برشهای چینه شناسی سنگانه و جاده کلات دیده می شود.
Cheloniceras (Epicheloniceras) subnodosocostatum : به خوبی در ترکمنستان و قفقاز شناخته شده و در تتیس نیز گسترش دارد (جدول 1). Casey (1961) برای انگلستان از نام Cheloniceras (E.) martinioides استفاده کرده است.
Parahoplites spp. Zone : این زون یک زون تجمعی است که با ظهور Parahoplites شناخته می شود. مجموعه فسیلی شامل Parahoplites cf. Maximus, Parahoplites cf. Campichii, Parahoplites sp. می باشد. دیگر عضو این مجموعه Colombiceras sp. است. این زون معادل زون Parahoplites melchioris و زون Colombiceras tobleri درنظر گرفته می شود (جدول 1).
آپتین بالایی Upper Aptian
Acanthohoplites spp. Zone : این زون یک زون تجمعی است. قاعده زون با ظهور Acanthohoplites مشخص می شود. مجموعه فسیلی شامل Acanthohoplites cf. Aschiltaensis, Acanthohoplites cf. Bigoureti, Acanthohoplites spp., Acanthohoplites sp. 1 and Acanthohoplites sp. 2. می باشد. این زون در قسمت پائینی تا میانی سازند سنگانه در برشهای چینه شناسی راز بی بهره، تیرگان و سنگانه ظاهر می شود. این زون معادل زون Acanthohoplites nolani در نظر گرفته می شود. (جدول 1).
Hypacanthoplites uhligi Zone : این زون یک زون تجمعی است. قاعده زون با ظهور Hypacanthoplites uhligi مشخص می شود. دیگر گونه های مشخصه ای زون عبارتند از Hypacanthoplites. Cf. Anglicus, H. cf. Clavatus, H. cf. Elegans, H. cf. Subrectangulatus and Acanthohoplites spp. . این زون در قسمت بالایی سازند سنگانه در برشهای چینه شناسی بی بهره، تیرگان، جاده کلات و سنگانه شناخته شده است. این زون می تواند معادل زون Hypacanthoplites jacobi در نظر گرفته شود (جدول 1).
آلبین Albian
آلبین زیرین Lower Albian
مجموعه فسیلی آلبین زیرین شامل Leymeriella (L.) tardefucata, L. (N.) regularis, Douvilleiceras aff. Mammillatum, D. sp. Ex gr. Monile, Beudanticeras newtoni and Uhligella sp. می باشد که توسط Immel et al. (1997) گزارش گردیده است. این مجموعه فسیلی بیشتر در بالاترین قسمت سازند سنگانه از نواحی شیخ، امیرآباد و طاهر آباد (جاده کلات) گزارش شده است. براساس مجموعه فسیلی فوق دو زون Leymeriella tardefurcata و Douvilleiceras spp. پیشنهاد گردیده است. باتوجه به حضور Leymeriella tardefurcata پائین ترین قسمت آلبین به خوبی قابل مقایسه با سایر نواحی تتیس می باشد. زون Douvilleiceras spp. زا نیز می توان با زون Douvilleiceras mammillatum مقایسه نمود (جدول ).

شکل (1)

شکل (2)